(Φωτ.: Πριν το τέλος του έτους, οι ΗΠΑ και ο Πρόεδρος τους, Barack Obama, θα πρέπει να έχουν αποφασίσει ποιο από τα δύο κράτη, το Ισραήλ ή το Κατάρ, θα χρησιμοποιήσουν ως προνομιακό τους εταίρο στη νέα ανατολική Μέση Ανατολή.)
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η Μέση Ανατολή αλλάζει, και αλλάζει επαναστατικά! Νέες ηγεσίες αναδεικνύονται, ενδεχομένως νέα κράτη δημιουργούνται ή θα δημιουργηθούν και νέες ισορροπίες εμφανίζονται.
Στη νέα αρχιτεκτονική της Μέσης Ανατολής τον πρώτο ρόλο θα τον έχουν οι περιφερειακές δυνάμεις της περιοχής. Ειδικότερα για την ανατολική Μέση Ανατολή, δηλαδή την περιοχή που εκτείνεται από το Σουέζ ως το Αφγανιστάν, η ισορροπία της ισχύος εκτιμάται πως θα μοιραστεί μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Ήδη, τα δυο αυτά κράτη βρίσκονται σε φάση έντονου εσωτερικού μετασχηματισμού, ώστε να ετοιμαστούν για τον νέο τους ρόλο. Και για αυτήν τη νέα αρχιτεκτονική της περιοχής υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ των υπολοίπων μεγάλων δυνάμεων, πιο συγκεκριμένα των ΗΠΑ και της Ρωσίας.
Καμία μεγάλη δύναμη –ούτε η Ρωσία, ούτε οι ΗΠΑ– επιδιώκουν να έχουν τον ηγεμονικό ρόλο του παρελθόντος στην περιοχή. Αποδείχθηκε άλλωστε για τις δύο αυτές παγκόσμιες δυνάμεις πως το κόστος ήταν μεγάλο και το «κέρδος» ελάχιστο. Αντίθετα, προσβλέπουν σε μια διακριτική παρουσία μέσα από μικρά κράτη-συνεταίρους. Χρειάζονται κράτη-συνεταίρους στην περιοχή, για να λειτουργούν ως βαλβίδες ανακούφισης της περσικής και σαουδαραβικής ισχύος.
Η Ρωσία προσβλέπει να συνεργαστεί με ένα μελλοντικό μικρό συριακό κράτος Αλλαουιτών μαζί με Χριστιανούς και μετριοπαθείς Σουνίτες. Θα είναι μια ζώνη ασφαλείας για τη Μεσόγειο, το Λίβανο, το Ισραήλ και για τα υπόλοιπα μετριοπαθή κράτη της περιοχής που απειλούνται από τον περσικό αναθεωρητισμό και τις οργανώσεις που ελέγχει.
Για τις ΗΠΑ τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα.
Το αμερικανικό δίλημμα
Η εμπλοκή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή ξεκίνησε άτυπα το 1948, με τη στήριξη στο Ισραήλ, και τυπικά το 1957 με το Δόγμα Αϊζενχάουερ. Μετά το 2009 τα δεδομένα έχουν αλλάξει για τις ΗΠΑ αλλά και για το Ισραήλ, όπως έχουν αλλάξει και τα δεδομένα της περιοχής της Μέσης Ανατολής συνολικά.
Η στήριξη των ΗΠΑ στο Ισραήλ, εκτός από άλλες παραμέτρους, υπαγορεύτηκε τότε και από το γεγονός ότι το Ισραήλ ήταν ένας δυτικός θύλακας απέναντι σε ένα απειλητικό ρεύμα έντονου παναραβικού αναθεωρητισμού. Με βάση λοιπόν τα τότε δεδομένα, η στήριξη του κράτους του Ισραήλ ήταν μονόδρομος.
