Όταν ρωτήθηκε ο Benjamin Graham τι εμποδίζει τους περισσότερους μεμονωμένους επενδυτές από το να πετύχουν, έδωσε μία συνοπτική απάντηση:
«Η κύρια αιτία της αποτυχίας είναι ότι δίνουν μεγάλη προσοχή στο τι κάνει σήμερα το χρηματιστήριο».
Καλά απάντησε ο σπουδαιότερος ίσως σύμβουλος του 20ου αιώνα αλλά πώς είναι δυνατόν να μη δίνουμε σημασία στο τι κάνει το χρηματιστήριο σήμερα, όταν γίνονται τέτοιες τεκτονικές αλλαγές στο παγκόσμιο εμπόριο, στη χρηματαγορά της Αμερικής αλλά και άλλων χωρών; Όταν ξυπνάμε και κοιμόμαστε με τη σκέψη του τι αποφάσισε ο πρόεδρος κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής του με το αγαπημένο του γκολφ;
Πώς είναι δυνατόν να μη φοβόμαστε ή και να μην πανικοβαλλόμαστε όταν παγκόσμιοι χρηματοοικονομικοί δείκτες ανεβοκατεβαίνουν σαν το τρενάκι του τρόμου ενώ και ενδοσυνεδριακά οι αλλαγές του κλίματος ανάλογα με τα tweets ή τα σχόλια συμβούλων του προέδρου ή και του ίδιου, μπορεί να μας πάει από την ευφορία στον πανικό αλλά και από τον φόβο στον ενθουσιασμό;
Και όμως! Είναι δυνατό και απαραίτητο! Και ίσως ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης τέτοιων συνθηκών που μπορεί να μας αποσυντονίσουν! Διότι, πέρα του ότι όλα αυτά που συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες είναι πρωτόγνωρα, ένας ακόμα λόγος που χρειάζεται να απέχουμε αλλά και να αποφεύγουμε να πάρουμε αποφάσεις μέσα σε αυτό το περιβάλλον, είναι και ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, στον οποίο αρέσει να μας δημιουργεί προβλήματα!
Ποιος είναι λοιπόν ο μηχανισμός λειτουργίας του εγκεφάλου μας και τι συμβαίνει όταν πλημμυρίζεται από φόβο; Πώς μπορούμε να γίνουμε λίγο πιο έξυπνοι επενδυτές;
Ένας τομέας που ασχολείται με αυτό είναι η νευροεπιστήμη. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η νευροεπιστήμη και οι επενδύσεις συνδέονται στενά μέσω της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής (behavioral finance) και της νευροοικονομίας (neuroeconomics). Αυτά τα πεδία εξετάζουν πώς, ο εγκέφαλος και τα συναισθήματα των ανθρώπων, επηρεάζουν τις οικονομικές τους αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων.
Ένα εξαιρετικό άρθρο σχετικά με το θέμα είναι το «Are You Wired For Wealth?» του Jason Zweig που μπορείτε διαβάσετε εδώ.
Πραγματεύεται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη του εγκεφάλου, τον «πυρήνα» του συναισθήματος, τον προμετωπιαίο φλοιό (τον «διευθύνοντα σύμβουλο» του εγκεφάλου, όπως τον αποκαλεί), αλλά και τις ηλεκτροχημικές δραστηριότητες των νευρώνων του εγκεφάλου μας όταν βρισκόμαστε μπροστά σε ενδεχόμενες απώλειες ή κέρδη!
Για παράδειγμα, ο προμετωπιαίος φλοιός εμπλέκεται στη λογική σκέψη, την αξιολόγηση κινδύνου και ανταμοιβής, και τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ενώ η αμυγδαλή επεξεργάζεται συναισθήματα φόβου και απειλής. Όταν η δεύτερη υπερδραστηριοποιείται μπορεί να οδηγήσει σε παρορμητικές αποφάσεις.
Όταν λοιπόν τις προηγούμενες ημέρες έπεφταν οι μετοχές και ο S&P 500 μέσα σε δύο ημέρες έχασε 10,5%, οι οικονομικές απώλειες πυροδοτούσαν την αμυγδαλή των απλών ανθρώπων - επενδυτών και υπήρχε έντονη δυσφορία και απροθυμία ανάληψης ρίσκου. Ξέσπασε πανικός εξαιτίας του φόβου ότι οι αγορές γκρεμίζονται και προσπάθεια να βρεθούν ασφαλή καταφύγια όπως ο χρυσός. Οι εντολές πώλησης ανεξαρτήτως ζημίας, υπερτερούσαν σαφώς των εντολών αγοράς.
