Γράφει η
Δέσποινα Κατσώχη
Ακτινοθεραπευτής - Ογκολόγος
Συνεργάτις Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ΥΓΕΙΑ
Η ακτινοθεραπεία διαδραματίζει ολοένα και καθοριστικότερο ρόλο στην ογκολογία. Εκτιμάται ότι 3 στους 4 ασθενείς θα υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία μετά τη διάγνωση του καρκίνου, για θεραπευτικούς ή ανακουφιστικούς λόγους.
Η εξέλιξή της πέρασε από πολλά στάδια. Από την ακτινοθεραπεία των δύο διαστάσεων, περάσαμε στη σύμμορφη ακτινοθεραπεία των τριών διαστάσεων, κατόπιν στη διαμορφούμενης έντασης ακτινοθεραπεία, για να ακολουθήσει η τέταρτη διάσταση (4D) με τον έλεγχο της κίνησης, ειδικά της αναπνοής. Σήμερα μιλάμε πλέον για στερεοτακτική ή καλύτερα για ακτινοχειρουργική ακτινοθεραπεία.
Ο άθλος της ακτινοχειρουργικής
Η αξονική τομογραφία και η μαγνητική τομογραφία προσφέρουν σημαντικές ανατομικές πληροφορίες. Η είσοδος της ποζιτρονικής τομογραφίας (PET-CT) στην καθημερινή πρακτική, η οποία κάνει ορατά τα σημεία του όγκου που είναι ενεργά, άλλαξε τον σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας και την παρακολούθηση των ασθενών. Από τις υπάρχουσες απεικονίσεις δημιουργούμε μια νέα, υβριδική απεικόνιση, με την επισύναψη/ σύντηξη όλων των εικόνων, αποκτώντας αθροιστικά ζωτικές πληροφορίες για τον όγκο και τα γειτονικά όργανα, για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της ακτινοθεραπείας. Έτσι, η υβριδική απεικόνιση είναι η νέα καθημερινότητα. Με τη θεαματική βελτίωση του λογισμικού σχεδιασμού της ακτινοθεραπείας, περάσαμε στην τέταρτη διάσταση, δηλαδή στον έλεγχο της κίνησης των εσωτερικών οργάνων - ειδικά της αναπνοής- με προφανή οφέλη την ευστοχία και την προσαρμοστικότητα. Επιπλέον, ενσωματωμένος αξονικός τομογράφος στον γραμμικό επιταχυντή μας δίνει τη δυνατότητα καθημερινού ελέγχου της θεραπείας και οπτική επαφή με τον όγκο/στόχο. Το όφελος είναι απτό, παρέχουμε υψηλότερες θεραπευτικές δόσεις ακτινοθεραπείας με χαμηλότερες παρενέργειες.
Όλη αυτή η τεχνολογική εξέλιξη έχει σαν αποτέλεσμα την στερεοτακτική ακτινοθεραπεία, δηλαδή σε μικρής έκτασης ογκολογικές βλάβες, εφαρμόζουμε υψηλές απόλυτα σύμμορφες ακτινοθεραπευτικές δόσεις, σε λίγες μόνο συνεδρίες από 1-5. Έτσι μπορούμε να θεραπεύσουμε πρώιμα στάδια καρκίνου του πνεύμονα αντί του χειρουργείου. Ένα ακόμη περαιτέρω βήμα είναι ότι σε μια συνεδρία ακτινοχειρουργική θεραπεία αντιμετωπίζουμε όγκους εγκέφαλου.
Αυτοματοποιημένες διαδικασίες
Όλα πλέον διεκπεραιώνονται αυτόματα χωρίς τη μεσολάβηση ανθρώπινου χεριού, με απόλυτο έλεγχο κάθε κίνησης και επιβεβαίωση από τον ιατρό της ορθότητας των κινήσεων. Ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη υλοποιούν τις χρονοβόρες εργασίες, όπως ο σχεδιασμός των υγιών ιστών και οργάνων, μεταφορά δεδομένων και σύντηξη εικόνων, ώστε να επικεντρωνόμαστε απερίσπαστοι στη μελέτη των απεικονιστικών εξετάσεων, στον σχεδιασμό της θεραπείας και στη φροντίδα του ασθενή. Το όφελος είναι να προσφέρουμε με ασφάλεια μεγαλύτερη και έγκαιρη αποτελεσματικότητα, με λιγότερες παρενέργειες, αλλά και περισσότερο διαθέσιμο χρόνο για τη φροντίδα του ίδιου του ασθενή.
Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική SBRT εφαρμόζεται, τόσο στη ριζική θεραπεία πρώιμων σταδίων καρκίνου, όσο και στην παρηγορητική φροντίδα, με εξαιρετική αναλγητική δράση στις οστικές μεταστάσεις. Η ακτινοχειρουργική ενδείκνυται και στις ολιγάριθμες εγκεφαλικές μεταστάσεις. Ακολουθούμε διεθνείς κανόνες που καθορίζουν τα επιτρεπτά όρια ακτινοβόλησης των ευαίσθητων υγιών οργάνων που γειτνιάζουν με τον όγκο στόχο και τηρούμε αυστηρά την ισορροπία οφέλους και πιθανών παρενεργειών.
Η αποκρυπτογράφηση της βιολογίας του καρκίνου
Η αποκρυπτογράφηση της βιολογίας του καρκίνου και οι εξελίξεις στη συστημική θεραπεία, καθιστούν δυνατή τη θεραπεία με μικρότερα πεδία ακτινοθεραπείας και ταυτόχρονη μείωση πιθανών βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων παρενεργειών. Σημαντικότερη είναι η αλλαγή στη διαμόρφωση των θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Στον καρκίνο του μαστού, από τη ριζική μαστεκτομή οδηγηθήκαμε στη μερική μαστεκτομή με συμπληρωματική ακτινοθεραπεία. Εντοπίζουμε καλύτερα τον φρουρό λεμφαδένα, οπότε δεν καταφεύγουμε σε ριζικό καθαρισμό των μασχαλιαίων λεμφαδένων αλλά εφαρμόζουμε τοπική ακτινοθεραπεία, με εξαιρετικό ογκολογικό και αισθητικό αποτέλεσμα.
Η λειτουργική διατήρηση του πάσχοντος οργάνου, αποτελεί πλέον ασφαλή κατάκτηση στους καρκίνους πρωκτού, κεφαλής και λαιμού, τραχήλου της μήτρας, προστάτη αδένα, ουροδόχου κύστης και λάρυγγα. Επιλεγμένα κατορθώσαμε τη διατήρηση ορθού, οισοφάγου αλλά και πνεύμονα στο πρώιμο στάδιο.
Ανοσοθεραπεία και στοχευμένες θεραπείες έχουν, επίσης, βελτιώσει σημαντικά τα αποτελέσματα, ιδιαίτερα σε ασθενείς με τοπικά προχωρημένη ή μεταστατική νόσο. Μελέτες έχουν αναδείξει και τον συνδυασμό ακτινοθεραπείας και ανοσοθεραπείας.
Πώς θα κάνουμε τη σωστή επιλογή;
Εξαρτάται από την τεχνική που χρησιμοποιούμε, το μέγεθος του όγκου, τη θέση του στο σώμα και τη γειτνίασή του με ευαίσθητα όργανα. Με τα μηχανήματα νεότερης τεχνολογίας και τις νέες τεχνικές ακτινοθεραπείας, εφαρμόζουμε με ασφάλεια συντομότερα σχήματα. Για παράδειγμα στον καρκίνο του προστάτη από την ακτινοθεραπεία των 35-40 ημερών, περάσαμε στην ακτινοθεραπεία 28 ημερών και στη συνέχεια στη στερεοτακτική ακτινοθεραπεία των πέντε ή και λιγότερων ημερών.
Υπάρχουν πλέον τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα για την ακτινοχειρουργική ή στερεοτακτική ακτινοθεραπεία SBRT σχεδόν για κάθε υποκατηγορία καρκίνου: από το πρώιμο στάδιο της νόσου (π.χ. καρκίνο του πνεύμονα), έως την τοπικά προχωρημένη νόσο (π.χ ανεγχείρητο καρκίνο του παγκρέατος) αλλά και τη μεταστατική νόσο. Για παράδειγμα, για ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα πρώιμου σταδίου που δεν είναι υποψήφιοι για λοβεκτομή, η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία είναι η ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση, καθώς σχετίζεται με βελτιωμένα αποτελέσματα και μειωμένη τοξικότητα σε σύγκριση με τη συμβατική ακτινοθεραπεία.
Παράλληλα, εντείνουμε τις προσπάθειές μας στον τομέα της φροντίδας των ασθενών για να προσφέρουμε ποιότητα ζωής κατά τη θεραπεία και μετά. Στόχος μας; Ακρίβεια, εξατομίκευση, απεικόνιση σε πραγματικό χρόνο, διατήρηση του πάσχοντος οργάνου, αύξηση της αποτελεσματικής δόσης με χαμηλές παρενέργειες, προσαρμογή στη βιολογική και ανοσολογική ταυτότητα του όγκου. Το αύριο της ακτινοθεραπείας είναι εδώ.
