Γράφει ο Scott Sumner
Οι επιστημονικοί συγγραφείς θέλουν να πιστεύουν ότι ο καθένας μπορεί διαισθητικά να κατανοήσει θεωρίες όπως η ειδική σχετικότητα και η κβαντική μηχανική, αρκεί να διαβάσει το τάδε βιβλίο ή το δείνα δοκίμιο. Μην τους πιστεύετε - το προσπάθησα. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορώ λίγο να καταλάβω διαισθητικά τη σχετικότητα, και καθόλου την κβαντομηχανική. Ναι, ακούω τις λέξεις, αλλά δεν καταλαβαίνω αρκετά από την φυσική και τα μαθηματικά πάνω στην οποία βασίζονται αυτά τα αντικείμενα ώστε οι λέξεις να σχηματίσουν μια συνεκτική εικόνα στο μυαλό μου. Είμαι υπερβολικά κουτός γι’ αυτό.
Μερικοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι το κοινό μπορεί να καταλάβει γιατί ο προστατευτισμός είναι κακός ή γιατί οι έλεγχοι των τιμών βλάπτουν τους καταναλωτές, αρκεί κάποιος να τους εξηγήσει τις ιδέες αυτές με ξεκάθαρη γλώσσα. Αμφιβάλλω γι’ αυτό.
Ο Tyler Cowen συνδέθηκε παρέθεσε μια ενδιαφέρουσα εργασία που εξετάζει αυτό το ζήτημα. Ιδού η περίληψη:
«Κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών, οι πολίτες ζητούν πολιτικές ‘κατά της κερδοσκοπίας’. Ωστόσο, η πλειονότητα των οικονομολόγων αντιτίθεται σε τέτοιες πολιτικές. Για να λειτουργήσει η δημοκρατία, οι πολίτες θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε πληροφορίες που αφορούν τις πολιτικές - ειδικά σε αυτές που προέρχονται ειδικούς. Τι αντίκτυπο στη στήριξη του κοινού για πολιτικές κατά της αύξησης των τιμών έχει η έκθεση στις πιθανές αρνητικές εξωτερικότητες αυτών των πολιτικών; Υποθέτουμε ότι, εάν το κοινό εκτεθεί σε τέτοιες πληροφορίες, θα υποστήριζε λιγότερο τις πολιτικές κατά της κερδοσκοπίας. Χρησιμοποιούμε δύο πειράματα έρευνας: το ένα υλοποιήθηκε στη Φλόριντα (n = 2085), μια πολιτεία επιρρεπής σε τυφώνες και το δεύτερο στις Ηνωμένες Πολιτείες (n = 2023) κατά την έναρξη της πανδημίας COVID-19. Και οι δύο περιπτώσεις δείχνουν ότι το κοινό υποστηρίζει συντριπτικά τις πολιτικές κατά της κερδοσκοπίας, ανεξάρτητα από την έκθεσή το σε πληροφορίες σχετικά με αρνητικές εξωτερικότητες, ακόμη και όταν αυτές προέρχονται από ειδικούς.
Έχοντας διδάξει οικονομικά για 35 χρόνια, αυτό δεν με εκπλήσσει.
Μπορεί κανείς να αντιτάξει πως τα οικονομία σίγουρα δεν είναι τόσο δύσκολα όσο η σύγχρονη φυσική. Ναι, αυτό είναι αλήθεια από μία άποψη - δεν χρειάζεται να διαθέτει κανείς ένα εξαιρετικά υψηλό IQ για να κατανοήσει τα οικονομικά. Από την άλλη πλευρά, η ποσότητα των πληροφοριών που απαιτείται για την κατανόηση των οικονομικών είναι πολύ μεγαλύτερη από την ποσότητα των πληροφοριών που απαιτούνται για την κατανόηση της σύγχρονης φυσικής. Είναι ένα πολύ πιο σύνθετο πεδίο, παρ’ όλο που είναι πολύ πιο «εύκολο».
Για τον λόγο αυτό, οι οικονομολόγοι βρίσκουν παρακάμψεις όταν προσπαθούν να πείσουν το κοινό για ένα ζήτημα πολιτικής. Μπορεί να υποστηρίξουν ότι η απαγόρευση στις τράπεζες να χρεώνουν προμήθεια για τη χρήση ΑΤΜ θα έβλαπτε τους καταναλωτές, επειδή θα μείωνε τη διαθεσιμότητα των ΑΤΜ. Ή μπορεί να υποστηρίξουν ότι οι δασμοί θα έπλητταν την οικονομία καθώς θα αύξαναν τις τιμές για τους καταναλωτές.
Είναι αλήθεια ότι η απαγόρευση των τελών στα ΑΤΜ θα έβλαπτε τους πελάτες των τραπεζών και είναι αλήθεια ότι οι δασμοί βλάπτουν την οικονομία. Όχι όμως για τους λόγους που συνήθως αναφέρονται. Σε τελική ανάλυση, ίσως η εξοικονόμηση πόρων από τη μη πληρωμή τελών ΑΤΜ αξίζει περισσότερο για τους καταναλωτές από την αρνητική συνέπεια της ύπαρξης λιγότερων μηχανημάτων. Και μπορεί τα οφέλη που παρέχουν στους παραγωγούς μας οι δασμοί να υπερβαίνουν το επιπλέον κόστος που επιβάλλουν στους καταναλωτές. Κανένα από αυτά τα επιχειρήματα (για τους ελέγχους τιμών και τους δασμούς) δεν είναι πραγματικά αληθινό, αλλά μπορεί και να είναι. Για να δείξει κανείς ότι δεν ισχύουν, πρέπει πρώτα να μάθει καλά οικονομικά.
