Τα τελευταία δυο χρόνια, παρατηρείται κλιμάκωση των επιθετικών δηλώσεων διαφόρων αξιωματούχων της Τουρκίας, με τις οποίες το πολιτικό σύστημα της γείτονος, στο σύνολο του σχεδόν, αμφισβητεί την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά που βρίσκονται στο Αιγαίο.
Μέχρι τώρα η ρητορική αυτή, σε βασικές γραμμές, περιελάμβανε την απειλή πολέμου (Casus belli – Ιούνιος 1995) σε περίπτωση επεκτάσεως των Ελληνικών Χωρικών Υδάτων (ΕΧΥ) στα 12 νμ και καταγγελίες για την στρατιωτικοποίηση των νήσων αυτών κατά παράβαση των ισχυουσών Διεθνών Συνθηκών, συμφώνως με την τουρκική εκδοχή.
Τελευταία όμως η ρητορική κλιμακώθηκε συνδέοντας την κυριαρχία της Ελλάδας επί των νήσων, με την αποστρατιωτικοποίηση τους. Στο αποκορύφωμα αυτών των επιθετικών δηλώσεων, ήρθε την 24η Σεπτεμβρίου, η δήλωση του Υπουργού Αμύνης της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ στην εφημερίδα Χουριέτ ότι, ‘’Αυτή η κατάσταση (της στρατιωτικοποιήσεως των νησιών δηλαδή) μας δίνει το δικαίωμα της αυτοάμυνας’’. Πλέον αυτών των δηλώσεων, η δήθεν παραβατική συμπεριφορά της Ελλάδας κατηγγέλθη και στον ΟΗΕ με δυο επιστολές, του μονίμου αντιπροσώπου της χώρας.
Γεννώνται λοιπόν τα ερωτήματα: ‘’Γιατί η Τουρκία δεν αρκείται πλέον στην απειλή πολέμου για την μη επέκταση των ΕΧΥ στα 12νμ και επιλέγει να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία επί των νήσων του Αιγαίου; Γιατί περιέλαβε στην ρητορική της θέμα αυτοάμυνας; Σε τι αποσκοπούν οι επιστολές προς τον ΟΗΕ’’; Σηματοδοτούν όλες αυτές οι ενέργειες, αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έναντι της χώρας μας στο Αιγαίο;
Στο άρθρο εκφράζεται η θέση ότι η Τουρκία, έχει ως σταθερό εθνικό στόχο την διχοτόμηση του Αιγαίου μέχρι του 25ου μεσημβρινού προκειμένου να αφαιρέσει από την χώρα μας την γεωπολιτική και γεωστρατηγική αξία που έχει, διατηρώντας υπό την κυριαρχία της τα νησιά του Αιγαίου. Ο 25ος μεσημβρινός αφήνει ανατολικά του τα νησιά μας, οπότε έλεγχος του μισού Αιγαίου, με ελληνική κυριαρχία στα νησιά δεν μπορεί να υπάρξει. (Βλέπε Χάρτη 1- 25ος Μεσημβρινός).
Ουδεμία αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της παρατηρείται, απλώς γρηγορότερος βηματισμός προς την επίτευξη του στόχου για τον έλεγχο του μισού Αιγαίου.
Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου θα αναφερθούν οι τουρκικές αξιώσεις για την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, στην δεύτερη θα δούμε πως εξελίχθηκε η αμφισβήτηση της κυριαρχίας μας στα νησιά του Αιγαίου, ενώ στην επομένη, θα αναλυθεί το πώς από το casus belli, προέκυψε η αποστολή επιστολών στον ΟΗΕ. Στην τελευταία παράγραφο θα εξεταστεί πως θα μπορούσε η Τουρκία να επιτύχει τον στόχο της για διχοτόμηση του Αιγαίου και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Τουρκικές Αξιώσεις για Αποστρατιωτικοποίηση των Νήσων του Ανατολικού Αιγαίου
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα είχε την υποχρέωση για αποστρατιωτικοποίηση των νήσων του Αιγαίου σε κάποιο βαθμό, όπως καθοριζόταν σε κάθε Συνθήκη με την οποία περιήλθαν νησιά στην κυριαρχία της Ελλάδας. (Λωζάννης το 1923 για αυτά του Β. Αιγαίου, ή Παρισίων το 1947 για τα Δωδεκάνησα). Όμως. σε όλες τις συνθήκες, κυριαρχία και αποστρατιωτικοποίηση, δεν συνδέονται. Η αποστρατιωτικοποίηση δεν ήταν προϋπόθεση της κυριαρχίας.
