Την περασμένη δεκαετία οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Αζερμπαϊτζάν παρουσίασαν σημαντική ανάπτυξη, κυρίως λόγω των ενεργειακών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και του αγωγού φυσικού αερίου TAP. Όμως πόσο «φίλη» μας είναι αυτή η χώρα του Νοτίου Καυκάσου; Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να παραθέσω ορισμένους λόγους – κυρίως πολιτικούς – για τους οποίους η Ελλάδα οφείλει να επανεξετάσει το πόσο στενές πρέπει να είναι οι σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν.
Αφορμή για την συγγραφή του παρόντος άρθρου υπήρξαν οι πρόσφατες δηλώσεις του υπουργείου Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν στις οποίες εκφράστηκε η συμπαράσταση της χώρας προς το «αδελφό» κράτος της Τουρκίας αναφορικά με τις εξελίξεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Με λίγα λόγια, το «φιλικό προς την Ελλάδα» Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει την τουρκικό αναθεωρητισμό και το μαξιμαλιστικό εγχείρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» και συνεπώς την παραβίαση των ελληνικών και κυπριακών κυριαρχικών δικαιωμάτων στη Μεσόγειο.
Η υποστήριξη της Τουρκίας και των παράνομων ενεργειών της από το Αζερμπαϊτζάν δεν μας εκπλήσσει. Το καθεστώς του Μπακού συντηρεί, από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά, τον αζερικό εθνικισμό ο οποίος έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον παντουρκισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από την δεκαετία του 1990, το αζερικό καθεστώς διατηρεί άριστες σχέσεις με τους Γκρίζους Λύκους, την πιο ακραία τουρκική εθνικιστική οργάνωση, κομμάτι του τουρκικού παρακράτους για δεκαετίες. Τα παντουρκικά ιδεώδη τού Αζερμπαϊτζάν φαίνονται και από τις βλέψεις του κράτους αυτού έναντι των γειτόνων του. Στην κυβέρνηση συμμετέχουν κόμματα τα οποία μιλούν για αλύτρωτα αζερικά εδάφη σε όλα τα γειτονικά κράτη και για την ένωση των δύο αδελφών κρατών Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν. Γι΄αυτό εξάλλου και η φράση «Δύο κράτη, ένας λαός» είναι πολύ διαδεδομένη στις δύο χώρες και έχει ειπωθεί επανειλημμένα από τους προέδρους τους. Έτσι εξηγείται και η προσπάθεια του κράτους αυτού για την εξαφάνιση των εθνικών του μειονοτήτων (Αρμένιοι, Λεζγκίν, Τάτοι, Ταλίς κλπ.).
Το καθεστώς του Μπακού είναι κοσμικό και δεν επιθυμεί την ανάμιξη της θρησκείας με την πολιτική. Για τον λόγο αυτόν οι σχέσεις Αλίγιεφ – Ερντογάν δεν είναι αυτές που ήταν πριν την στροφή του Τούρκου προέδρου στον πανισλαμισμό. Βέβαια, το Αζερμπαϊτζάν έχει χρησιμοποιήσει το Ισλάμ για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του. Στον πόλεμο με την Αρμενία για παράδειγμα, το Αζερμπαϊτζάν δέχτηκε, μεταξύ άλλων, την βοήθεια Τσετσένων και άλλων Καυκάσιων τζιχαντιστών, της αφγανικής κυβέρνησης των Ταλιμπάν και του ισλαμικού Πακιστάν.
Σε κάθε περίπτωση η στρατηγική σχέση μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν πρέπει να ληφθεί υπόψη από την Ελλάδα. Σε αυτό το σημείο θέλω να επισημάνω στους αναγνώστες μια πληροφορία η οποία είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό. Το Αζερμπαϊτζάν έχει μια αυτόνομη περιοχή, το Ναχιτσεβάν. Η κυβέρνηση τής εν λόγω περιοχής αποτελεί την μοναδική πολιτική οντότητα – πέραν της Τουρκίας – η οποία έχει αναγνωρίσει (καθ’ υπόδειξιν του Μπακού) την λεγόμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου», το ψευδοκράτος.
Όμως ας μην σκεφτόμαστε μόνον ως Έλληνες, αλλά και ως Ευρωπαίοι. Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί ένα από τα πιο απολυταρχικά καθεστώτα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η ΕΕ ορθώς αντιδρά για τις εξελίξεις στην Λευκορωσία. Όμως τι κάνει για το Αζερμπαϊτζάν; Στην χώρα αυτή παραβιάζονται σε καθημερινή βάση θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα· ακτιβιστές, μέλη της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί και οποιοσδήποτε εκφράζει κριτική απέναντι στο καθεστώς διώκεται.
Τέλος, το Αζερμπαϊτζάν καλλιεργεί ρατσιστικά και αρμενοφοβικά αισθήματα στους κατοίκους του και χρησιμοποιεί ρητορική μίσους απέναντι στην Αρμενία και στους απανταχού Αρμενίους. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις σφαγές και τις εθνοκαθάρσεις που πραγματοποίησε το Αζερμπαϊτζάν την περίοδο 1988 – 1992, ούτε την καταστροφή των αρμενικών μνημείων στην χώρα. Ο άκρατος ρατσισμός του κράτους φαίνεται από τον εξής νόμο: ο υποφαινόμενος, ο οποίος έχω ελληνική ιθαγένεια και έχω γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ελλάδα δεν μπορώ να ταξιδέψω στο Αζερμπαϊτζάν διότι το επώνυμό μου δηλώνει αρμενική καταγωγή!
Συμπερασματικά, η Ελλάδα ως μια χώρα η οποία προασπίζει τα συμφέροντά της στη Μεσόγειο, αλλά και ως ένα ευρωπαϊκό, δημοκρατικό και πολιτισμένο κράτος οφείλει να επανεξετάσει τις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν. Δεν προτείνω ρήξη, απλώς θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί και απαιτητικοί. Εξάλλου, οι προσδοκίες για τα ενεργειακά αποθέματα του Αζερμπαϊτζάν είναι πλέον πολύ μικρές. Όμως και μεγάλες να ήταν, πρέπει η Ελλάδα να διατηρεί στενές σχέσεις με ένα κράτος το οποίο τάσσεται έμμεσα κατά των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και δεν σέβεται τις μειονότητες επειδή είναι πλούσιο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο;
