Του Zilvinas Silenas
Πριν από τριάντα χρόνια, στις 11 Μαρτίου 1990, η Λιθουανία διακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ένωση. Πιο συγκεκριμένα, διακήρυξε ότι η σοβιετική κατοχή της Λιθουανίας, που πραγματοποιήθηκε μέσω μυστικών συμφωνιών μεταξύ των Σοβιετικών και της ναζιστικής Γερμανίας ήταν παράνομη, και αποκατέστησε την ανεξάρτητη Λιθουανία του 1918. Σύντομα ακολούθησαν η Λετονία και η Εσθονία.
Αυτό προκάλεσε μια σειρά γεγονότων που μαζί με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (1989) και την απόπειρα πραξικοπήματος στη Ρωσία (τον Αύγουστο το 1991) οδήγησαν στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
Κι έτσι ξαφνικά, η αυτοκρατορία του κακού έπαψε να υπάρχει.
Μια ζωντανή μαρτυρία ελευθερίας
Ήμουν τότε 9 ετών, οπότε δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω την πλήρη κλίμακα των γεωπολιτικών και ιστορικών αλλαγών που συνέβαιναν. Μάλιστα, αμφιβάλλω αν πολλοί ενήλικες τη συνειδητοποιούσαν. Ένα όμως πράγμα ήταν σαφές: οι Λιθουανοί ήθελαν ελευθερία, ανεξαρτησία, και λιγότερη Ρωσία στη Λιθουανία. Αυτές ήταν οι αρχές που υπερίσχυαν έναντι κάθε άλλης ανησυχίας. Αν ποτέ κανείς αμφισβητήσει τη δύναμη των ιδεών, αυτό είναι ακόμη ένα τεκμήριο της δύναμης της πίστης.
Ο Γενικός Γραμματέας της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ απείλησε να καταστρέψει την οικονομία της Λιθουανίας. Δεν επρόκειτο για κάποια κενή απειλή. Πολλοί άνθρωποι εργάζονταν σε εργοστάσια που παρήγαν ανταλλακτικά για φορτηγά ή πυραύλους που μόνο η Σοβιετική Ένωση χρησιμοποιούσε (κάποιοι μάλιστα έλεγαν ότι πρόκειται για έναν επί τούτου σχεδιασμό των κεντρικών σχεδιαστών ώστε να συνδέσουν τις αιχμάλωτες δημοκρατίες με τη Σοβιετική Ένωση). Και η ποιότητα των σοβιετικών καταναλωτικών προϊόντων δεν τα καθιστούσε ανταγωνιστικά στις διεθνείς αγορές. Πολλά από αυτά τα εργοστάσια όντως έκλεισαν και πολλοί άνθρωποι όντως έχασαν τις δουλειές τους.
Μια άλλη απειλή ήταν ο οικονομικός αποκλεισμός της Λιθουανίας που ξεκίνησε έναν μήνα μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας. Η Ρωσία διέκοψε την παροχή πετρελαίου, φυσικού αερίου και πολλών βιομηχανικών πρώτων υλών. Το μήνυμα από τη Σοβιετική Ένωση ήταν σαφές: αποκηρύξτε την ελευθερία σας και ακυρώστε τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, ειδάλλως υποστείτε τις συνέπειες. Ακόμα και κάποιες δυτικές δημοκρατίες μπήκαν στο σοβιετικό άρμα, συμβουλεύοντας τη νεαρά χώρα να “λογικευτεί”. Ο Γκορμπατσόφ εξάλλου ήταν ο “καλός” Σοβιετικός κομμουνιστής.
Ο σοβιετικός στρατός στάθμευε στη Λιθουανία και η Λιθουανία δεν είχε επίσημο δικό της στρατό. Το πώς οι Σοβιετικοί αντιμετώπιζαν τους ανθρώπους που επεδίωκαν την ελευθερία τους ήταν οδυνηρά σαφές από το τι συνέβη στην Ουγγαρία το 1956 και στην Τσεχοσλοβακία το 1968: στρατιωτική επέμβαση, τανκς και οδομαχίες. Ακόμη, η Λιθουανία ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ η Ουγγαρία και η Τσεχοσλοβακία, τουλάχιστον στα χαρτιά, ήταν ανεξάρτητες χώρες. Όχι ότι τα χαρτιά και οι διεθνείς συνθήκες είχαν κάποιο νόημα για τους Σοβιετικούς, αλλά τέλος πάντων.
Τέλος, οι Σοβιετικοί πόνταραν στο ότι οι ντόπιοι κομμουνιστές, οι ρωσόφωνοι και τα απογοητευμένα μέλη της κοινωνίας θα ξεσηκώνονταν και θα συνέτριβαν τις προσπάθειες να αποκατασταθεί η “αστική-καπιταλιστική” Λιθουανία. Υπήρξαν βεβαίως προσπάθειες, με τη βοήθεια του σοβιετικού στρατού, να οργανωθεί ένα πραξικόπημα σχεδόν έναν χρόνο μετά, το 1991. Υπήρξαν βεβαίως οι ντόπιοι κομμουνιστές που επί ώρες ξεφούρνιζαν κομμουνιστικές ανοησίες ενώ κάθονταν σε τηλεοπτικά στούντιο που είχαν καταληφθεί από τα σοβιετικά στρατεύματα. Οι σκληροπηρυνικοί σοβιετικοί όμως υπολόγισαν λάθος. Ο κόσμος μίσησε με πάθος τον κομμουνισμό και τη Σοβιετική Ένωση.
Δεν μιλώ για μια αφηρημένη αντιπάθεια, αλλά για ένα βαθύ μίσος που πηγάζει από τις σχετικά πρόσφατες αναμνήσεις της δεκαετίας του 1950: η χώρα λεηλατήθηκε, και τουλάχιστον το 10% του πληθυσμού εκτοπίστηκε (ή υπέστη ακόμη χειρότερη μοίρα). Οι μαχητές της ελευθερίας εκτελούνταν και τα πτώματά τους σέρνονταν στις πλατείες ώστε οι κομμουνιστές να εντοπίσουν ποιοι δακρύζουν γι’ αυτούς. Οι συμπαθούντες συλλαμβάνονταν, ανακρίνονταν και εκτοπίζονταν ή κι αυτοί υφίσταντο χειρότερη μοίρα. Η οργανωμένη αντίσταση εναντίον της σοβιετικής κατοχής τερματίστηκε το 1953, αλλά οι αναμνήσεις ήταν ακόμη ζωντανές. Έτσι, με όλα αυτά ζωντανά στη μνήμη, όταν το παράθυρο της ευκαιρίας για την ανεξαρτησία άνοιξε, καμία προσπάθεια πειθούς ή απειλής δεν μπορούσε να το σταματήσει.
Τριάντα χρόνια μετά, η Λιθουανία είναι πολύ διαφορετική: πιο ελεύθερη, πιο ευημερούσα, και πιο ασφαλής από ποτέ άλλοτε τα τελευταία 300 χρόνια. Απαλλάχθηκε από το σφυροδρέπανο της σχεδιασμένης οικονομίας, έλιωσε τα αγάλματα του Λένιν για να φτιάξει κουτάκια για Coca-Cola και τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι καλύτερα.
Αυτό μπορεί να κάνει η ελευθερία.
--
Ο Zilvinas Silenas είναι Πρόεδρος του Foundation for Economic Education (FEE) από τον Μάιο του 2019. Κατά το διάστημα 2011-2019 υπήρξε πρόεδρος του Lithuanian Free Market Institute (LFMI).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Μαρτίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
