Γράφει ο Michael Rubin
Το ChatGPT μετέφερε την τεχνητή νοημοσύνη (AI) από το θεωρητικό στο πραγματικό πεδίο για εκατομμύρια ανθρώπους. Οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες μπορεί να συζητούν για την επιβολή ελέγχων, αλλά δεν θα είναι πλέον δυνατό να γυρίσουν τον χρόνο πίσω στην τεχνητή νοημοσύνη απ’ ό,τι θα ήταν να επιστρέψουμε στις μέρες πριν από την αυτοματοποίηση, τους υπολογιστές, το email ή το διαδίκτυο. Οι ερευνητές πιστεύουν τώρα ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αλλάξει θεμελιωδώς περίπου το 80% των αμερικανικών θέσεων εργασίας.
Σε μια πρόσφατη επίσκεψη μου στη Βαγδάτη, είχα την ευκαιρία να συζητήσω για την τεχνητή νοημοσύνη με μια σειρά επαφών μου που ασχολούνται από τη θρησκεία έως τον κοσμικό κόσμο. Λίγοι είχαν αναλογιστεί τον αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει η τεχνητή νοημοσύνη ή η οποιαδήποτε μελλοντική αραβική έκδοση του ChatGPT.
Θα έπρεπε. Η θρησκεία δεν είναι απρόσβλητη από την τεχνολογία.
Η διδακτορική μου διατριβή ήταν μια βαθιά κατάδυση στον αντίκτυπο που είχε η εισαγωγή του τηλέγραφου τον 19ο αιώνα στον περσικό κόσμο. Η εφεύρεση αυτή όχι μόνο επέτρεψε την ανάδυση του μαζικού πολιτικού κινήματος και έφερε επανάσταση σε μια οικονομία που προηγουμένως εξαρτιόταν από τη φυσική ανταλλαγή νομισμάτων, αλλά και οδήγησε σε βαθιές αλλαγές στη σιιτική ιεραρχία. Τότε, όπως και τώρα, οι Σιίτες επέλεξαν τη δική τους πηγή μίμησης (Marja al-taqlid) από τους κορυφαίους εν ζωή αγιατολάχ της εποχής. Ο τηλέγραφος επέτρεψε στους απλούς Σιίτες να παρακάμπτουν τους τοπικούς και εθνικούς μεσάζοντες και να στέλνουν τα θρησκευτικά τους ερωτήματα απευθείας στην πόλη του Νατζάφ, ακόμα κι αν οι πιστοί ζούσαν τόσο μακριά όσο η Ινδία ή η Ρωσία. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των κορυφαίων marja μειώθηκε από περισσότερους από δώδεκα σε μόλις δύο ή τρεις.
Ενώ οι δυτικοί σχολιαστές αντιμετωπίζουν συχνά τον όρο φάτβα ως μια θρησκευτική διακήρυξη, στην πραγματικότητα, είναι μια έκδοση απόφασης που δίνεται ως απάντηση σε μια ερώτηση. Το ερώτημα λοιπόν πλέον γίνεται τι μπορεί να συμβεί εάν νεαροί μουσουλμάνοι ζητήσουν θρησκευτικές συμβουλές από ένα αραβικό ChatGPT. Ρώτησα έναν σιίτη μελετητή γι' αυτό και μου είπε ότι, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι πρόβλημα μεταξύ των Σουνιτών που στερούνται καθορισμένης ιεραρχίας, η σιιτική κοινότητα σεβάστηκε αρκετά τη θέση της hawza (κάτι σαν θρησκευτικό σεμινάριο) ώστε να είναι απρόσβλητη.
