Του Steven Horwitz
Ο αντισημιτισμός λέγεται συχνά πως είναι η παλαιότερη προκατάληψη. Το μίσος εναντίον των Εβραίων αυξομειώθηκε μέσα στους αιώνες, αλλά φαίνεται πως τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα τους τελευταίους λίγους μήνες, έχει επανέλθει δυναμικά.
Για παράδειγμα, την Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου, πάνω από δυο ντουζίνες εβραϊκά ιδρύματα σε όλη τη χώρα δέχθηκαν βομβιστικές απειλές από ανώνυμα τηλεφωνήματα Επρόκειτο μεταξύ άλλων για εβραϊκά εντευκτήρια, συναγωγές, οίκοι ευγηρίας, βρεφονηπιακοί σταθμοί, και εβραϊκά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι απειλές αυτές είναι μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου που περιλαμβάνει πολλά περιστατικά βεβήλωσης κοιμητηρίων που συνέβησαν τους τελευταίους μήνες. Μόνο από την αρχή του 2017, έχουν γίνει πάνω από εκατό τέτοιες απειλές σε εβραϊκά ιδρύματα.
Κάθε φορά που αυτά τα ιδρύματα δέχονται μια τέτοια απειλή, πρέπει να αδειάζει το κτήριο για να διαπιστωθεί αν πρόκειται απλώς για μια φάρσα. Αυτό σημαίνει ότι συγκεντρώνονται τα παιδιά, τα βρέφη, οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς και οι ανάπηροι, υποχρεώνονται να βγουν από το κτήριο και συχνά περιμένουν έξω στο κρύο για μία με δύο ώρες μέχρι να επιβεβαιωθεί ότι όλα είναι ασφαλή. Μολονότι, ευτυχώς, όλες οι απειλές αποδείχθηκαν φάρσες, εντούτοις ταλαιπωρούν σημαντικά την εβραϊκή κοινότητα και τους μη Εβραίους που χρησιμοποιούν αυτά τα ιδρύματα. Θα έλεγα πως είναι μια μορφή τρομοκρατίας.
Το γιατί του αντισημιτισμού
Έχει ειπωθεί πολλά ως προς τους λόγους που οι απειλές αυτές έχουν αυξηθεί τους τελευταίους μήνες, και φαίνεται πειστικό πως το ολοένα και αυξανόμενο θράσος των “πολιτικώς μη ορθών”, που περιλαμβάνει και την άνοδο της alt-right την επομένη της προεκλογικής καμπάνιας του Τραμπ είναι κατά πάσα πιθανότητα ένας κομβικός παράγοντας. Ο αντισημιτισμός όμως δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα της Δεξιάς. Η πολιτική Αριστερά έχει την δική της ιστορία μίσους προς τους Εβραίους, που εκδηλώνεται σήμερα με τον ολοένα και μεγαλύτερο αντισημιτισμό της ριζοσπαστικής Αριστεράς στο πλαίσιο της κριτικής προς το Ισραήλ, ιδιαίτερα μέσω του κινήματος Boycott, Divestments and Sanctions (BDS - Μποϋκοτάζ, Αποεπενδύσεις και Κυρώσεις).
Οι πηγές του αντισημιτισμού τόσο στην Δεξιά, όσο και στην Αριστερά είναι περίπλοκες, αλλά ένα στοιχείο τους και στις δύο πλευρές είναι ότι οι Εβραίοι έχουν σχετιστεί ιστορικά με σημαντικές φιλελεύθερες ιδέες όπως ο καπιταλισμός, η επιχειρηματικότητα, ο κοσμοπολιτισμός και η ελεύθερη μετανάστευση. Αυτοί οι θεσμοί επέτρεψαν μαζικές κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές αλλαγές, ενδυνάμωσαν τους προηγουμένως ανίσχυρους σε ολόκληρο τον κόσμο και απείλησαν την παλαιά τάξη πραγμάτων.
Οι εχθροί του φιλελευθερισμού αντιτίθενται σε όλα αυτά, αν και η Δεξιά και η Αριστερά διαφέρουν ως προς το τι ενοχλεί την καθεμία περισσότερο. Και για τις δυο όμως οι Εβραίοι εύκολα μπορούν να ιδωθούν ως οι εχθροί όσων βρίσκουν βαθιά ελαττώματα στην κλασική φιλελεύθερη κοινωνική τάξη πραγμάτων. Όταν απειλούνται οι Εβραίοι, συνήθως είναι μια καλή ένδειξη ότι απειλούνται και τα θεμέλια του φιλελευθερισμού.
