Έχουν περάσει λίγο πάνω από δύο εβδομάδες από την στιγμή που μάθαμε τα νέα από το ατύχημα στις εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου της Freeport LNG στις ΗΠΑ. Την Πέμπτη 9 Ιουνίου, η τιμή του συμβολαίου ευρωπαϊκού φυσικού αερίου (Dutch TTF) στο χρηματιστήριο ήταν γύρω στα 80 Ευρώ/Mwh. Η άνοδός του από τότε πλησιάζει το 70%.
Οι λόγοι της ανόδου είναι πλέον γνωστοί σε όλους μας. Από την μία μεριά έχουμε την διαφαινόμενη μείωση των ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου που μας έρχεται από τις ΗΠΑ, με δεδομένο πως για τουλάχιστον τρεις μήνες θα είναι εκτός λειτουργίας οι εγκαταστάσεις υγροποίησης και μεταφόρτωσης φυσικού αερίου της Freeport LNG, από τις οποίες φεύγει περίπου το 20% του αμερικανικού LNG προς τον υπόλοιπο κόσμο. Από την άλλη, έχουμε την ξεκάθαρη πλέον πρόθεση της ρωσικής πλευράς, θεωρητικά της Gazprom αλλά κατ’ ουσίαν του προέδρου Πούτιν, να στέλνει πολύ λιγότερο φυσικό αέριο απ’ όσο προβλέπουν οι συμβάσεις μεταξύ της ρωσικής εταιρείας και των ευρωπαϊκών κρατών. Το πρόσχημα που χρησιμοποιείται δεν πείθει και πολύ.
Οι δυσκολίες στην συντήρηση του υποθαλάσσιου τμήματος του αγωγού Nord Stream 1, οι οποίες (κατά πολύ βολικό για την Ρωσία τρόπο) φαίνεται πως οφείλονται και σε δυσκολίες που έχουν προκαλέσει οι αυστηρές δυτικές κυρώσεις εναντίον της, δεν μπορούν να εξηγήσουν το μέγεθος της μείωσης της ροής του αερίου από την Ρωσία προς (κυρίως) την Γερμανία και άλλες χώρες της Ευρώπης. Ενισχυτικό της δυσπιστίας με την οποία αντιμετωπίζονται οι ρωσικές «εξηγήσεις» είναι η απροθυμία της Gazprom να χρησιμοποιήσει την τεχνική δυνατότητα που έχει να στείλει μεγαλύτερες ποσότητες αερίου μέσω των αγωγών της που περνούν από την Ουκρανία.
Οι τελευταίες εξελίξεις έχουν αναγκάσει την ευρωπαϊκή πλευρά να προσαρμόσει την στάση της στην παραδοχή πως σταδιακά θα δούμε την ελαχιστοποίηση, ίσως και τον μηδενισμό, της ροής φυσικού αερίου προς την Ευρώπη και ειδικά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (για την Ουγγαρία δεν μπορούμε να πάρουμε όρκο). Το πότε θα γίνει αυτό είναι δύσκολο να πούμε, αρκεί όμως να αναφέρουμε πως ο Γερμανός υπουργός οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο ακόμα μεγαλύτερης μείωσης των ποσοτήτων φυσικού αερίου που έρχονται μέσω του αγωγού Nord Stream 1 μετά το πέρας των προγραμματισμένων εργασιών συντήρησής του, οι οποίες προβλέπεται να κρατήσουν δέκα μέρες και θα αρχίσουν την 11η Ιουλίου.