Η Τουρκία έθεσε για πρώτη φορά το ζήτημα της αποστρατιωτικοποιήσεως των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου συνολικά, το 1964. Έθεσε και πάλι το θέμα, όχι επιτακτικά, την δεκαετία του 90, ενώ τον Φεβρουάριο του 2007, στο πλαίσιο της νατοϊκής ασκήσεως ‘’Τολμηρός Τοξότης’’, απαίτησε να εξαιρεθεί ο Άγιος Ευστράτιος, με το επιχείρημα ότι το νησί, βάσει των ισχυουσών συνθηκών, πρέπει να είναι αποστρατιωτικοποιημένο.
Στις 16 Ιουλίου του 2021, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ Feridun Sinirlioglu, παρέδωσε επιστολή στον ΓΓ του ΟΗΕ Antonio Guterres, με την οποία κατήγγειλε ότι η Ελλάδα παραβιάζοντας το καθεστώς αποστρατιωτικοποιήσεως των νήσων στο Αιγαίο και την Μεσόγειο, απειλεί σοβαρά την ασφάλεια της Τουρκίας. Με την επιστολή αυτή η Τουρκία εισήγαγε ένα νέο στοιχείο στο θέμα συνδέοντας την στρατιωτικοποίηση των νήσων με την ασφάλεια της.
Προσφάτως, στις 17 Σεπτεμβρίου 2022, ο Feridun Sinirlioglu παρέδωσε νέα επιστολή στον ΟΗΕ, με την οποία η Τουρκία προχώρησε ακόμη ένα βήμα, προς τον ίδιο πάντα στόχο, με την οποία, θέτοντας δυο καινούργια θέματα:
- Αμφισβητεί το δικαίωμα των νήσων να έχουν θαλάσσιες ζώνες, παρά τις προβλέψεις της UNCLOS και συνεπώς εμφανίζει το Αιγαίο ως ένα ‘’ειδικό χώρο’’ στον οποίο υπάρχουν ιδιαιτερότητες, πλέον των όσων καθορίζει το διεθνές δίκαιο.
- Αμφισβητεί την μονιμότητα των συνόρων που καθορίστηκαν με τις Συνθήκες Λωζάννης και Παρισίων.
Τέλος, το σοβαρότερο βήμα στην κλιμάκωση της επιθετικής ρητορικής έγινε από τον Χουλουσί Ακάρ, ο οποίος σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Hurriyet, στις 23 Σεπτεμβρίου, συνέδεσε την στρατιωτικοποίηση των νήσων με το δικαίωμα της αυτοάμυνας της Τουρκίας. Και το σημείο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, γιατί η δια της χρήσεως στρατιωτικής δυνάμεως άμυνα, προϋποθέτει ότι ο αμυνόμενος έχει δεχθεί ένοπλη επίθεση.
Αμφισβήτηση της Ελληνικής Κυριαρχίας επι των Νήσων του Αιγαίου
Η αμφισβήτηση ξεκινά το 1974, αμέσως μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Αρχικώς αμφισβητείται η δικαιοδοσία του FIR Αθηνών δια της γνωστής ΝΟΤΑΜ 714. Με τον τρόπο αυτό, εκδηλώνεται ο κύριος στόχος της Τουρκίας για τον έλεγχο του εναερίου χώρου του Αιγαίου μέχρι τον 25ο μεσημβρινό.
Ο στόχος για έλεγχο του εναερίου χώρου του Αιγαίου δεν ήταν τυχαίος, διότι για να έχεις κυριαρχία σε οποιοδήποτε νησιωτικό σύμπλεγμα, πρέπει να ελέγχεις την θάλασσα και τον αέρα γύρω από αυτό. Η έκδοση της ΝΟΤΑΜ 714, είναι φανερό ότι ήταν προϊόν σχεδιασμού της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Τουρκίας, στα πλαίσια μιας μακροχρόνιας στρατηγικής εθνικής ασφαλείας.
Μετά την κρίση των Ιμίων το 1996, η τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Ciller, αμφισβήτησε την ελληνική κυριαρχία επι 1.000 και πλέον νήσων, νησίδων και βραχονησίδων, με το επιχείρημα ότι το καθεστώς τους δεν είχε καθοριστεί από διεθνείς συνθήκες. Στην συνέχεια, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Emre Gonensay, εισήγαγε την έννοια των ‘’Γκρίζων Ζωνών’’ στην θάλασσα του Αιγαίου.