Εβραϊκός αντικαπιταλισμός
Ένα σημείο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι οι ίδιοι οι Εβραίοι έχουν ιστορικά αντιταχθεί στον κλασικό φιλελευθερισμό. Οι Εβραίοι διανοούμενοι εμφανίζουν μια σταθερή έλξη προς τον σοσιαλισμό, ξεκινώντας βεβαίως με τον ίδιο τον Μαρξ. Μάλιστα, ένας αριθμός από τους αρχιτέκτονες της Ρωσικής Επανάστασης ήταν Εβραίοι ή είχαν εβραϊκή καταγωγή.
Το αναφέρω αυτό γιατί δεν υποστηρίζω ότι οι Εβραίοι ήταν κατά κάποιον τρόπο σταθεροί υποστηρικτές του κλασικού φιλελευθερισμού τους τελευταίους αιώνες. Και το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων υπήρξαν σοσιαλιστές, ή ότι ένας μεγάλος αριθμός σοσιαλιστών υπήρξαν Εβραίοι, σίγουρα δεν δικαιολογεί αντισημιτισμό από τους επικριτές του σοσιαλισμού.
Πιστεύω μάλιστα ότι μέρος της έλξης που αισθάνθηκαν οι Εβραίοι για τον σοσιαλισμό αφορά την οικουμενική του φιλοδοξία με τη μορφή του υπερεθνικού κοσμοπολιτικού οράματος του κλασικού σοσιαλισμού μαζί με την επιθυμία να “ιάσει τον κόσμο” και την ισχυρή ηθική στάση του ενδιαφέροντος για τους λιγότερο ευημερούντες. Αυτές τις φιλοδοξίες τις μοιράζονταν και οι κλασικοί φιλελεύθεροι του 19ου αιώνα και ήταν και μέρος της εβραϊκής πρακτικής. Αυτός ο οικουμενισμός κατάστησε τους Εβραίους στόχους των επικριτών του κλασικού φιλελευθερισμού από τα Δεξιά, καθώς και των δεξιών επικριτών του σοσιαλισμού.
Η εβραϊκή υποστήριξη του καπιταλισμού
Η συσχέτιση των Εβραίων με τον καπιταλισμό, το εμπόριο και την επιχειρηματικότητα είναι γνωστή. Τα αρνητικά στερεότυπα της πλεονεξίας, του υλισμού και του εγωισμού που εδώ και καιρό είναι μέρος του αντισημιτισμού αναπτύχθηκαν από το γεγονός ότι οι Εβραίοι ήταν πολύ πιθανότερο να είναι έμποροι ή χρηματιστές απ' ό,τι άλλες ομάδες. Αυτό συνέβη εν μέρει γιατί οι Εβραίοι, ως νομαδικός λαός, επενέδυαν στο ανθρώπινό τους κεφάλαιο και όχι στο φυσικό κεφάλαιο που θα έπρεπε να κουβαλούν μαζί τους κάθε φορά που τους έδιωχναν από τη μία χώρα στην άλλη.
(Αυτό μπορεί επίσης να εξηγήσει το γιατί οι Εβραίοι υπήρξαν σε τόσο δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό διασκεδαστές και διανοούμενοι. Οι δεξιότητες να λέει κανείς αστεία, να γράφει ιστορίες, να παίζει μουσική ή να εργάζεται στο πεδίο των ιδεών δεν απαιτούν μεγάλο φυσικό κεφάλαιο για να είναι αποδοτικές).
Οι Εβραίοι υπήρξαν επίσης συχνά μεσάζοντες ως αποτέλεσμα της νομαδικής τους ζωής και της εξοικείωσής τους με τόσα πολλά μέρη του κόσμου. Οι μεσάζοντες πάντα θεωρούνταν ύποπτοι από τους αδαείς ως προς τα οικονομικά ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη, καθώς φαίνονταν να αποκομίζουν κέρδη χωρίς να δημιουργούν τίποτε το χειροπιαστό, ιδιαίτερα μάλιστα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, όπου δεν εμπορεύονται καν κάτι με φυσική υπόσταση.
