Του Lawrence W. Reed
Στις 22 Ιουνίου 1940, η ναζιστική Γερμανία υποχρέωσε τη Γαλλία να παραδοθεί. Μια μέρα μετά, ο Αδόλφος Χίτλερ επιθεώρησε την κατεκτημένη πρωτεύουσα των Παρισίων, όπου προσωπικά διέταξε την καταστροφή δύο μνημείων ηρώων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 4 Δεκεμβρίου του 2019 συμπληρώνονται τα 154 χρόνια από τη γέννηση μίας από αυτούς τους ήρωες, μιας εκπληκτικής γυναίκας ονόματη Ήντιθ Κάβελ.
Η ιστορία της είναι ένα παράδειγμα της παλιάς εκείνης τραγωδίας που επαναλαμβάνεται κάθε λεπτό κάπου στον κόσμο: ένα γνησίως καλό άτομο του οποίου η ζωή σβήνει από μια κακή κυβέρνηση για κάποιον ανούσιο σκοπό.
Η Ήντιθ Κάβελ γεννήθηκε το 1865 στο Σουάντερστον της Αγγλίας. Στην ηλικία των 30 ετών επέλεξε τη νοσηλευτική για την επαγγελματική της σταδιοδρομία. Η έμπνευση γι' αυτό της ήρθε όταν φρόντιζε τον πατέρα της όταν εκείνος έπασχε από μια σοβαρή ασθένεια, από την οποία και ανένηψε. Κατά την εκπαίδευσή της, εργάστηκε σε διάφορα νοσοκομεία, και στη συνέχεια ταξίδεψε στην νοτιοανατολική Αγγλία νοσηλεύοντας κατ' οίκον ασθενείς για ασθένειες από σκωληκοειδίτιδα έως καρκίνο. Απέκτησε μια εξαιρετική φήμη για την προσήλωσή της στη λεπτομέρεια, τους ευχάριστους τρόπους της και, όπως γράφει ένας βιογράφος της για “την άγρια αίσθηση του καθήκοντος” που την διέκρινε.
Ύστερα από την επίμονη πρόσκληση ενός χειρουργού στις Βρυξέλλες, μετέβη το 1907 στο Βέλγιο και συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση της πρώτης σχολής νοσηλευτικής του Βελγίου. Σύμφωνα με την Kathy Warnes της ιστοσελίδας Windows to World History, η Κάβελ σύντομα έφτασε να εκπαιδεύει νοσηλεύτριες για τρία νοσοκομεία, 24 σχολεία και 13 νηπιαγωγεία στο Βέλγιο. Έγινε η πρώτη διευθύντρια του Ινστιτούτου Berkendael στο Βέλγιο.
“Ο πόλεμος που θα τερματίσει όλους τους πολέμους”
Τότε, τον Αύγουστο του 1914, τα όπλα σηματοδότησαν την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Υποτίθεται ότι αυτός θα ήταν ο “πόλεμος που θα τερματίσει όλους τους άλλους”, η σύγκρουση που θα “καθιστούσε τον κόσμο ασφαλή για τη δημοκρατία”. Θα αποδεικνυόταν βεβαίως ότι δεν ήταν τίποτε απ' όλα αυτά. Ήταν μια από τις πιο παράλογες και καταστροφικές συγκρούσεις που ξεκίνησαν ποτέ από ανόητους με πολιτική εξουσία. Όπως έγραψα σε ένα δοκίμιο για έναν άλλο ήρωα της εποχής τον Siegfried Sassoon “Πάνω από έναν αιώνα μετά τη λήξη του, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος παραμένει ένα αίνιγμα για τους ανθρώπους παντού στον κόσμο. Κάνουμε μαθήματα ιστορίας και συνεχίζουμε να αναρωτιώμαστε 'για ποιο λόγο έγινε;' ή 'τι θα μπορούσε να δικαιολογήσει ποτέ την πέρα από κάθε φαντασία σφαγή και καταστροφή που προκάλεσε;'”.
Το κύριο αποτέλεσμά του είναι να καταστήσει αναπόφευκτη μια ακόμη πιο θανατηφόρα σύγκρουση 25 χρόνια μετά. Λίγες περιπέτειες της ιστορίας είχαν πιο παράλογες απαρχές, απαράδεκτη διάρκεια και αντιπαραγωγικές συνέπειες από αυτή που ξεκίνησε όταν ένας άγνωστος περίεργος Αυστριακός μέλος βασιλικής οικογένειας δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο τον Ιούνιο του 1914.