Ο λόγος για τον οποίον η Ρωσία αποφάσισε να σκληρύνει την στάση της είναι κατά την άποψή μας αρκετά απλός. Είδε πως – αναπάντεχα ίσως – η ευρωπαϊκή πλευρά είχε κινηθεί πολύ οργανωμένα στα πλαίσια του σχεδίου της για πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης φυσικού αερίου κατά 90% μέχρι το τέλος του Νοεμβρίου, δηλαδή μέχρι το ξεκίνημα της χειμερινής περιόδου όταν η ζήτηση για φυσικό αέριο αυξάνεται κατακόρυφα λόγω των αυξημένων αναγκών για θέρμανση. Οι μαζικές παραγγελίες αμερικανικού, και όχι μόνο, LNG σε συνδυασμό με την γενικά σταθερή ροή αερίου ρωσικού αερίου βοήθησαν την ευρωπαϊκή πλευρά να ξεπεράσει πολύ γρήγορα το μέσο επίπεδο πλήρωσης των δεξαμενών για αυτή την περίοδο του χρόνου.
Όπως είχαμε δει με την ευκαιρία του ατυχήματος στην Freeport LNG, με τον ρυθμό αυτό ήταν σχεδόν βέβαιη η επίτευξη, ίσως και η υπερκάλυψη του στόχου για την πλήρωση των δεξαμενών. Η ρωσική πλευρά γνωρίζει πως αν οι ευρωπαϊκές αποθήκες είναι όντως γεμάτες κατά 90% τον Νοέμβριο, δεν θα έχει καμία δυνατότητα να πιέσει την κατάσταση. Ακόμα και αν σταματούσε πλήρως τις αποστολές αερίου κατά την διάρκεια του χειμώνα, το πιθανότερο θα ήταν πως η Ευρώπη δεν θα αντιμετώπιζε ελλείψεις αερίου.
Το γιατί η Ρωσία επέλεξε να σκληρύνει την στάση της σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση του προβλήματος στην αποστολή LNG από τις ΗΠΑ, είναι κάτι που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε εύκολα. Μπορεί να ήταν τυχαίο και να είχε ούτως ή άλλως σκοπό να εμφανίσει τα «τεχνικά προβλήματα» αυτή την περίοδο, μπορεί να άρπαξε την ευκαιρία και να επέσπευσε αυτές τις κινήσεις με αφορμή το αμερικανικό πρόβλημα.
Ανεξάρτητα από τα πραγματικά κίνητρα της Gazprom και του Κρεμλίνου, οι ηγέτες της Ευρώπης είναι πλέον απόλυτα βέβαιοι πως δεν πρέπει πλέον να βασιστούν στην Gazprom για την προμήθεια φυσικού αερίου. Με αυτό στο μυαλό, ετοιμάζονται για τα χειρότερα. Η κίνηση του Γερμανού υπουργού οικονομικών Ρόμπερτ Χάμπεκ να ανεβάσει το επίπεδο του «ενεργειακού συναγερμού» είναι απόλυτα χαρακτηριστική της στάσης της Γερμανίας, αλλά και της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Ο Χάμπεκ μίλησε για αυτό το πρωί της Πέμπτης, στα πλαίσια μίας έκτακτης συνέντευξης τύπου. Ο Γερμανός υπουργός κατέστησε σαφές πως η τωρινή κατάσταση είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς το σφίξιμο της στρόφιγγας από την πλευρά της Gazprom καθιστά πολύ δύσκολη την επίτευξη του στόχου για την πλήρωση των δεξαμενών. Προειδοποίησε πως στην περίπτωση που η χώρα αντιμετωπίσει πραγματική έλλειψη αερίου, θα δημιουργηθούν τεράστια προβλήματα λόγω της μεγάλης αύξησης του ενεργειακού κόστους.
Για να δείξει πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα, ανέφερε πως στο χειρότερο δυνατό σενάριο, η ενεργειακή αγορά θα βρεθεί σε κατάσταση παρόμοια με αυτή του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το φθινόπωρο του 2008. Η Γερμανία δεν έχει μείνει μόνο στα λόγια, αφού έχει ήδη επιστρατεύσει μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από άνθρακα προκειμένου να μειώσει την κατανάλωση φυσικού αερίου, μία κίνηση που όπως παραδέχθηκε ο υπουργός Χάμπεκ «πόνεσε πολύ» αλλά ήταν αναγκαία. Το γιατί πόνεσε πολύ είναι πολύ εύκολο να το καταλάβουμε, αφού ο Χάμπεκ είναι ανώτατο στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων που μάχεται επί δεκαετίες εναντίον της χρήσης άνθρακα για παραγωγή ενέργειας.
