Πώς αλήθεια μοιάζει η παγκόσμια αγορά της τέχνης μετά από μια χρονιά στον πάγο και, πρακτικά, χωρίς εκθέσεις; Η ετήσια μελέτη της Art Basel καθρεφτίζει με νούμερα την εικόνα που μοιάζει να έρχεται από τα παλιά. Ο ετήσιος απολογισμός που συνέταξε η οικονομολόγος Clare McAndrew για την αγορά τέχνης το 2020, φανερώνει ότι σε ολόκληρη την καλλιτεχνική βιομηχανία και τις επιχειρήσεις που σχετίζονται με αυτήν, οι δαπάνες που αφιερώθηκαν για εκθέσεις έπεσαν στο 10% το 2020 από 24% που καταγράφηκαν το 2019.
Εύλογα, σε συνθήκες κοινωνικής αποστασιοποίησης, οι έμποροι και οι οίκοι δημοπρασιών διέθεσαν περισσότερους πόρους στην ηλεκτρονική τους παρουσία, δαπανώντας έως και το 80% του προϋπολογισμού τους κι αποφέροντας έτσι, 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια στην ψηφιακή τεχνολογία.
Το οξύμωρο είναι ότι παρά τις πρωτοποριακές διαδικτυακές αίθουσες προβολής και τις υβριδικές δημοπρασίες, με τις πωλήσεις να διπλασιάζονται το 2020, όλα τα τμήματα της αγοράς «παρουσίασαν πέρυσι πτώση, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη ύφεση στην παγκόσμια αγορά τέχνης από την οικονομική κρίση του 2009», επισημαίνει στην εισαγωγή της μελέτης ο διευθυντής της Art Basel για την Αμερική, Νόα Χόροβιτς.
Οι παγκόσμιες πωλήσεις έργων τέχνης και αντίκας έφτασαν τα 50,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020, μειωμένες κατά 22% από το 2019, ενώ οι διαδικτυακές πωλήσεις κατέγραψαν ρεκόρ ύψους 12,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό διπλάσιο από αυτό του προηγούμενου έτους. Πρόκειται για το 25% της αξίας της αγοράς, που αποτελεί ποσοστό ρεκόρ.
Αν και οι τρεις σημαντικοί κόμβοι στην αγορά της τέχνης - οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Κίνα - είδαν μείωση των συναλλαγών τους, συνέχισαν και το 2020 να διαχειρίζονται την πλειονότητα των παγκόσμιων πωλήσεων, σημειώνοντας ένα ισχυρό ποσοστό στο ύψος του 82%. Οι ΗΠΑ διατήρησαν την ηγετική τους θέση με μερίδιο 42%, με την Κίνα και το Ηνωμένο Βασίλειο να μοιράζονται από 20%.
Όσον αφορά τους dealers, η πανδημία επηρέασε τις συνολικές πωλήσεις, με τις τιμές να μειώνονται κατά 20% σε ένα εκτιμώμενο ποσό που ανέρχεται στα 29,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020, σε σύγκριση με μια ελαφρά αύξηση 2% το 2019. Ωστόσο, με μειωμένο το λειτουργικό κόστος, υπήρξαν ορισμένες γκαλερί που εξακολούθησαν να κερδίζουν χρήμα. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι το 28% των dealers είχαν μεγαλύτερο κέρδος από το 2019 και το 18% δήλωσε ότι κατάφερε να διατηρήσει ένα σταθερό επίπεδο καθαρού κέρδους.
Οι προτεραιότητες των εμπόρων σαφώς μετατοπίστηκαν το περασμένο δύσκολο έτος, δίνοντας περισσότερο βάρος στους σταθερούς πελάτες, σε διαδικτυακές πωλήσεις και στη μείωση του κόστους. Οι περισσότεροι έμποροι (58%) δήλωσαν ότι ανέμεναν βελτίωση στις πωλήσεις το 2021, ενώ το 27% προέβλεπε στασιμότητα και μόλις το 15% περαιτέρω πτώση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει τούτο το στοιχείο: το μέγεθος του σταθερού πελατολογίου μειώθηκε κατά μέσο όρο σε 55 μεμονωμένους πελάτες, σε σύγκριση με 64 που ήταν το 2019.
Αντίστοιχα, στον κόσμο της δημοπρασίας, οι πωλήσεις έργων τέχνης, διακοσμητικών αντικειμένων και αντίκας (εκτός των ιδιωτικών πωλήσεων) ανήλθαν σε 17,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020, μειωμένες κατά 30% σε σχέση με το 2019. Οι ιδιωτικές πωλήσεις εκτιμήθηκαν «συντηρητικά» - όπως αναφέρεται στη μελέτη – με 3,2 δισεκατομμύρια το 2020, σημειώνοντας αύξηση 36% σε σύγκριση με το 2019 (γεγονός που δείχνει ότι η ιδιωτική οδός ήταν πιο προσοδοφόρα για τους οίκους). Οι συνολικές πωλήσεις που πραγματοποιήθηκαν από δημοπρασίες, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων και των ιδιωτικών, εκτιμάται ότι ξεπέρασαν πέρυσι τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια.
