Του Jon Miltimore
Κάθε φορά που επισκέπτομαι το σπίτι ενός γνωστού μου, κοιτάζω δύο πράγματα. Το πρώτο είναι η βιβλιοθήκη.
Έχω διαπιστώσει ότι μπορεί κανείς να μάθει πολλά για κάποιον κοιτάζοντας απλώς τα βιβλία στα ράφια. Είναι γεμάτα από βιβλία με θέμα το πώς να γίνεις πλούσιος ή από επιστημονική φαντασία; Τα αστυνομικά θρίλερ είναι γραμμένα από τον John Grisham και τον James Patterson ή από τους Capote και Mailer;
Μερικές φορές εμφανίζονται μοτίβα. Οι βιογραφίες προσώπων που αποτελούν πηγή έμπνευσης συχνά συνοδεύονται από έργα αυτοβελτίωσης. Αν βρείτε κάποιο μυθιστόρημα της Άυν Ραντ, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα βρείτε και κάτι γραμμένο από τον Χάγιεκ ή με θέμα τον Ρόναλντ Ρήγκαν. Μερικές φορές το εντυπωσιακό είναι η τυχαιότητα. Για παράδειγμα, τι δουλειά έχουν αυτά τα ρομάντζα δίπλα στον Κίρκεγκωρ; Και γιατί ο Μπουκόφσκι είναι δίπλα στον Τσέστερτον και τον C.S. Lewis;
Και αν δεν υπάρχουν βιβλία; Και αυτό μερικές φορές μπορεί να λέει κάτι.
Μπορεί κάποιοι να πιστεύουν ότι είμαι περίεργος, αλλά υπάρχει λόγος που επιδεικνύονται αυτά τα βιβλία στη θέα των επισκεπτών. Λένε πράγματα για μας. Και αυτό με φέρνει στο δεύτερο πράγμα που κοιτάζω όταν επισκέπτομαι το σπίτι κάποιου: τα έργα τέχνης.
Όπως τα βιβλία στα ράφια μας, έτσι και η τέχνη στα σπίτια μας μπορεί να αποκαλύψει πολλά πράγματα για μας. Ξανά, αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι την επιδεικνύουν - και συχνά πληρώνουν ακραία πολλά χρήματα για να το κάνουν αυτό.
Η τέχνη και το “σοβιετικό επαναστατικό πνεύμα”
Έχω βρεθεί σε σπίτια που επιδεικνύουν ασυνήθιστα έργα τέχνης - κάποιο από αυτά ήταν διακοσμημένο με κομμάτια από την Αφρική που πολλοί θα χαρακτήριζαν πορνογραφικά. Αλλά δεν πιστεύω ότι έχω δει κάτι εξίσου ασυνήθιστο και μοναδικό όσο τα έργα τέχνης στο σπίτι του Τζόρνταν Πήτερσον.
Ξεκαθαρίζω ότι ποτέ δεν επισκέφθηκα το σπίτι του Πήτερσον. Όμως το σπίτι του και τα έργα τέχνης που το διακοσμούν περιγράφονται λεπτομερειακά από τον Norman Doidge, που έγραψε τον πρόλογο στο ευπώλητο βιβλίο του Πήτερσον “12 κανόνες για τη ζωή” (12 Rules for Life).
Ο Doidge γνώρισε τον Πήτερσον το 2004 σε μια συνάντηση που οργάνωσαν κοινοί φίλοι, ένα ζευγάρι Πολωνών μεταναστών που ενηλικιώθηκαν τα χρόνια της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Ο Πήτερσον ήταν τότε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και σύντομα αυτός και ο Doidge - ένας ψυχίατρος και ένας ψυχαναλυτής - έγιναν φίλοι. (Πέρα από τα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα, φαίνεται ότι οι δύο άνδρες μοιράζονταν ένα πάθος για τα σημαντικά βιβλία, και ιδίως τα “γεμάτα ψυχή ρωσικά μυθιστορήματα”).
Ο Doidge επισκέφθηκε τον Πήτερσον περισσότερες από μια φορές, και περιγράφει το σπίτι του ως “το πιο συναρπαστικό και εντυπωσιακά μεσαίας-τάξης σπίτι που έχω δει”. Μεταξύ των συναρπαστικών πραγμάτων εκεί ήταν και μια εντυπωσιακή συλλογή ασυνήθιστης τέχνης.
“Είχαν έργα τέχνης, κάποιες σκαλισμένες μάσκες και αφηρημένα πορτρέτα, αλλά κυριαρχούσε μια τεράστια συλλογή από πρωτότυπους πίνακες σοσιαλιστικού ρεαλισμού του Λένιν και των πρώιμων κομμουνιστών που είχαν παραγγελθεί από την ΕΣΣΔ” γράφει ο Doidge. “Πίνακες που εκθείαζαν το σοβιετικό επαναστατικό πνεύμα γέμιζαν εντελώς κάθε τοίχο, τα ταβάνια, ακόμη και τα μπάνια”.