Δεν είμαι σίγουρος ότι έχει δίκιο. Πρώτον, η μάστιγα του θρησκευτικού λαϊκισμού παραμένει πρόβλημα σε όλο το θρησκευτικό φάσμα. Οι ένθερμοι υποστηρικτές του Muqtada al-Sadr, ενός ανειδίκευτου μελετητή, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Δεύτερον, ενώ οι παραδοσιακοί σιίτες λόγιοι παραμένουν αποστασιοποιημένοι από την πολιτική, με τους ακολούθους του εκλιπόντος Μεγάλου Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί να αποτελούν την αξιοσημείωτη εξαίρεση, η hawza στη Νατζάφ παραμένει ανήσυχη για την ευρύτερη σχέση της με τη σιιτική άρχουσα τάξη του Ιράκ, δεδομένης της λαϊκής περιφρόνησης προς την ανεξέλεγκτη διαφθορά των μελών της.
Αυτό συνεπάγεται την πραγματική ανησυχία ότι ο σεβασμός των νέων προς τον θεσμό μειώνεται. Τέλος, ενώ παραδοσιακά οι Σιίτες ακολουθούν έναν ζώντα αγιατολάχ, τις τελευταίες δεκαετίες, τα γραφεία πολλών από αυτές τις πηγές μίμησης συνεχίζουν να λειτουργούν και μετά το θάνατό τους. Θα μπορούσαν άραγε νεότεροι, εξοικειωμένοι με την τεχνολογία Σιίτες να ζητήσουν από ένα αραβικό πρόγραμμα ChatGPT να απαντήσει σε μια θρησκευτική ερώτηση κατά το πρότυπο του Μεγάλου Αγιατολάχ Μοχαμάντ Χουσεΐν Φαντλάλα, ο οποίος πέθανε το 2010; Ή ίσως ένας Ιρανός εθνικιστής να ζητήσει από την τεχνητή νοημοσύνη μια απόφαση στο στυλ του Mirza Hasan Shirazi, ο οποίος, το 1891, εξέδωσε την περίφημη φετβά κατά της χρήσης καπνού για να διαμαρτυρηθεί για την εισβολή των Βρετανών σ’ αυτή τη βιομηχανία;
Και το Ισλάμ δεν θα είναι η μόνη θρησκεία που θα επηρεαστεί. Οι Εβραίοι μελετητές μπορούν να περάσουν δεκαετίες μελετώντας σε ένα yeshiva, βυθιζόμενοι στα γραπτά των ραβίνων που έζησαν στο απώτερο παρελθόν. Θα μπορούσαν οι μελλοντικοί θρησκευτικοί σπουδαστές να ζητήσουν ερμηνείες στο στυλ του Μαϊμωνίδη ή του Lubavitcher Rebbe Menachem Mendel Schneerson; Θα μπορούσαν οι Καθολικοί να αναζητήσουν τη διορατικότητα του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β' ή την πιο συντηρητική άποψη του Πάπα Βενέδικτου XVI σχετικά με νέα ζητήματα που προκύπτουν; Ενώ η Κίνα μπορεί να επιδιώξει να κουρσέψει τον Βουδισμό μετά το θάνατο του 14ου Δαλάι Λάμα, θα μπορούσαν οι προσπάθειες αυτές να αποδειχθούν μάταιες;
Δεν είναι σαφές τι αντίκτυπο μπορεί να έχει η τεχνητή νοημοσύνη στη θρησκεία, αλλά το σίγουρο είναι ότι θα είναι βαθύς. Οι υπάρχουσες θρησκευτικές ιεραρχίες από τη Νατζάφ μέχρι την Ιερουσαλήμ, το Κάιρο και το Βατικανό μπορεί να μην έχουν πλήρη επίγνωση της ολικής ισχύς αυτού που θα μπορούσε σύντομα να τις χτυπήσει.
* Ο Michael Rubin είναι διακεκριμένο στέλεχος του American Enterprise Institute και πρώην αξιωματούχος του Πενταγώνου, με κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα τη Μέση Ανατολή, την Τουρκία, το Ιράν και τη διπλωματία.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 31 Μαρτίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute (ΑΕΙ) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
