Γράφει η Ann Bailey
Πρόσφατα είχα την ευκαιρία να ξαναδιαβάσω το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Καρλ Μαρξ. Είχαν περάσει σχεδόν είκοσι χρόνια από τότε που διάβασα για πρώτη φορά αυτό το σημαντικό κείμενο στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών μου σπουδών και θυμόμουν λίγα πράγματα πέρα από τους ταξικούς ανταγωνισμούς, τον υλισμό του Μαρξ και την εκμετάλλευση του προλεταριάτου. Αλλά η συνεχιζόμενη κρίση στη Βενεζουέλα με οδήγησε να αναλογιστώ για άλλη μια φορά τη Σοσιαλιστική και Κομμουνιστική Φιλοσοφία που βρίσκεται πίσω από τις εκεί εξελίξεις.
Τι Βρήκα
Σε μόλις 60 σελίδες, το Μανιφέστο είναι εκπληκτικά ελαφρύ σε σύγκριση με τα περισσότερα κλασικά έργα φιλοσοφίας. Αφού εξηγεί τον ρόλο των ταξικών ανταγωνισμών στη διαμόρφωση της ιστορίας και την καθοριστική φύση της παραγωγής στην κοινωνία, ο Μαρξ αναφέρει τι χρειάζεται για να σχηματιστεί μια νέα σοσιαλιστική κοινωνία.
Στη δεύτερη ενότητα του Μανιφέστου ο Μαρξ απαριθμεί δέκα μέτρα που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός Σοσιαλιστικού Κράτους. Αυτά περιλαμβάνουν την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και των δικαιωμάτων κληρονομιάς. Στη συνέχεια, ο Μαρξ ζητά τη συγκέντρωση τόσο της παραγωγής όσο και της οικονομικής πίστης στα χέρια του κράτους.
Ακόμη περισσότερο, ζητά το κράτος να ασκεί «αποκλειστικό μονοπώλιο» σε κάθε πίστωση και σε όλα τα μέσα παραγωγής. Το έκτο σημείο του καταλόγου τονίζει ότι όλες οι επικοινωνίες και οι «μεταφορές» πρέπει να συγκεντρωθούν υπό τον έλεγχο του κράτους. Το όγδοο μέτρο σημειώνει ότι υπάρχει μια «ίση υποχρέωση όλων στην εργασία» με «βιομηχανικούς στρατούς» που πρέπει να δημιουργηθούν για την εκτέλεση της απαραίτητης εργασίας.
Ο Μαρξ αναγνωρίζει ότι αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να επιτευχθούν ειρηνικά.
«Φυσικά, στην αρχή, αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με δεσποτικές εισβολές στα δικαιώματα ιδιοκτησίας», γράφει.
Με άλλα λόγια, διά της βίας. Η ισχύ θα συγκεντρωθεί στα χέρια του κράτους και στη συνέχεια θα αξιοποιηθεί για να επιφέρει μια νέα σοσιαλιστική τάξη πραγμάτων.
Εκεί που ο Μαρξ κάνει λάθος
Ποια δικαιώματα προστατεύουν τα άτομα από όλη την ισχύ που κατέχει το Σοσιαλιστικό Κράτος του Μαρξ; Πέρα από την απόρριψη του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, του δικαιώματος στην ελευθερία του λόγου, του δικαιώματος σε μη κρατικά ελεγχόμενη πληροφόρηση, του δικαιώματος επιλογής της εργασίας ή της συσσώρευσης ατομικού πλούτου, ο Μαρξ δεν λέει τίποτα για τα δικαιώματα που θα έχουν οι πολίτες σ’ αυτό το νέο κράτος.
Αντιθέτως, προσφέρει μόνο έναν αόριστο υπαινιγμό για μια «τεράστια ένωση ολόκληρου του έθνους» που κατά κάποιο τρόπο αναιρεί τις ανάγκες για συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα ή δημοκρατικές διαδικασίες.