Τα βιβλία και τα έργα τέχνης μπορούν να πουν πολλά για τους ανθρώπους, όπως είπα, αλλά πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός ώστε να μην εξαγάγει λάθος συμπεράσματα. Να λοιπόν ένα σημαντικό ερώτημα: Γιατί το σπίτι του Πήτερσον ήταν γεμάτο από έργα τέχνης της σοβιετικής εποχής;
Θα υπέθετε κανείς ότι ο Πήτερσον ήταν σοσιαλιστής. Όμως αυτό δεν ίσχυε. Θα υπέθετε πάλι κάποιος ότι ο Πήτερσον άρχισε να συσσωρεύει κομμάτια σοβιετικής προπαγάνδας μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης απλώς ως επένδυση. (Μακάρι να διέθετα την προνοητικότητα να αγοράσω κάποια παλιά έργα σοβιετικής τέχνης μετά την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, όμως αλίμονο ήμουν μόλις 12 ετών). Ίσως, αλλά αυτό δε θα εξηγούσε το γιατί τα επεδείκνυε σε ολόκληρο το σπίτι του.
Ευτυχώς, ο Doidge μας δίνει μια απάντηση.
“Οι πίνακες δεν ήταν εκεί επειδή ο Τζόρνταν συμπαθούσε τάχα τον ολοκληρωτισμό, αλλά διότι ήθελε να του υπενθυμίζουν κάτι που γνώριζε και που όλοι οι υπόλοιποι προτιμούσαν να ξεχάσουν: ότι πάνω από εκατό εκατομμύρια άνθρωποι δολοφονήθηκαν στο όνομα της ουτοπίας”, γράφει ο Doidge.
Η φρίκη της κολλεκτιβιστικής εξουσίας
Είναι εύκολο να ξεχνά κανείς ότι άνθρωποι όπως ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Χίτλερ, ο Πολ Ποτ και ο Μάο δεν ήταν στην πραγματικότητα τέρατα. Ήταν απλώς άνθρωποι που έκαναν τερατώδη πράγματα στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να οικοδομήσουν ουτοπίες.
“Η πολιτική μας ήταν να παρέχουμε μια ζωή ευημερίας για τους ανθρώπους” εξήγησε κάποτε ο Πολ Ποτ σε μια διαβόητη συνέντευξή του στον Guardian το 1979. “Έγιναν λάθη στην εφαρμογή της”.
Ήταν το μεγάλο ψέμα που τύφλωσε τόσους πολλούς στον 20ό αιώνα - η ιδέα ότι ένας τελειότερος κόσμος μπορούσε να οικοδομηθεί μέσω του κολλεκτιβισμού και του εξαναγκασμού. Και αυτό το ψέμα παγίδεψε πολλούς ανθρώπους, και όχι μόνο δαίμονες της ιστορίας.
“Είδα το μέλλον, και λειτουργεί”, παρατήρησε κάποτε ο ερευνητικός δημοσιογράφος Lincoln Steffens μετά το ταξίδι του στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν.
Φαίνεται παράλογο να πιστεύει κανείς ότι μπορεί κάποιος να ξεχάσει ότι εκατό εκατομμύρια άνθρωποι δολοφονήθηκαν εν ονόματι της ουτοπίας - μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι πολλοί από μας το έχουν ήδη ξεχάσει. Η φρίκη της κολλεκτιβιστικής εξουσίας φαίνεται κυρίως μια μακρινή ανάμνηση, ιδίως μεταξύ των διανοουμένων. Υπήρχε μια εποχή όπου πολλοί διανοητικοί γίγαντες, μεταξύ των οποίων ο Άλτνους Χάξλεϊ, ο Τζωρτζ Όργουελ και ο Τόλκιν - είδαν τη συγκέντρωση της εξουσίας ως τη μεγαλύτερη ίσως απειλή έναντι της ανθρωπότητας.
“Είναι πιθανό όλες οι κυβερνήσεις του κόσμου να είναι περισσότερο ή λιγότερο εντελώς απολυταρχικές ακόμη και πριν τη χαλιναγώγηση της ατομικής ενέργειας - το ότι θα είναι απολυταρχικές κατά τη διάρκεια και μετά της χαλιναγώγησης αυτής φαίνεται σχεδόν βέβαιο” παρατήρησε ο Χάξλεϊ λίγο μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. “Μόνο ένα μεγάλης κλίμακας λαϊκό κίνημα υπέρ της αποκέντρωσης και της αυτοβοήθειας μπορεί να σταματήσει τη σημερινή τάση προς τον κρατισμό”.
Ο Χάξλεϊ δεν ήταν παλαβός. Ήταν ένα από τα πιο λαμπρά πνεύματα του 20ου αιώνα. Αλλά κάθε διανοούμενος που διατυπώνει σήμερα μια παρόμοια προειδοποίηση πιθανότατα θα απορριφθεί από τους ομολόγους ακριβώς ως παλαβός.
Πολλοί με χαρά ξεχνούν το μεγάλο δίδαγμα του 20ου αιώνα: ότι όσοι επιδιώκουν τη δημιουργία του παράδεισου επί γης μέσω του εξαναγκασμού σχεδόν χωρίς εξαίρεση δημιουργούν την κόλαση (για να παραφράσω τον Γάλλο συγγραφέα και ψυχίατρο François Lelord.)
Ο Τζόρνταν Πήτερσον είναι αποφασισμένος να μην ξεχάσει. Και όλοι μας καλά θα κάνουμε να θυμόμαστε ότι μια υγιής και ευημερούσα κοινωνία οικοδομείται μέσω της ειρήνης, του εμπορίου και της ελευθερίας - όχι μέσω της κρατικής βίας.
--
O Jonathan Miltimore είναι ο εκτελεστικός υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org. Ο Dan Sanchez είναι διευθυντής περιεχομένου στο FEE και υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Ιανουαρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