Ένας στους οκτώ Βρετανούς που υπηρέτησαν στο δυτικό μέτωπο στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο έχασε τη ζωή του στα χαρακώματα ή στις φρικιαστικές ζώνες θανάτου που τα χώριζαν. Οι απώλειες - το σύνολο τραυματισμένων και θανάτων - έφταναν στο συγκλονιστικό ποσοστό του 56%.
Μολονότι ήταν ο πρώτος πόλεμος που οι ασθένειες προκάλεσαν λιγότερους θανάτους απ' ό,τι οι μάχες, αυτό μπορεί να μην οφείλεται στις προόδους της ιατρικής επιστήμης όσο στην ανελέητη ακρίβεια των πολυβόλων και των βομβαρδισμών και στο ατέρμονο βίαιο αδιέξοδο της μάχης χαρακωμάτων.
Όταν η Γερμανία κατέλαβε το Βέλγιο το φθινόπωρο του 1914, τα στρατεύματα του Κάιζερ επέτρεψαν στην Κάβελ, έναν πολίτη μιας εχθρικής χώρας (της Αγγλίας) να παραμείνει
επικεφαλής του Ινστιτούτου της, αλλά την παρακολουθούσαν καθώς νοσήλευε πολεμιστές και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές στο νοσοκομείο και την σχολή της.
Δραπέτευση στρατιωτών
Ποιος θα έψεγε την Κάβελ αν επέλεγε να δραπετεύσει στην πατρίδα της, την Αγγλία; Αποδεικνύοντας όμως το θάρρος της όχι μόνο παρέμεινε αλλά και εντάχθηκε στη βελγική αντίσταση μόλις της προτάθηκε. Η νέα της αποστολή ήταν να διασώζει στρατιώτες της Συμμαχίας που είχαν αποκοπεί από τις μονάδες τους. Ο Jack Batten στο βιβλίο του Silent in an
Evil Time: The Brave War of Edith Cavell γράφει ότι για τους επόμενους εννέα μήνες, η Κάβελ “προστάτευσε στρατιώτες που δραπέτευσαν στο νοσοκομείο της, χρησιμοποιώντας τεχνάσματα για να μην τους ανακαλύψουν οι καχύποπτοι Γερμανοί. Συνέβαλε στην οργάνωση ενός κρυφού διαδρόμου προς την ουδέτερη Ολλανδία και από εκεί στην Αγγλία με μεγάλο κίνδυνο γι' αυτήν, επιτρέποντας σε στρατιώτες όλων των βαθμών να δραπετεύσουν από τις γερμανικές γραμμές. Χρησιμοποιώντας το ινστιτούτο της ως ένα διάδρομο δραπέτευσης, χάρη στην Ήντιθ Κάβελ χίλιοι στρατιώτες έφτασαν εντέλει στην πατρίδα τους.
Η βιογραφία Edith Cavell: Faith Before the Firing Squad από την Catherine Butcher το 2015 αναφέρει ότι στις Βρυξέλλες εκείνη την εποχή εκτιμάται πως δρούσαν περίπου 6.000 κατάσκοποι των Γερμανών. Ίσως ήταν απλώς θέμα χρόνου να αποκαλυφθούν οι δραστηριότητες της Κάβελ. Σε διάφορες περιστάσεις, διέφυγε τη σύλληψη την τελευταία στιγμή. Η Butcher γράφει:
“Η Ήντιθ ήταν πάντα σε επιφυλακή, έτοιμη να απαντήσει αν η μυστική αστυνομία επισκεπτόταν το νοσοκομείο. Ένα βράδυ έκρυψε τον Charlie Scott, έναν στρατιώτη από το Νόρφολκ, σε ένα βαρέλι όταν οι Γερμανοί ήρθαν για μια απροειδοποίητη έρευνα. Όταν τον έβαλε στο βαρέλι, έβαλε μήλα πάνω από αυτόν για να μην τον βρουν.
Οι υποψίες των Γερμανών οδήγησαν στη σύλληψη της Κάβελ στις 3 Αυγούστου 1915. Κατηγορήθηκε για προδοσία, πέρασε από στρατοδικείο, βρέθηκε ένοχη και καταδικάστηκε σε
θάνατο από εκτελεστικό απόσπασμα.