Λίγο αργότερα, όταν ο Donald Trump ανακοίνωσε ότι προχωράει σε 90ήμερη παύση των «ανταποδοτικών» δασμών, και μείωση των δασμών στο 10% για πάνω από 75 χώρες, η ντοπαμίνη πλημμύρισε τον εγκέφαλο με ευφορία. Και έτσι τρέξαμε όλοι να αγοράσουμε μην τυχόν χάσουμε την ευκαιρία και μείνουμε εκτός τώρα που όλα ανεβαίνουν! Υπήρξε πάλι μία μορφή πανικού που προερχόταν από τον φόβο ότι δεν προλαβαίνουμε την άνοδο! Και μία μανία που έτρεφε την ελπίδα του κέρδους. Και όσοι τελικά δεν αγόρασαν στενοχωρήθηκαν ότι έχασαν το τρένο. Αντιλαμβάνεστε τις εναλλαγές της συναισθηματικής κατάστασης μέσα σε λίγα 24ώρα ή καλύτερα μέσα σε λίγες ώρες;
Οι ψυχολόγοι Daniel Kahneman και Amos Tversky έχουν αποδείξει ότι ο πόνος της οικονομικής ζημίας είναι δύο φορές πιο έντονος από την ευχαρίστηση ενός ισοδύναμου κέρδους. Έτσι λοιπόν αν κερδίσουμε 1000 ευρώ σε μία μετοχή χαιρόμαστε, αν όμως χάσουμε 1000 ευρώ η θλίψη είναι διπλάσια. Επενδυτές ξεπουλάνε στον πανικό τους τρομοκρατημένοι μήπως τυχόν χάσουν περισσότερα και στη συνέχεια αρνούνται να αγοράσουν ξανά επικαλούμενοι την απώλεια που είχαν.
Και καθώς η σημερινή κατάσταση των αγορών - δυστυχώς- δε θα είναι η τελευταία κρίση που θα αντιμετωπίσουμε, χρειάζεται να επανεξετάσουμε κάποιους από τους αρχικούς μας στόχους και να τους αναθεωρήσουμε αν χρειαστεί αλλά κυρίως να συνειδητοποιήσουμε ότι ο τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου μας δεν αλλάζει εύκολα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να διευκολύνουμε τον εαυτό μας, υιοθετώντας απλές στρατηγικές που θα μας προστατεύσουν και θα μας προσφέρουν ηρεμία στις περιόδους αναστάτωσης.
Όμως πριν αρχίσω να αναφέρομαι σε πρακτικές συμβουλές θέλω να ξεκαθαρίσω κάτι:
Απευθύνομαι σε όσους βλέπουν την επένδυση ως ένα όχημα προς την οικονομική τους ανεξαρτησία και ευημερία, με μακροπρόθεσμους στόχους – όχι σε όσους επιδιώκουν να «τζογάρουν» ή να κερδοσκοπήσουν. Σε όλους αυτούς που κάνουν investing και όχι trading! Η επένδυση απαιτεί πειθαρχία, υπομονή, επιμονή, ψυχραιμία και συνέπεια. Έτσι λοιπόν πιο κάτω κάποιες πρακτικές αρχές για ισορροπημένες αποφάσεις:
- Καθορισμός ρεαλιστικών στόχων και σύνδεσή τους με μακροπρόθεσμους επενδυτικούς στόχους: Δεν επενδύουμε για 1 χρόνο. Επενδύουμε ποσά που δε θα χρειαστούμε άμεσα! Έχουμε εξασφαλίσει το “μαξιλαράκι ασφαλείας” για έκτακτα γεγονότα και τα παραπάνω ποσά τα διοχετεύουμε στο χαρτοφυλάκιο μας.
- Τακτική - όχι εμμονική - παρακολούθηση: Δε χρειάζεται να βλέπουμε καθημερινά πώς πάνε τα κεφάλαιά μας. Δε χρειάζεται να ακούμε ή να βιώνουμε όλο τον πανικό που επικρατεί όταν «πέφτουν» οι αγορές. Δε βοηθάει να διαβάζουμε ή να ακούμε ειδήσεις που προκαλούν τρόμο (όπως έχω ξαναγράψει «πουλάει» η κακή είδηση). Μια αυτοματοποίηση των εντολών αγοράς ή πώλησης, σε συνδυασμό με τη συνεργασία με τον επενδυτικό μας σύμβουλο, αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές μακροπρόθεσμες στρατηγικές.
