Γράφει ο Scott Sumner
Τι κάνει τις κοινωνίες να αποτυγχάνουν; Μια πιθανότητα είναι ότι μπαίνουν σε μια θανάσιμη περιδίνηση μηδενικού αθροίσματος. Να το κύριο πρόβλημα:
1. Η σκέψη μηδενικού αθροίσματος προκαλεί κακές οικονομικές πολιτικές.
2. Οι κακές οικονομικές πολιτικές προκαλούν κακό οικονομικό αποτέλεσμα.
3. Ένα κακό οικονομικό αποτέλεσμα προκαλεί σκέψη μηδενικού αθροίσματος.
Και φτου κι απ’ την αρχή.
Πάντα γνώριζα τα δύο πρώτα σημεία, αλλά δεν είχα αναλογιστεί ιδιαίτερα το τρίτο. Ένα εξαιρετικό πρόσφατο άρθρο στους Financial Times (από τον John Burn-Murdoch) παρουσιάζει ορισμένα δεδομένα σχετικά με αυτό το ζήτημα:
«Εάν κάποιος πέρασε τα χρόνια της διαμόρφωσης του χαρακτήρα του σε ένα υπόβαθρο αφθονίας, ανάπτυξης και ανοδικής κινητικότητας, τείνει να έχει μια νοοτροπία πιο προσανατολισμένη στο θετικό άθροισμα και να πιστεύει συνεπώς ότι είναι δυνατό να μεγαλώνει η πίτα αντί απλώς να αναδιανέμονται τα κομμάτια της. Τα άτομα που μεγάλωσαν σε δυσκολότερες οικονομικές συνθήκες τείνουν περισσότερο προς τη θεώρηση του μηδενικού αθροίσματος και δυσπιστούν ως προς την ιδέα ότι η σκληρή δουλειά φέρνει επιτυχία. Αυτές οι στάσεις είναι απόλυτα ορθολογικές.
Το μοτίβο αυτό ισχύει είτε πρόκειται για ανθρώπους που μεγάλωσαν την ίδια περίοδο αλλά σε χώρες με διαφορετική οικονομική τύχη, είτε για διαφορετικές γενιές που μεγάλωσαν στα ίδια μέρη αλλά σε ένα μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον».
Το άρθρο παρέχει μερικά ενδιαφέροντα γραφήματα που απεικονίζουν τη σχέση.
Τα τελευταία χρόνια, η οικονομική ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Αυτή η εξέλιξη έχει συνδεθεί με την ανάδυση των πολιτικών ταυτότητας:
«Δύσκολα θα θεωρούσε κανείς τους υποστηρικτές των θετικών διακρίσεων από τη μία πλευρά και τους νατιβιστές που αντίκεινται στη μετανάστευση ως συντρόφους. Η πρώτη ομάδα προσελκύει κυρίως νέους και αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από προοδευτικούς, ενώ η δεύτερη προσελκύει κυρίως ηλικιωμένους και συντηρητικούς. Αλλά σύμφωνα με μια συναρπαστική νέα μελέτη του Χάρβαρντ, οι δύο αυτές ομάδες μοιράζονται ένα σημαντικό κοινό: την τάση για σκέψη μηδενικού αθροίσματος ή την πεποίθηση ότι για να κερδίσει μια ομάδα, μια άλλη πρέπει να χάσει.
Ο ίδιος τρόπος σκέψης εμφανίζεται σε όλα τα ζητήματα που διατρέχουν τις παραδοσιακές πολιτικές διαφορές. Ένας περίπου ίσος αριθμός Αμερικανών Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών συμφωνεί ότι ‘στο εμπόριο, αν μια χώρα κερδίζει περισσότερα χρήματα, τότε μια άλλη χώρα κερδίζει λιγότερα χρήματα’. Και ενώ οι Δημοκρατικοί είναι πιο πιθανό να πουν ‘αν μια εισοδηματική ομάδα γίνει πλουσιότερη, αυτό συμβαίνει εις βάρος άλλων ομάδων’, το ένα τρίτο των Ρεπουμπλικανών συμφωνεί».
Δεν αποτελεί συνεπώς έκπληξη το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι Ομπάμα-Τραμπ είναι ιδιαίτερα πιθανό να υιοθετούν τη σκέψη του μηδενικού αθροίσματος:
«Ο λαϊκισμός, οι θεωρίες συνωμοσίας και ο νατιβισμός έχουν τις ρίζες τους στην πεποίθηση ότι μια ομάδα κερδίζει σε βάρος των άλλων, και όλα αυτά τελευταία έχουν αυξηθεί. Οι αυτοπροσδιοριζόμενοι Δημοκρατικοί που ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ το 2016 σημείωσαν πολύ υψηλές βαθμολογίες στις πεποιθήσεις μηδενικού αθροίσματος».
Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι η οικονομική ανάπτυξη μας κάνει πιο ευτυχισμένους. Δυσπιστώ ως προς αυτόν τον ισχυρισμό, τουλάχιστον πέρα από ένα συγκεκριμένο επίπεδο εισοδήματος. Αλλά εάν η ανάπτυξη οδηγεί σε λιγότερη σκέψη μηδενικού αθροίσματος και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε πιο προσανατολισμένες στην αγορά πολιτικές, τότε η ανάπτυξη μπορεί έμμεσα να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευτυχία. Όχι επειδή τα περισσότερα χρήματα μας κάνουν πιο ευτυχισμένους, αλλά επειδή η οικονομική ελευθερία μας κάνει πιο ευτυχισμένους.
*Ο Scott Sumner είναι οικονομολόγος, διευθυντής του προγράμματος νομισματικής πολιτικής στο Mercatus Center at George Mason University, ερευνητής στο Independent Institute και καθηγητής στο Bentley University στο Waltham της Μασαχουσέτης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά την 1η Οκτωβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