Στα πλαίσια της νέας αρχιτεκτονικής της Μέσης Ανατολής, το Ισραήλ παύει να έχει την αποκλειστικότητα του μετριοπαθούς συνεργάτη για τις ΗΠΑ. Υπάρχουν πλέον στην περιοχή αραβικά κράτη που έχουν αποδείξει ότι είναι αξιόπιστοι φίλοι των αμερικανικών συμφερόντων. Όμως οι ΗΠΑ αναζητούν να συνεργαστούν με ένα αραβικό κράτος που να βρίσκεται σε γεωγραφική εγγύτητα αλλά και σε ανταγωνιστική αλληλεπίδραση με το σαουδαραβικό βασίλειο. Και το κράτος που πληροί αυτά τα χαρακτηριστικά είναι το Κατάρ.
Οπότε το δίλημμα για τις ΗΠΑ είναι δύσκολο. Να εξακολουθήσουν να στηρίζουν το Ισραήλ έναντι όλων των υπολοίπων κρατών στην περιοχή ή να αποτολμήσουν την εγκαινίαση μιας νέας στενής συμμαχίας με το Κατάρ προκειμένου να μπορούν να εξισορροπούν την άνοδο της σαουδαραβικής ισχύος;
Ισραήλ ή Κατάρ;
Τόσο η περίπτωση του Ισραήλ, όσο και η περίπτωση του Κατάρ παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες στην αμερικανική στρατηγική.
Το Ισραήλ έχει εξελιχθεί σε ένα ώριμο κράτος, οικονομικά και αμυντικά αυτάρκες, το οποίο θα πρέπει να έρθει σε μια συνεννόηση και ισορροπία με τους γείτονές του. Σε αυτήν την προσπάθεια, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να είναι αρωγοί. Όμως το Ισραήλ, για λόγους εσωτερικής πολιτικής ισορροπίας, δεν είναι έτοιμο να έρθει σε συμβιβασμούς με τον αραβικό αναθεωρητισμό της περιοχής του, ούτε ακόμη μπορεί να συνεννοηθεί σοβαρά με την Παλαιστινιακή Αρχή, που δεν έχει καν τον έλεγχο μεταξύ των Παλαιστινίων. Αυτό που ανησυχεί τις ΗΠΑ είναι ότι όσο οι δυο πλευρές δεν θα κάνουν ειλικρινείς προσπάθειες να τα βρουν, τόσο θα ριζοσπαστικοποιείται το πολιτικό σκηνικό στο Ισραήλ και τόσο θα χάνουν τον έλεγχο οι μετριοπαθείς στα παλαιστινιακά εδάφη.
Από την άλλη, το Κατάρ παίζει ένα επικίνδυνο περιφερειακό παιχνίδι πάνω σε πολύ λεπτές και εύθραυστες ισορροπίες. Την ώρα που προσφέρει έδαφος και βάσεις στις ΗΠΑ για τις κρίσιμες επιχειρήσεις τους εναντίον των τζιχαντιστών, την ίδια στιγμή διευκολύνει και ενισχύει οικονομικά τα τζιχαντιστικά κινήματα στην περιοχή. Την ίδια ώρα που το αμερικανικό State Department και το υπουργείο Άμυνας δίνουν τη συγκατάθεσή τους για την πώληση κρίσιμου αμυντικού εξοπλισμού στο Κατάρ, την ίδια στιγμή οι υπηρεσίες του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών και το FBI μιλούν για εμπλοκή του Κατάρ στη χρηματοδότηση της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Πριν το τέλος του έτους, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να έχει αποφασίσει ποιο από τα δύο αυτά κράτη θα χρησιμοποιήσει ως προνομιακό της εταίρο στη νέα ανατολική Μέση Ανατολή. Η «μάχη» κρίνεται αυτήν την περίοδο στο Αμερικανικό Κογκρέσο.
Πιθανότατα, στα τέλη της Άνοιξης να έχουμε μια πρώτη εικόνα της νέας κατάστασης στην περιοχή.
* Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος, σύμβουλος εκτίμησης γεωπολιτικών κινδύνων.