Το χειρότερο είναι ότι το Σοσιαλιστικό Κράτος του Μαρξ είναι τόσο εξαιρετικά ισχυρό που δεν υπάρχει δυνατότητα προσφυγής για τους πολίτες αφότου συγκεντρωθεί η εξουσία. Παρά την προσδοκία του Μαρξ ότι η εξουσία θα αποδοθεί σε αυτή την «τεράστια ένωση», δεν μας δίνει έναν μηχανισμό με τον οποίο αυτό θα συμβεί. Το κρίσιμο βήμα με το οποίο η σοσιαλιστική εξουσία του Μαρξ γίνεται ένα με τον λαό και με το κράτος δεν έχει περιγραφεί ούτε καν στα χαρτιά.
Γιατί αυτό έχει σημασία
Οι ανησυχητικές αναφορές για έντονες και εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Βενεζουέλα, δεν οφείλονται σε κάποια λάθος εφαρμογή, εκτέλεση ή κατανόηση του σοσιαλισμού.
Ήταν, βήμα προς βήμα, η εφαρμογή του Σοσιαλιστικού Κράτους του Μαρξ όπως ζητούσε ο ίδιος ο Μαρξ. Από την αρχική επίθεση στην ιδιωτική ιδιοκτησία και την αναδιανομή του πλούτου μέχρι την εθνικοποίηση των επικοινωνιών, της ενέργειας, του χρηματοπιστωτικού τομέα και της βιομηχανίας, βλέπουμε τον Μαρξ να ζητά τη συγκέντρωση της εξουσίας στο κράτος. Η πεποίθηση του Μαρξ ότι το Σοσιαλιστικό Κράτος δεν θα ασκούσε αυτή την εξουσία απλώς για χάρη της εξουσίας ήταν ένας σοβαρός λάθος υπολογισμός.
Η έκκληση του Μαρξ να συγκεντρωθούν τόσες πολλές βασικές λειτουργίες στο κράτος ενδυναμώνει τόσο πολύ το κράτος που χάνεται κάθε έλεγχος ή ισορροπία έναντι αυτής της εξουσίας. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει που το κράτος του Μαρξ δεν ασκεί αυτή τη δύναμη προς όφελος κανενός άλλου πέρα από τον εαυτό του, με στόχο τη διατήρηση του συστήματος που το τροφοδοτεί.
Δεν υπάρχει ιδεολογία που να προστατεύει έναν λαό από τις καταχρήσεις της ανεξέλεγκτης εξουσίας. Η ιστορία έχει την τάση να δείχνει ότι η ιδεολογία είναι άσχετη. Όπου η εξουσία έχει πλέον συσσωρευτεί και έχει γίνει ανεξέλεγκτη, υπάρχει και η κατάχρησή της. Αυτά είναι δεδομένα της ανθρώπινης φύσης τόσο ενσωματωμένα στην ιστορία που ακούγονται πιο αληθινά από οποιοδήποτε άλλο.
Η έκκληση της Βενεζουέλας για καταναγκαστική εργασία σε αγροκτήματα δεν είναι κάποια απρόβλεπτη απάντηση στις απρόβλεπτες ελλείψεις τροφίμων. Τόσο η πείνα όσο και η έκκληση για καταναγκαστική εργασία, οι «βιομηχανικοί στρατοί» του Μαρξ καταγράφονται ρητά στο κείμενο, και είναι ενσωματωμένα στην ιδεολογία.
Όσο συνεχίζουμε να επισημαίνουμε όλες τις αιτίες πέρα από την ίδια τη φιλοσοφία, θα επιτρέπουμε στην κοινωνία να συνεχίσει τον έρωτά της με τη Σοσιαλιστική και Κομμουνιστική Ιδεολογία. Αδυνατούμε να δούμε το σημείο όπου οι ίδιες οι αυτές ιδέες προετοιμάζουν το σκηνικό για την ανάκληση, και όχι τη διεύρυνση, της ανθρώπινης ελευθερίας και προκοπής. Αδυνατούμε να δούμε τη Βενεζουέλα πριν αυτή συμβεί.
* Η Ann Bailey είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας και επισκέπτρια καθηγήτρια.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Οκτωβρίου 2022 με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