Δεν εκπλήσσει λοιπόν που το μίσος προς τον καπιταλισμό συνοδεύτηκε ιστορικά με το μίσος προς τους Εβραίους.
Και ο δεξιός αντισημιτισμός όμως συχνά αντλεί από αυτές τις αφηγήσεις για τον καπιταλισμό ως μέρος της μισαλλοδοξίας του. Αλλά σε αυτό το πλαίσιο, οι Εβραίοι δεν θεωρούνται τόσο ως οι εκπρόσωποι της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης που μπορεί να τερματιστεί από τον σοσιαλισμό, αλλά ως ένα παράδειγμα ενός λαού που βάζει την αγάπη για το χρήμα και τις οικουμενικές του φιλοδοξίες πάνω από την αγάπη για την πατρίδα και τους συμπολίτες τους.
Ο γερμανικός αντισημιτισμός στον 20ο αιώνα αγκιστρωνόταν στο επιχείρημα ότι οι Εβραίοι κερδοσκόπησαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και ωφελήθηκαν από την οικονομική καταστροφή που χαρακτήρισε την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Οι ναζιστές και άλλα φασιστικά κινήματα είδαν τους Εβραίους ως ενός είδους κοσμοπολίτες χωρίς ρίζες, ανίκανους να αντιληφθούν την σημασία του αίματος και του εδάφους.
Η σύγχρονη εκδοχή αυτού του επιχειρήματος, που μπορεί να εντοπιστεί και στην Αριστερά, είναι η κατηγορία της “διπλής πίστης” που διατυπώνεται εναντίον των Εβραίων που υποστηρίζουν το Ισραήλ: Έχουν δεσμεύσεις προς το Ισραήλ που τους κάνουν να εργάζονται εναντίον των συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το γιατί του εθνικισμού
Ένας τρόπος να δει κανείς τον “εθνικοσοσιαλισμό” των διάφορων φασιστικών κινημάτων, είναι ότι τα κινήματα αυτά δεν αντιτάχθηκαν στον σοσιαλισμό καθαυτό, αλλά στην προσπάθεια του σοσιαλισμού να βάλει την τάξη πάνω από την φυλή, την εθνότητα και την εθνικότητα. Για τους φασίστες, οι Γερμανοί ή Ιταλοί εργάτες είχαν περισσότερα κοινά με τους Γερμανούς ή Ιταλούς καπιταλιστές απ' ό,τι με τους Ρώσους ή τους Αμερικανούς εργάτες - ο μαρξιστικός σοσιαλισμός χάραζε τις λάθος γραμμές μάχης.
Έτσι λοιπόν και σήμερα, ο “οικονομικός εθνικισμός” βρίσκεται σε άνοδο και οι Εβραίοι έχουν γίνει ξανά ο προφανέστερος στόχος για την αναζωογονημένη Δεξιά. Οι Εβραίοι πάντα ήταν το σύμβολο του κοσμοπολίτη, περιπλανώμενου και “χωρίς ρίζες” εμπόρου. Αν κάποιος απορρίπτει την παγκοσμιοποίηση που προκαλεί η αγορά, είτε γιατί αντιπαθεί τις αγορές είτε γιατί είναι εθνικιστής, θα βρει λόγους να δει τους Εβραίους ως σύμβολα των πραγμάτων που απορρίπτει. Το γεγονός ότι η απόρριψη της μετανάστευσης και του παγκόσμιου εμπορίου, καθώς και του συστήματος της αγοράς από το οποίο πηγάζουν αυτά, πηγαίνει χέρι-χέρι με τον αντισημιτισμό δεν εκπλήσσει.
Ο οικονομικός εθνικισμός του Τραμπ και κάποιων Ευρωπαίων ηγετών δεν είναι εγγενώς αντισημιτικός, ούτε προϋποθέτει ότι οι ηγέτες αυτών κινημάτων θα είναι αντισημιτιστές, αλλά τα επιχειρήματα του οικονομικού εθνικισμού μπορούν εύκολα να ενδυναμώσουν τον αντισημιτισμό τόσο στη Δεξιά, όσο και στην Αριστερά. Οι ηγέτες κατασκευάζουν διάφορα άλλοθι για να μπορούν να το αρνηθούν αυτό, γνωρίζοντας όμως πολύ καλά τις δυνάμεις που απελευθερώνουν, αλλά τους τρόπους που τους επιτρέπουν να αποφύγουν την άμεση απόδοση ευθύνης.