Στην ανάπτυξη αυτής της θεωρίας, που συμβάλλει στον στόχο της Τουρκίας να καταδείξει ότι το Αιγαίο έχει ιδιαιτερότητες και συνεπώς δεν μπορεί να εφαρμοστεί το Δίκαιο της Θάλασσας, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η αποδοχή από την χώρα μας, προκειμένου να λήξει η κρίση των Ιμίων, της αμερικανικής φόρμουλας ‘’No boats, no flags, no men on the islands (ανατολική και δυτική Ιμια δηλαδή) or in their proximity’’. Με την ρύθμιση αυτή στην ουσία δεχθήκαμε, ότι ελληνικό έδαφος δεν μπορεί να έχει ελληνικό προσωπικό και ελληνική σημαία επ’ αυτού. Άρα θέσαμε εν αμφιβόλω την ελληνική κυριαρχία.
Ακολούθησε η διατύπωση του οράματος της Γαλάζιας Πατρίδας από τον ναύαρχο ε.α Cem Gurdeniz το 2006 και το οποίο παρουσίασε με μια σειρά χαρτών ο επίσης ναύαρχος ε.α Cihat Yayci το 2011, σε κείμενο του στην τουρκική Επιθεώρηση Στρατηγικών Ασφαλείας. (Βλέπε Χάρτη 2- Γαλάζια Πατρίδα)
Όπως φαίνεται στον παραπάνω Χάρτη, το δυτικό όριο της Γαλάζιας Πατρίδας συμπίπτει σχεδόν απολύτως με τον 25ο μεσημβρινό. Και φυσικά είναι αδύνατον για την Ελλάδα να ασκεί κυριαρχία στα πάσης φύσεως νησιά που ευρίσκονται εντός του χώρου της Γαλάζιας Πατρίδας. Όσο δε για δικαίωμα αυτών των νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, ούτε λόγος.
Πιθανή υλοποίηση αυτού του οράματος, καλύπτει πλήρως τα Στενά από νότον, προσδίδει βάθος στην άμυνα τους, επιτρέπει στην Τουρκία έλεγχο της θαλασσίας οδού Μαύρη Θάλασσα-Αιγαίο-Μεσόγειος-Σουέζ-Ινδικός Ωκεανός, ενώ παράλληλα, εξουδετερώνει το πλεονέκτημα του λιμένα της Αλεξανδρουπόλεως.
Από το Casus Belli στις Επιστολές στον ΟΗΕ
Μέχρι σήμερα το casus belli λειτούργησε αποτελεσματικά, αφού η χώρα μας δεν επέκτεινε τα ΕΧΥ στα 12 νμ έναντι της Τουρκίας. Επίσης συνέβαλε αποτελεσματικά στο να δημιουργήσει η Τουρκία την εντύπωση στην διεθνή κοινότητα ότι υπάρχει ιδιαιτερότητα στο Αιγαίο, ότι στον συγκεκριμένο χώρο δεν μπορεί να εφαρμοστούν οι προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, [United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)].
Όμως η Τουρκία δι’ αυτού, δεν μπόρεσε να επιτύχει την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας, πολύ δε περισσότερο, τον έλεγχο των ελληνικών νησιών. Το casus belli λειτούργησε ως ένα βαθμό, αμυντικά. Η αλλαγή του καθεστώτος των νησιών όμως, απαιτεί πιο επιθετικές ενέργειες.
Εδώ έρχονται οι επιστολές στον ΟΗΕ, διότι ο ΟΗΕ έχει ως έναν από τους θεμελιώδεις σκοπούς του, την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Έτσι, σε περιπτώσεις ενόπλων συγκρούσεων, επεμβαίνει με την λήψη μέτρων για την εξάλειψη απειλών κατά της ειρήνης και την καταστολή επιθετικών ενεργειών.
Και στις δυο επιστολές που απηύθυνε η Τουρκία στον ΟΗΕ, κάνει αναφορά σε κίνδυνο για την ασφάλεια της που προκαλείται από την στρατιωτικοποίηση των νήσων από την Ελλάδα. Η Τουρκία συνεπώς προσπαθεί να εξασφαλίσει εξωτερική νομιμοποίηση για χρήση ακόμη και στρατιωτικής ισχύος για δημιουργία θερμού επεισοδίου κατά ελληνικής νήσου.