Είναι αρκετά παρακινδυνευμένο να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στην ερώτηση του σημερινού μας τίτλου, αλλά θα ήταν εξαιρετικά παράδοξο αν δεν το κάναμε. Βραχυπρόθεσμα δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τίποτα, ακόμα και την άνοδο της τιμής του αερίου σε πολύ υψηλότερα επίπεδα, ίσως πάνω από τα 200 Ευρώ/Mwh και ακόμα πιο πέρα. Σε μία τέτοια περίπτωση, η βασική παρενέργεια θα είναι η εκτόξευση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγμα που αν συμβεί μπορεί να οδηγήσει σε παρεμβάσεις στην αγορά προκειμένου να αποφευχθεί η «στιγμή Lehman Brothers» στην οποία αναφέρθηκε ο Ρόμπερτ Χάμπεκ.
Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, τα πραγματικά δύσκολα θα αρχίσουν σε έναν μήνα από τώρα, αφού περάσει η δεκαήμερη συντήρηση του Nord Stream 1. Τότε θα μάθουμε αν οι εκτιμήσεις των ευρωπαίων ηγετών για τις ρωσικές προθέσεις είναι σωστές ή όχι. Αν διαψευσθούν και αποκατασταθεί η ροή αερίου από την Ανατολή προς την Δύση, τότε προφανώς τα πράγματα θα είναι πολύ απλά και αρκετά ευχάριστα: η τιμή του αερίου θα πέσει πολύ, η αγορά ηλεκτρικού ρεύματος θα ηρεμήσει και οι αποθήκες φυσικού αερίου θα αρχίσουν και πάλι να γεμίζουν γρήγορα καθιστώντας εφικτό τον στόχο για το ποσοστό πλήρωσής τους προς το τέλος του φθινοπώρου. Ωραίο ακούγεται αυτό το σενάριο αλλά δεν μας φαίνεται και πολύ πιθανόν να πραγματοποιηθεί.
Εφόσον λοιπόν επιβεβαιωθεί πανηγυρικά η εκτίμηση πως το ρωσικό φυσικό αέριο δεν πρόκειται να ταξιδέψει προς την Ευρώπη όπως παλιά, είναι φανερό πως η Ε.Ε. θα περάσει στο ανώτατο επίπεδο ενεργειακού συναγερμού. Σε αυτό το ενδεχόμενο, θα ζήσουμε την επανάληψη αυτών που είχαν λάβει χώρα την δεκαετία του 1970, με αυστηρά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας και πιθανή αλλαγή του τρόπου ζωής μας μέχρι την λήξη του συναγερμού.
Το σενάριο αυτό έχει περιγραφεί αρκετά αναλυτικά από τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν έχει νόημα να αναφερθούμε περισσότερο στο τι προβλέπει. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το πόσο πειστικό θα φανεί στις αγορές στην τελική του μορφή, καθώς αυτό είναι που θα κρίνει το αν το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο θα συνεχίσει την κούρσα του μέχρι να εξαντλήσει όλους μας ή θα τιθασευθεί. Για να τιθασευθεί, θα πρέπει να πεισθούν οι αγορές πως το επίπεδο πλήρωσης των ευρωπαϊκών δεξαμενών φυσικού αερίου στο τέλος του φθινοπώρου δεν θα είναι μικρότερο του 85%. Σε αντίθετη περίπτωση, θα είμαστε για έναν ακόμα χειμώνα όμηροι του ρωσικού αερίου και των σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ρωσία, σχέσεων που μας φαίνεται αρκετά δύσκολο να πιστέψουμε πως θα είναι πολύ καλύτερες απ’ όσο είναι τώρα.
