Του Art Carden
Οικονομικά: η μελέτη της ανθρώπινης δράσης και των απρόθετων συνεπειών της, που πιστεύω ότι μας διδάσκει πολλά για την σοφή, χριστιανική επιστασία και τη φιλάνθρωπη, συνετή δημόσια πολιτική. Ακολουθούν τέσσερα παραδείγματα που μοιράστηκα πρόσφατα με τους φοιτητές μου στο μάθημα ενός συναδέλφου στο πανεπιστήμιο Samford.
Οι κατώτατοι μισθοί
Σχεδόν κάθε ηθικό, θρησκευτικό ή θεολογικό σύστημα ασχολείται ιδιαίτερα με τους φτωχούς και τους καταφρονεμένους. Το να έχει όμως κανείς απλώς καλές προθέσεις δεν ισοδυναμεί με το να κάνει το καλό, και τα δεδομένα ως προς τα αποτελέσματα των κατώτατων μισθών καταδεικνύουν ότι όσοι στις ΗΠΑ θέλουν να αγωνιστούν για κατώτατο μισθό 15 δολαρίων, θα έκαναν καλύτερα να αγωνίζονται για την κατάργησή του.
Αυτό βεβαίως φαίνεται και ακούγεται σκληρό. Πώς η κατάργηση του κατώτατου μισθού θα ωφελούσε τους ανθρώπους; Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι κατά κάποιον τρόπο ευνοούνται από τους χαμηλότερους μισθούς καθαυτούς. Αντιθέτως, σημαίνει ότι αν ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Thomas Sowell, σκεφτούμε πέρα από τα άμεσα αποτελέσματα και αναρωτηθούμε “τι συμβαίνει μετά” τότε δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι ο κατώτατος μισθός ωφελεί τους ανθρώπους.
Πρώτον, υπάρχει η σαφής συνέπεια που μας αποκαλύπτει η βασική ανάλυση προσφοράς και ζήτησης. Ένα κατώτατο όριο τιμών αυξάνει την ζήτηση και μειώνει την προσφορά, συνεπώς οι άνθρωποι θα θέλουν να δουλέψουν περισσότερο απ' ό,τι οι εταιρείες θα θέλουν να προσλάβουν στην διατεταγμένη υψηλότερη τιμή.
Υπάρχουν όμως και άλλες σημαντικές συνέπειες, καθώς οι εργαζόμενοι δεν αμείβονται μόνο με μισθούς. Ακόμη και αν δεν αλλάξει η απασχόληση, μπορεί να αλλάξει η δομη της αμοιβής των εργαζομένων. Τα μη χρηματικά ωφελήματα για παράδειγμα μπορεί να γίνουν λιγότερο γενναιόδωρα. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι το καθαρό αποτέλεσμα των κατώτατων μισθών και των περιορισμών στην ανταγωνιστικότητα της αγοράς εργασίας ωφελεί τους φτωχούς ανθρώπους.
2. Δασμοί για να “κάνουμε την Αμερική ξανά σπουδαία”
Η λογική εδώ είναι απατηλά απλή: να κάνουμε ακριβότερα τα εισαγόμενα αγαθά, και έτσι περισσότεροι Αμερικανοί θα έχουν δουλειές. Ο Σόουελ θα το ονόμαζε όμως αυτό “σκέψη πρώτου επιπέδου”. Όταν αναρωτηθούμε “και τι θα συμβεί μετά;” θα οδηγηθούμε να εξετάσουμε το πώς οι πολιτικές αυτές θα επηρεάσουν τους πάντες στην αγορά και όχι μόνο τους Αμερικανούς εργαζόμενους στα εργοστάσια χάλυβα και αλουμινίου.
Οι δασμοί έχουν τέσσερις βασικές συνέπειες. Πρώτον, παράχουν κάποια έσοδα στο κράτος και μπορεί (μπορεί!), να αποτελούν εντέλει τον καλύτερο τρόπο για να εισπράξει έσοδα το κράτος. Πρόκειται για μια μεταβίβαση από τους καταναλωτές στο κράτος χωρίς απώλεια αποτελεσματικότητας. Μέχρι εδώ, καλά.