Οι επιστολές αποτελούν κρίκο στην ίδια αλυσίδα, συνδέοντας την αποστρατιωτικοποίηση με την κυριαρχία. Η νέα αυτή διεκδίκηση προσθέτει στο καλάθι της διπλωματίας διαφορές που θα πρέπει να συζητηθούν προκειμένου να υπάρξει διευθέτηση σε διπλωματικό επίπεδο, μέσω του ΟΗΕ.
Πώς μπορεί η Τουρκία να επιτύχει τον στόχο της για αλλαγή του Καθεστώτος των Νήσων του Αιγαίου;
Ο στόχος της Τουρκίας, ο οποίος υλοποιείται μέσω του οράματος της Γαλάζιας Πατρίδας, είναι ο έλεγχος του μισού Αιγαίου, μέχρι του 25ου μεσημβρινού. Για να επιτύχει τον στόχο αυτό, χρησιμοποιεί κυρίως, δυο από τους συντελεστές ισχύος της:
- Την Διπλωματία, προκειμένου να αναγκάσει την Ελλάδα να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με το καλάθι γεμάτο από μονομερείς διεκδικήσεις. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται, η απειλή χρήσεως βίας (casus belli), η προσπάθεια αναδείξεως του Αιγαίου ως χώρου με ιδιαιτερότητες και εκκρεμούντα προβλήματα (επιστολές στον ΟΗΕ) και η προσπάθεια αναθεωρήσεως των Συνθηκών Λωζάννης και Παρισίων.
- Την Στρατιωτική της Ισχύ, με τις συνεχείς παραβιάσεις του Ελληνικού Εναερίου Χώρου, των ΕΧΥ και των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων.
Σε περίπτωση δε που η Ελλάδα ξεκινήσει πρώτη θερμό επεισόδιο υπερασπιζόμενη την κυριαρχία ή κυριαρχικά της δικαιώματα, η Τουρκία εκτιμάται ότι θα εκμεταλλευτεί την σύνδεση της στρατιωτικοποιήσεως των νησιών με την ασφάλεια της και την νόμιμη άμυνα.
Να σημειωθεί ότι η Τουρκία, βασιζόμενη στην στρατιωτική της ισχύ, ερμηνεύει τις διεθνείς συνθήκες κατά το δοκούν. Έτσι, ουδείς γνωρίζει με ποια αφορμή θα χρησιμοποιήσει το επιχείρημα της νόμιμης άμυνας για να ‘’ανταποδώσει’’, επιτιθεμένη.
Επίλογος
Δεν μπορεί να υπάρξει διάλογος με την Τουρκία για θέματα που έχουν ρυθμιστεί από Συνθήκες με τις οποίες καθορίστηκαν τα σύνορα, ούτε για θέματα που έχουν επιλυθεί με την UNCLOS. Δεν μπορεί να υπάρξει διάλογος επι σειράς διεκδικήσεων που προβάλλει η Τουρκία, η οποία εάν ήταν καλόπιστος γείτονας όπως διατείνεται, θα είχε απλώς υπογράψει την UNCLOS. Σ’ ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων στο οποίο η Τουρκία δεν έχει τίποτα να χάσει συζητώντας για κυριαρχικά δικαιώματα και για κυριαρχία της Ελλάδας, η χώρα μας δεν πρέπει να καθίσει.
Η τελευταία εφεύρεση του κυρίου Ακάρ περί νόμιμης άμυνας, έχει ως σκοπό να περιορίσει τα περιθώρια αντιδράσεως μας στο πεδίο, στις παράνομες τουρκικές διεκδικήσεις και να δώσει νομιμοποίηση σε επιθετική τουρκική κίνηση.
Τα κράτη στο διεθνές σύστημα, δεν είναι απλώς πολιτικές ή νομικές οντότητες οι οποίες έτυχε να υπάρχουν σ’ έναν γεωγραφικό χώρο. Η ουσία της υπάρξεως τους, η επιβίωση τους δηλαδή, εξαρτάται από την κυριαρχία τους σ’ αυτό τον γεωγραφικό χώρο. Πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, από την οποία εφέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια, τα νησιά του Αιγαίου ευρίσκονταν υπό την προστασία των δυο πυλώνων του ελληνισμού, ενός που είχε βάση στον κορμό της Ελλάδας και ενός άλλου που είχε βάση στην Μικρά Ασία. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την απώλεια του ενός πυλώνος, το κέντρο βάρους για την χώρα μας, μεταφέρθηκε στον θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και της ΝΑ Μεσογείου. Δεν υπάρχει περιθώριο για άλλη απώλεια.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ. Κατέχει MΑ στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ του ΔΠΘ. Είναι δόκιμος ερευνητής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