Θεωρητικά, οι φοιτητές οικονομικών είναι σε θέση να κατανοήσουν αυτές τις ιδέες. Στην πράξη όμως, οι περισσότεροι φοιτητές δεν καταλαβαίνουν αυτές τις έννοιες μέχρι να φτάσουν στο μεταπτυχιακό επίπεδο.
Ένας επιστημονικός συγγραφέας μπορεί να μου πει ότι η κβαντική μηχανική είναι αληθινή λόγω του ότι μπλα, μπλα, μπλα, αλλά τα επιχειρήματά του δεν θα πιάσουν τόπο. Εγώ μπορώ να εξηγήσω σε κάποιον άνθρωπο στο δρόμο γιατί η κερδοσκοπία είναι στην πραγματικότητα κάτι το καλό, αλλά η εξήγησή μου θα πιάσει τόπο. Προϋποθέτει πάρα πολλές πληροφορίες υποβάθρου. Ακολουθεί ένα μόνο μέρος από αυτά που πρέπει να ξέρετε - και εννοώ να τα ξέρετε πραγματικά και βαθιά:
1. Οι ελαστικότητες προσφοράς και ζήτησης είναι πολύ μεγαλύτερες από ό,τι υποδηλώνει η κοινή λογική.
2. Η δημόσια πολιτική είναι ένα επαναλαμβανόμενο παιχνίδι - οι πολιτικές πρέπει να αξιολογούνται ως ένα μακροπρόθεσμο καθεστώς, και όχι ως μια εφάπαξ απόφαση.
3. Το λιανικό εμπόριο είναι ένας άκρως ανταγωνιστικός κλάδος, με μηδενικά οικονομικά κέρδη μακροπρόθεσμα.
4. Η προθυμία για πληρωμή σχετίζεται πολύ λιγότερο με τον πλούτο από ό,τι υποθέτει κανείς.
5. Οι έλεγχοι των τιμών δεν είναι αποτελεσματικός τρόπος αναδιανομής εισοδήματος.
6. Η οικονομία δεν είναι ένα παίγνο μηδενικού αθροίσματος.
Πρέπει κανείς να κατανοήσει όλες αυτές τις ιδέες (και πολλές άλλες) προτού εξετάσει το ζήτημα της κερδοσκοπίας. Και όχι απλώς «να καταλάβει» το νόημα των λέξεων, αλλά να κατανοήσει τις ιδέες αυτές αρκετά καλά, ώστε να μπορεί να τις εξηγήσει πειστικά στους φίλους του.
Πριν από λίγο καιρό, θυμάμαι κάποιους διανοούμενους που υποστήριζαν ότι δύο καλά ενημερωμένοι λογικοί άνθρωποι δεν θα πρέπει να διαφωνούν για έναν πραγματολογικό ισχυρισμό. Μόλις εκτεθούν όλα τα δεδομένα, προκύπτει ένα και μόνο ορθολογικό συμπέρασμα. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι κανείς δεν έχει ένα πλήρες μοντέλο στο μυαλό του, και όταν συζητώ για ένα θέμα δεν έχω τον χρόνο να διδάξω ένα τριετές μάθημα μεταπτυχιακών οικονομικών του Σικάγο ή ένα τριετές μάθημα μεταπτυχιακών οικονομικών του MIT (το οποίο θα παρουσίαζε ένα διαφορετικό σύνολο μοντέλων.) Έτσι ορθολογικοί άνθρωποι θα συνεχίσουν να διαφωνούν καλή την πίστη.
Ωστόσο, δεν πρέπει να τα παρατήσουμε απλώς και μόνο επειδή το κοινό δεν μπορεί ποτέ να φτάσει το επιθυμητικό επίπεδο διαφώτισης. Τα τελευταία 12 χρόνια, πολλοί άνθρωποι μου είπαν ότι οι αναρτήσεις του ιστολογίου μου τους βοήθησαν να κατανοήσουν καλύτερα ένα συγκεκριμένο οικονομικό ζήτημα. Επομένως, θα πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να παρακινούμε το κοινό προς μεγαλύτερη φώτιση, ακόμη και αν συνειδητοποιούμε ότι πάντα θα απογοητευόμαστε κάπως με τα αποτελέσματα.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ. Η πειθώ μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Ίσως θα βοηθούσε να επισημάνουμε όλη την κερδοσκοπία που ήδη επιτρέπουμε να συμβεί:
-
Επιτρέπουμε στα βενζινάδικα να πουλούν βενζίνη σε πολύ διογκωμένες τιμές μετά το ξέσπασμα κάποιου πολέμου στη Μέση Ανατολή.
-
Επιτρέπουμε στα παντοπωλεία να πουλούν αυγά σε πολύ υψηλές τιμές μετά το ξέσπασμα της γρίπης των πτηνών.
-
Επιτρέπουμε σε έναν ιδιοκτήτη σπιτιού στο Πάλο Άλτο να πουλήσει το σπίτι του για ένα τρελό κέρδος μετά την αυστηροποίηση των κανόνων χωροθέτησης για τη μείωση της προσφοράς.
Όλα αυτά είναι περιπτώσεις κερδοσκοπίας. Γιατί δεν έχουμε ελέγχους τιμών σε αυτές τις περιπτώσεις; Το να κάνετε τους συνομιλητές σας να σκεφτούν την κάθε περίπτωση μπορεί να τους βοηθήσει να διασαφηνίσουν τη διαδικασία της σκέψης τους.
*Ο Scott Sumner είναι οικονομολόγος, διευθυντής του προγράμματος νομισματικής πολιτικής στο Mercatus Center at George Mason University, ερευνητής στο Independent Institute και καθηγητής στο Bentley University στο Waltham της Μασαχουσέτης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Σεπτεμβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