Η δεύτερη συνέπεια είναι η μεταβίβαση από τους καταναλωτές του χάλυβα και του αλουμινίου - που πλέον κοστίζουν ακριβότερα - στους παραγωγούς. Ξανά, πρόκειται για μια μεταβίβαση χωρίς απώλεια αποτελεσματικότητας, αλλά είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι τα δολάρια που πηγαίνουν στις τσέπες του εργάτη της χαλυβουργίας προέρχονται απευθείας από τις τσέπες του αγοραστή του χάλυβα. Δεν έχουμε δηλαδή μια αύξηση της συνολικής ευημερίας, απλώς μια μεταβίβαση.
Η τρίτη όμως και η τέταρτη συνέπεια είναι αυτές που μας δείχνουν το πώς οι δασμοί Κάνουν την Αμερική Ξανά Φτωχότερη (ή, αν ήμασταν στο 2009, το πώς οι δασμοί είναι μια αλλαγή στην οποία δεν πρέπει να πιστέψουμε).
Τρίτον, οι δασμοί έχουν ως αποτέλεσμα καθαρή απώλεια ευημερίας καθώς μειώνουν την ποσότητα των αγαθών - που τώρα κοστίζουν ακριβότερα. Καταλήγουμε να αγοράζουμε λιγότερα πράγματα που περιέχουν χάλυβα και αλουμίνιο, που τώρα κοστίζουν ακριβότερα. Αγοράζουμε λιγότερα αυτοκίνητα, λιγότερη μπύρα και ούτω καθεξής.
Τέταρτον, οι δασμοί παρακινούν τους Αμερικανούς να σπαταλήσουν πόρους για να παραγάγουν εγχωρίως αγαθά που θα μπορούσαν να αγοραστούν πολύ φθηνότερα από το εξωτερικό. Ας υποθέσουμε πως ένας τόνος χάλυβα θα κόστιζε 300 δολάρια στην παγκόσμια αγορά, κοστίζει 350 δολάρια να παραχθεί στις ΗΠΑ και πωλείται για 400 δολάρια εξαιτίας των δασμών.
Στην περίπτωση αυτή, θα σπαταλούσαμε πολύτιμους πόρους αξίας 50 δολαρίων για να παραγάγουμε έναν τόνο χάλυβα τον οποίο θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε για 300 δολάρια στο ελεύθερο εμπόριο. Αν θέλουμε να βοηθήσουμε τους εργαζόμενους στη χαλυβουργία, υπάρχουν σχεδόν σίγουρα πιο αποτελεσματικοί τρόποι να το κάνουμε χωρίς να πλήξουμε πολλούς άλλους ανθρώπους όπως τους αγοραστές του χάλυβα και τους εργαζόμενους σε κλάδους που δεν υπάρχουν επειδή πληρώνουμε υπερβολικά πολλά για τον χάλυβα.
3. Οι νόμοι εναντίον της “αισχροκέρδειας”
Μετά από κάθε φυσική καταστροφοί, κάποιοι επισείουν το κίνδυνο των δεινών της “αισχροκέρδειας”. Ξανά όμως, τα οικονομικά μας καταδεικνύουν το πώς οι έλεγχοι των τιμών είναι πιθανό να πλήξουν ακριβώς τους ανθρώπους που νομίζουμε ότι βοηθούμε. Χρησιμοποιώντας την ισχύ του κράτους για να κρατήσουμε τις τιμές της βενζίνης, των φακών, του εμφιαλωμένου νερού, των γεννητριών, του κόντρα πλακέ και άλλων αγαθών κάτω από αυτές της αγοράς, δημιουργούμε στην πραγματικότητα ελλείψεις: αντί για μικρές ποσότητες σε πολύ ψηλές τιμές, οι άνθρωποι δεν μπορούν να αγοράσουν τίποτε σε οποιαδήποτε τιμή.
Αυτό μάλλον δεν τους ωφελεί. Ακόμα χειρότερα, πλήττουμε τους καταναλωτές αυτών των αγαθών αλλάζοντας ότι το τι πληρώνουν, αλλά το πώς. Αντί να πληρώνουν με χρήματα, οι άνθρωποι που στέκονται στις ουρές για αγαθά με έλεγχο των τιμών τους καταλήγουν να πληρώνουν με τον χρόνο που δαπανούν στις ουρές. Υφίστανται ένα κόστος - ο χρόνος τους είναι πολύτιμος - αλλά δεν παράγουν όφελος για κανέναν. Από κοινωνική σκοπιά, είναι μια καθαρή σπατάλη που θα μπορούσε να αποφευχθεί αν αφήναμε τις τιμές να αυξηθούν.