Πώς όμως θα μπορούσαν να μη ξέρουν τι κάνουν; Μπορούμε να αντλήσουμε από αιώνες εμπειρίας, από την αρχαιότητα και το Μεσαίωνα μέχρι την φρικτή σφαγή του 20ου αιώνα κατά την οποία ο αντισημιτισμός σχεδόν κατέστρεψε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα κόστη υπήρξαν ανείπωτα, εξ ου και ο όρκος να μη ξεχάσουμε ποτέ. Εντούτοις, παρά την ιστορία αυτή, η τάση να ξεχάσουμε παραμένει. Το να θυμόμαστε, απαιτεί να σκεφτόμαστε με καθαρότητα την ιδεολογία και τη φιλοσοφία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια. Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν να το κάνουν αυτό. Παραμένει ευκολότερο να κατασκευάζει κανείς αποδιοπομπαίους τράγους από το να θυμάται.
Ομολογουμένως, εμείς οι φιλελεύθεροι έχουμε ένα ξεχωριστό λόγο να αντιτασσόμαστε στον αντισημιτισμό, καθώς διέλυσε την σπουδαιότερη διανοητική κοινωνία του 20ου αιώνα, συνέτριψε την πνευματική ζωή της Βιέννης και πέταξε ακόμη και τον Λούντβιχ φον Μίζες έξω από το σπίτι του και μέσα στην άβυσσο. Τα βιβλία του απαγορεύθηκαν, όπως απαγορεύθηκαν και τα βιβλία πολλών άλλων. Ο Μίζες και πολλοί ακόμη έφυγαν για να γλιτώσουν τις ζωές τους, αλλά τις ξανάχτισαν με θάρρος στον νέο κόσμο που προσέφερε προστασία.
Ένα προειδοποιητικό σήμα
Λέγεται ότι οι Εβραίοι λειτουργούν όπως τα καναρίνια στο ανθρακωρυχείο για μια φιλελεύθερη κοινωνία: όταν απειλούνται, αυτό είναι ένα προειδοποιητικό σήμα. Οι τρέχουσες, ολοένα εντεινόμενες απειλές προς τις εβραϊκές κοινότητες εδώ στις ΗΠΑ, καθώς και οι παρόμοιες απειλές σε ολόκληρη την Ευρώπη, θα πρέπει να μας ανησυχούν όλους. Ένας κόσμος όπου οι Εβραίοι ψάλλουν χαρμόσυνα και δεν φοβούνται να πετάξουν ελεύθερα είναι πολύ ασφαλέστερος από την τυραννία απ' ό,τι ένας κόσμος όπου οι Εβραίοι ανησυχούν αν θα πεθάνουν στα κελιά τους, όπως πολλοί από μας ανησυχούμε καθώς οι απειλές στα ιδρύματά μας γίνονται συχνότερες και θρασύτερες τους τελευταίους μήνες.
Παρατηρήστε πώς αντιμετωπίζει μια κοινωνία τους Εβραίους, και θα έχετε μια ένδειξη του βαθμού της ανοιχτότητας και του σεβασμού της για την ελευθερία. Όταν απειλούνται οι Εβραίοι, απειλούνται οι βαθύτερες φιλελεύθερες αξίες μας. Ο δηλητηριώδης αέρας από το ανθρακωρυχείο που σκότωσε τα καναρίνια ήταν αόρατος. Οι απειλές προς τους Εβραίους και τον φιλελευθερισμό είναι όμως ορατές. Αν οι πολίτες των φιλελεύθερων κοινωνιών απορρίψουμε ή υποτιμήσουμε αυτές τις απειλές, το κάνουμε με δικό μας ρίσκο.
--
Ο Steven Horwitz είναι καθηγητής Οικονομικών στην έδρα Charls A. Dana στο St. Lawrence University και συγγραφέας του βιβλίου Hayek''s Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2016-7 είναι επισκέπτης επιστήμων στο John H. Schnatter Institute for Entrepreneurship and Free Enterprise στο Ball State University. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά την 1η Μαρτίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
(Photo by Drew Angerer/Getty Images/Ideal Image)