Κι εδώ αρχίζει να φαίνεται πώς κάτι αλλάζει στην παγκόσμια αγορά της τέχνης. Για πρώτη φορά, η Κίνα ξεπέρασε τις ΗΠΑ και κατάφερε να γίνει η μεγαλύτερη αγορά στις δημοπρασίες, κατακτώντας μερίδιο 36%. Οι ΗΠΑ κατέλαβαν το 29% και το Ηνωμένο Βασίλειο 16%. Μετά την έξοδο, δε, από την Ενωμένη Ευρώπη, στοιχηματίζουμε ότι φέτος το ποσοστό αυτό θα συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο για την Αγγλία. Σύμφωνα με την έκθεση, ο μεγαλύτερος τομέας της αγοράς δημοπρασίας έργων τέχνης ήταν η μεταπολεμική και η σύγχρονη τέχνη, καταγράφοντας το 55%, οι οποίες, μαζί με τη μοντέρνα τέχνη, αντιπροσωπεύουν το 81% των πωλήσεων (by value).
Άλλη μια σημαντική αλλαγή αφορά στο αγοραστικό ενδιαφέρον και την παγκόσμια τάση των συλλεκτών. Οι πωλήσεις στον ιμπρεσιονιστικό και μετα-ιμπρεσιονιστικό τομέα, που κυριαρχούσαν πριν από 30 χρόνια, παρουσίασαν τη μεγαλύτερη πτώση μεταξύ 2019 και 2020, με ποσοστό πάνω από 50%.
Με τα πιο μελανά χρώματα φανερώνεται η ακύρωση στις ατομικές εκθέσεις. Από 365 παγκόσμιες εκθέσεις που προγραμματίστηκαν για το 2020, το 61% ακυρώθηκε και το 37% πραγματοποίησε online παρουσιάσεις (σημειώνεται κι ένα 2% με υβριδικές - διαδικτυακές και με ολιγάριθμο κόσμο -εκδηλώσεις. Το γεγονός αυτό παρέσυρε και τα εκδοτικά πράγματα: από 138 καλλιτεχνικές εκθέσεις, η πλειοψηφία τους (62%) πρόσφερε τον κατάλογο ψηφιακά το 2020. Έτσι και το μερίδιο των dealers από τις φουάρ μειώθηκε δραματικά το 2020 μόλις στο 13%.
Το παρήγορο είναι ότι οι συλλέκτες δεν έμειναν ανενεργοί. Παρά το γεγονός ότι ακυρώθηκε μεγάλος αριθμός εκδηλώσεων, το 41% των συλλεκτών που συμμετείχαν στην έρευνα, ανέφερε ότι προχώρησε σε αγορά σε μια έκθεση το 2020, ενώ το 45% ότι απέκτησε τουλάχιστον ένα έργο μέσω του διαδικτυακού χώρου προβολής μιας καλλιτεχνικής έκθεσης. Αλλά και τα μηνύματα για το μέλλον είναι αισιόδοξα. Σχεδόν οι μισοί συλλέκτες δήλωσαν πρόθυμοι να επισκεφθούν μια έκθεση τέχνης το πρώτο εξάμηνο του 2021, και το 64% να παρευρεθεί, κυρίως, σε τοπικές εκδηλώσεις. Η πλειοψηφία των συλλεκτών (68%) δήλωσε ότι είναι πρόθυμοι να παρευρεθούν σε οποιαδήποτε έκθεση μέχρι το τέλος του τρίτου τριμήνου του 2021, ποσοστό που αυξήθηκε πάνω από 80% για τους τελευταίους μήνες του έτους.
Στην κατηγορία του ηλεκτρονικού εμπορίου, σημειώθηκαν σημαντικές αυξήσεις στις διαδικτυακές πωλήσεις, με τη μεγαλύτερη άνοδο σε όσους έχουν κύκλο εργασιών πάνω από 10 εκατομ. δολάρια (47%). Χαρακτηριστικό είναι ότι στον τομέα της δημοπρασίας έργων τέχνης, το 22% των λαχνών που πουλήθηκαν το 2020 ήταν από το διαδίκτυο, διπλασιάζοντας το μερίδιο του 2019. Από τους συμμετέχοντες στην έρευνα συλλέκτες, το 90% επισκέφθηκε την περσινή χρονιά μια έκθεση τέχνης ή μια γκαλερί στο διαδίκτυο και το 72% δήλωσε ότι είναι σημαντικό, αν όχι απαραίτητο, να δημοσιεύουν οι γκαλερίστες την τιμή των έργων που θέτουν προς πώληση στη διαδικτυακή παρουσίαση. Αυτό ειδικά το στοιχείο καλό είναι να το προσέξουν οι ελληνικές γκαλερί, που έχουν ψηφιακή παρουσία.