Οι ψηλότερες τιμές θα ενθάρρυναν τον ανταγωνισμό στους ανθρώπους όχι να περιμένουν, αλλά να δημιουργήσουν αξία, και στις συνθήκες που ακολουθούν μια φυσική καταστροφή, οι άνθρωποι μπορεί να είναι εντυπωσιακά επινοητικοί. Για να αναφερθώ σε ένα μόνο παράδειγμα, φαντάζομαι μια αγορά μετρητών για την εκκαθάριση από μπάζα. Αντί να στέκεται κανείς στην ουρά για να αγοράσει ένα γαλόνι βενζίνη για δύο δολάρια, θα μπορούσε να δουλέψει για μια ώρα καθαρίζοντας μπάζα και να χρησιμοποιήσει τα χρήματα για να αγοράσει τη διαθέσιμη βενζίνη στην υψηλότερη τιμή.
4. Η απαγόρευση των ναρκωτικών
Σήμερα, οι βόρειοι γείτονές μας στον Καναδά έχουν νομιμοποιήσει τη μη φαρμακευτική χρήση της κάνναβης. Τώρα, κανένα από τα άτομα στις ομάδες που ρώτησα σήμερα δεν πιστεύει ότι είναι καλή ιδέα να καπνίζει κανείς κάνναβη για λόγους αναψυχής. Το να είναι όμως κάτι μια κακή ιδέα, δεν σημαίνει ότι η απαγόρευσή του είναι η σωστή λύση - και ο Καναδάς θα μας δώσει πολλά χρήσιμα στοιχεία ως προς τα αποτελέσματα της νομιμοποίησης.
Στην περίπτωση των ναρκωτικών, οι καταναλωτές δεν ανταποκρίνονται συνήθως στις αλλαγές των τιμών, και ο περιορισμός της προσφοράς μέσω της απαγόρευσης σημαίνει πολύ ψηλότερες τιμές - και πολλές ευκαιρίες κέρδους για ανθρώπους με συγκριτικό πλεονέκτημα στο έγκλημα. Όπως έχω γράψει και παλαιότερα, η απαγόρευση των ναρκωτικών είναι το κατ' εξοχήν παράδειγμα μιας πολιτικής που έχει αρνητικές απρόθετες συνέπειες. Στην περίπτωση αυτή, είμαι βέβαιος ότι η θεραπεία (η απαγόρευση) είναι χειρότερη από την ασθένεια (τη χρήση ναρκωτικών).
Η οικονομική ανάλυση της απαγόρευσης των ναρκωτικών μάς δίνει ένα παράδειγμα του πώς τα οικονομικά μπορούν να μας βοηθήσουν να εκπληρώσουμε καλύτερα τις ευχές μας και να επιλέξουμε καλύτερες πολιτικές - και συγκεκριμένα, μπορούν να μας δείξουν πώς το να προσπαθούμε να επιλύσουμε ένα πρόβλημα μέσω της απαγόρευσης μπορεί εντέλει να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα.
Ένα από τα πλεονεκτήματα των οικονομικών είναι πως δεν είναι κομματικά. Οι οικονομολόγοι χαλάνε τις γιορτές τόσο των Ρεπουμπλικανών, όσο και των Δημοκρατικών, αλλά και των ενδιάμεσων. Όπως πολλοί οικονομολόγοι λένε εδώ και καιρό, τα οικονομικά βάζουν παραμέτρους στις ουτοπίες των ανθρώπων. Αν δεν δίνουμε προσοχή σ' αυτά που έχουν να μας διδάξουν τα οικονομικά, διατρέχουμε τον πολύ πραγματικό κίνδυνο να πλήξουμε τους εκείνους ακριβώς τους ανθρώπους που νομίζουμε ότι βοηθούμε.
--
Ο Art Carden είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στην σχολή διοίκησης επιχειρήσεων Brock του πανεπιστημίου Samford. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Οκτωβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