Χωρίς φόβο και χωρίς μίσος
Ανάμεσα στα σημειώματα που έγραψε κατά τη φυλάκισή της ήταν ένα γράμμα της 14ης Σεπτεμβρίου προς μια ομάδα νοσοκόμων, τις οποίες ευχαριστούσε για τα λουλούδια που της έστειλα στη φυλακή. Κατέληγε με αυτές τις λέξεις:
Μπορούμε να πάρουμε διδάγματα για τη ζωή από το οτιδήποτε, και αν ήσασταν τη θέση μου θα συνειδητοποιούσατε πόσο πολύτιμη είναι η ελευθερία και ασφαλώς θα δεσμευόσασταν να μην την καταχραστείτε ποτέ. Για να είσαι καλή νοσοκόμα χρειάζεται πολύ υπομονή. Εδώ μαθαίνει κανείς να έχει αυτή την ποιότητα, σας διαβεβαιώ.
Στη δίκη της που επακολούθησε, οι κατήγοροι έθεσαν μόνο περίπου δέκα ερωτήσεις. Από την πρώτη, εκείνη απάντησε ειλικρινώς και θαρραλέα. Ναι, βοήθησε εκατοντάδες ανθρώπους να δραπετεύσουν και ήταν περήφανη γι' αυτό. Όταν ρωτήθηκε αν συνειδητοποιούσε πως αυτό που έκανε ήταν “εις βάρος της Γερμανίας” απάντησε θαρραλέα πως αυτό που την ενδιέφερε ήταν “να βοηθήσω του ανθρώπους που μου ζητούσαν να φτάσουν στα σύνορα - όταν τα περνούσαν, ήταν ελεύθεροι”.
Τα ξημερώματα της 12ης Οκτωβρίου, στην ηλικία των 49 ετών “συνάντησε τη μοίρα της με δύναμη χαρακτήρα και χωρίς το ελάχιστο δείγμα φόβου”.
Το προηγούμενο βράδυ είχε πει στον ιερέα της “Στεκόμενη εδώ ενώπιον του Θεού και της αιωνιότητας, συνειδητοποιώ ότι ο πατριωτισμός δεν επαρκεί. Δεν πρέπει να τρέφω μίσος ή πικρία προς κανέναν”. Αυτό θα ήταν μια υπερβολική εντολή για κάθε θνητό σε μια παρόμοια κατάσταση, αλλά η Κάβελ ήταν μια γυναίκα βαθιάς πίστης και αυτοπεποίθησης.
Εκείνη την εποχή, η είδηση της εκτέλεσης της Κάβελ προκάλεσε παγκόσμια κατακραυγή. Θεωρήθηκε μια γενναία μάρτυρας, μια ευγενική ηρωίδα εν μέσω της σφαγής του άγριου πολέμου. Οι Βρετανοί και οι Βέλγοι συγκεντρώθηκαν γύρω από το όνομά της και ορκίστηκαν να κρατήσουν τη μνήμη της ζωντανή. Το 1939, μια ταινία με θέμα τη ζωή της και
ρωταγωνιστές την Anna Neagle και τον George Sanders παρουσιάστηκε προκαλώντας παγκόσμιες επευφημίες. Μπορείτε λοιπόν τώρα να καταλάβετε γιατί μόλις ένα χρόνο μετά ο Χίτλερ θέλησε να τη σβήσει από την ιστορία καταστρέφοντας ένα μνημείο.
Σήμερα όμως η Ήντιθ Κάβελ τιμάται με πολλούς τρόπους και σε πολλά μέρη - στην πατρίδα της τη Βρετανία καθώς και στην ηπειρωτική Ευρώπη. Το αγαπημένο μου μνημείο είναι το συγκλονιστικό της άγαλμα δίπλα στην εκκλησία του St. Martin's-in-the-Field στην πλατεία Τραφάλγκαρ του Λονδίνου. Η βάση φέρει το όνομά της και τα λόγια που είπε στον ιερέα της. Αυτή η αδύνατη γυναίκα με ύψος 1.60 καστανά μαλλιά και γκρίζα μάτια κυριαρχεί στον δρόμο που εποπτεύει η προτομή της.
Το να διακινδυνεύει κανείς τη ζωή του περιφρονώντας τις επίγειες δυνάμεις - ιδίως για να υπερασπιστεί τις ζωές και τις ελευθερίες των άλλων - είναι μια ισχυρή πηγή έμπνευσης. Είμαι ευγνώμων γι' αυτό και ελπίζω αν ποτέ βρεθώ σε συνθήκες παρόμοιες με εκείνες που αντιμετώπισε η Ήντιθ Κάβελ το 1915, να επιδείξω έστω και το μισό θάρρος από αυτό που εκείνη επέδειξε.
--
Ο Lawrence W. Reed είναι πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Δεκεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