- Συνεργασία με τον κατάλληλο επενδυτικό σύμβουλο. Η «αξία» του επενδυτικού συμβούλου επιβεβαιώνεται σε καταστάσεις έντονων διακυμάνσεων και αρνητικών ειδήσεων. Μας ηρεμεί ή μας πανικοβάλλει περισσότερο; Και σε βάθος χρόνου, πώς αντιδρά στις συναισθηματικές προκλήσεις των αγορών;
- Διασπορά των κεφαλαίων σε διαφορετικού ρίσκου τοποθετήσεις: Όχι όλα τα χρήματα σε έναν τομέα ή σε έναν κλάδο. Ανάλογα με τους προσωπικούς, οικογενειακούς στόχους αλλά και με την επαγγελματική και οικονομική μας τωρινή κατάσταση, μοιράζουμε τα επενδυτικά μας κεφάλαια σε ETFs, ομόλογα, μετοχές, ακίνητα. Κρατάμε διαθεσιμότητα που θα φανεί χρήσιμη σε περιόδους που μειώνονται οι αποτιμήσεις των επενδυτικών μας προϊόντων αλλά υπάρχει ακόμα η πίστη ότι σε βάθος χρόνου αυτά θα υπεραποδώσουν.
- Ενίσχυση των γνώσεων μας στον οικονομικό και επενδυτικό αλφαβητισμό: Όσο περισσότερο κατανοούμε τις βασικές αρχές, τόσο λιγότερο γινόμαστε έρμαια των περιστάσεων ή απρόβλεπτων, μη ελεγχόμενων συνθηκών.
Ας παραδεχτούμε ότι στο τέλος της ημέρας, οι αγορές θα συνεχίσουν να ανεβοκατεβαίνουν - αυτός είναι ο ρόλος τους. Το ζητούμενο δεν είναι να τις προβλέψουμε, αλλά να μάθουμε να παραμένουμε ψύχραιμοι όσο το μυαλό μας προσπαθεί να μας παρασύρει. Όσο καλύτερα κατανοούμε τον εαυτό μας, τόσο σοφότερες γίνονται οι επενδυτικές μας αποφάσεις. Και αυτό είναι ένα πραγματικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που δε φθείρεται στον χρόνο.
Θα κλείσω με τον σπουδαίο Γουόρεν Μπάφετ. Στην επιστολή του προς τους μετόχους το 2017 είχε πει ότι είναι βέβαιο ότι οι μετοχές θα πέφτουν χωρίς κανείς να γνωρίζει πόσο και πότε. Συμβούλευε όμως το εξής «Αν συμβεί κάποια σημαντική πτώση, λάβετε υπόψη σας αυτές τις γραμμές» από το κλασικό ποίημα του Rudyard Kipling, If:
«Αν μπορείς να κρατήσεις το κεφάλι σου όταν όλοι γύρω σου χάνουν το δικό τους… Αν μπορείς να περιμένεις και να μην κουράζεσαι από την αναμονή… Αν μπορείς να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου όταν όλοι οι άνθρωποι σε αμφισβητούν… Δική σου είναι η Γη και ό,τι υπάρχει σ’ αυτήν».
Τι λέτε, εμείς μπορούμε;
*Η Γεωργία Παπαδοπούλου είναι Portfolio Manager, Financial Educator & Coach, Director της InvestWise EE (αποκλειστικός συνεργάτης της Wealth Fund Services Ltd).
Email: [email protected]
LinkedIn: Georgia Papadopoulou
Αποποίηση Ευθύνης:
Το υλικό αυτό παρέχεται αποκλειστικά για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί το παρόν ως επενδυτική συμβουλή ούτε προτροπή ή υποκίνηση ή προσφορά για την αγορά ή πώληση ή για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Οι πληροφορίες που εκτίθενται στο παρόν βασίζονται σε δεδομένα από δημόσιες πηγές και παρόλο που οι πληροφορίες που εκτίθενται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, καμία διασφάλιση δε δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δε θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
