(Φωτ.: Η φωτογραφία του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Κοτζιά, με τον Τούρκο ομόλογό του, Mevlut Cavusoglu, να του κρατά ο τελευταίος με τα δύο χέρια, το χέρι στη χειραψία, δείχνει την άνεση με την οποία η Τουρκία αντιμετωπίζει σήμερα την Ελλάδα.)
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Πριν δύο περίπου βδομάδες, ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στην Ελλάδας Ali Tuygan δημοσίευσε ένα κείμενο στο οποίο αξιολογεί τις διεθνείς σχέσεις της Τουρκίας από την άνοδο στην εξουσία του ΑΚΡ, έως τις μέρες μας. Εκτός από την ουσία του κειμένου που αναλώνεται στην κριτική που ασκεί ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στην Ελλάδα προς την κυβέρνηση του ΑΚΡ, απαριθμεί τις χώρες με τις οποίες η Τουρκία αντιμετωπίζει προκλήσεις ή προβλήματα. Η απουσία της Ελλάδας και της Κύπρου από την αξιολόγηση του πρώην Τούρκου διπλωμάτη μπορεί να χαρακτηριστεί ως παράξενη –τουλάχιστον. Τις ελληνικές ανησυχίες δεν τις πολλαπλασιάζει όμως το κείμενο του Tuygan. Το εν εξελίξει προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα είναι αυτό που έχει επαναφέρει όλες τις τουρκικές διεκδικήσεις, οι οποίες δε φαίνεται να ελέγχονται/μειώνονται από την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο.
Η επώδυνη ιστορία της στρατηγικής του κατευνασμού
Μια ολόκληρη «στρατηγική» προσέγγισης απέναντι στην Τουρκία πνέει τα λοίσθιά της. Αυτό το γεγονός μόνο αρνητικό δε θα ήταν, αν δεν συνοδευόταν από τον κίνδυνο να πνέει τα λοίσθια και η ίδια η χώρα. Από την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, η Ελλάδα αποφάσισε να θέσει τις ελληνοτουρκικές διαφορές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τρία στοιχεία αυτής της στρατηγικής μπορούν να αξιολογηθούν ως εκ θεμελίων λανθασμένα:
- Η Ελλάδα πίστεψε πως ένας οργανισμός όπως η Ε.Ε. (χωρίς ενιαία αμυντική και εξωτερική πολιτική) θα μπορούσε να είναι ο καταλύτης μιας σειράς προβλημάτων που πλαισιώνονται από την ισορροπία ισχύος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Η Τουρκία ήταν και είναι η αναθεωρητική δύναμη και η Ελλάδα η συντηρητική (στοχεύει στη διατήρηση του υπάρχοντος status quo).
- Η ελληνική ηγεσία (συγκεκριμένα την περίοδο 1996 - 2004) δεν αντιλήφθηκε πως η επιθυμία της Τουρκίας ήταν ακριβώς η αντίθετη με αυτήν της κυβέρνησης Σημίτη. Δηλαδή, να «κοινοτικοποιήσει» η Τουρκία τις διεκδικήσεις της σε βάρος της Ελλάδας. Όπως απέδειξε άλλωστε και με το ζήτημα της εισδοχής στην Ε.Ε. της Κύπρου, η Τουρκία από το 2003 προσπαθεί να γίνει μέλος της Ε.Ε. με τους δικούς της όρους και όχι με βάση το Κοινοτικό Κεκτημένο.
- Αυτή η «στρατηγική» της ελληνικής κυβέρνησης 1996-2004 συνοδεύτηκε από τον κατευνασμό του προβληματικού μας γείτονα, ο οποίος, όσο περνούν τα χρόνια, διεκδικεί όλο και περισσότερα από την Ελλάδα, προσλαμβάνοντας έτσι τον «ψύχραιμο κατευνασμό» ως εκπομπή σήματος αδυναμίας της Ελλάδας.
Απίστευτη κλιμάκωση προκλήσεων συνοδευόμενη από συμβολισμούς
Αν η Ελλάδα του 1996 - 2004 έχτισε την παραπάνω στρατηγική, η Ελλάδα των επόμενων ετών της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα αλλά και των ετών της δεύτερης παγιδεύτηκε σε αυτήν. Λαμπρή εξαίρεση η προσπάθεια από το 2010 ώστε η Ελλάδα να εξισορροπήσει τις τουρκικές απειλές με περιφερειακή συνεννόηση. Η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Κύπρος και η Αίγυπτος μπορούν να συμμεριστούν τις ελληνικές ανησυχίες, καθώς και οι ίδιες αντιμετωπίζουν μια σειρά προβλημάτων με την Τουρκία και ειδικά, με την άφρονα πολιτική του διδύμου Erdogan - Davutoglu (Προέδρου και πρωθυπουργό της γείτονος, αντίστοιχα).
Σήμερα, η Τουρκία αποφασίζει για το ΝΑΤΟ για το αν και πώς θα προβεί σε διέλευση η υπουργός Άμυνας της Γερμανίας, για το ποιες περιοχές θα ενταχθούν στις νατοϊκές επιχειρήσεις και, λίγο πριν τη σημαντική Σύνοδο Κορυφής, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Mevlut Cavusoglu, έρχεται στην Ελλάδα –χωρίς υπερβολή– με ρητορική ενός σατράπη που επισκέπτεται τη σατραπεία του. Η σύνδεση της «διπλωματίας των σεισμών» με το προσφυγικό και η μνημειώδης δήλωση μέσα σε ελληνικό μέγαρο του επίσημου κράτους ότι «δεν υφίσταται ζήτημα κυριαρχίας σε θέματα που αφορούν τη διάσωση και την έρευνα» δείχνουν δύο πράγματα:
- Την Τουρκία του Recep Tayyip Erdogan να έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε να μην τηρεί ούτε τα προσχήματα που οριοθετούνται από το διπλωματικό πρωτόκολλο και από την προσεκτική διατύπωση της διπλωματικής γλώσσας.
- Την πλήρη και παταγώδη αποτυχία όλων εκείνων που θεωρούσαν τον Erdogan το 2003 «φιλελεύθερο» και τη «διπλωματία των σεισμών» ικανό καταλύτη στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.
Οι «βλάσφημοι» του Θουκυδίδη σήμερα σιωπούν και βλέπουν τη διεθνοδικαιική «μαύρη τρύπα» της έρευνας και διάσωσης να είναι το πρώτο άλογο στο τουρκικό άρμα, το οποίο ως «διάσωση - προστασία» έχει ονομάσει και τη «δραστηριότητά» του στη Θράκη, για την οποία οι Έλληνες «διπλωμάτες των σεισμών» δεν ανησυχούσαν και σε όσους ασκούσαν κριτική για την τουρκική πολιτική στη Θράκη τους χαρακτήριζαν ως «συναισθηματικούς, κινδυνολόγους, μιλιταριστές, εθνικιστές».
Ο Mevlut Cavusoglu «αλώνισε» τη Θράκη, ανέβασε σχόλια στον προσωπικό του λογαριασμό στο twitter που αναφέρεται στην ύπαρξη τουρκικής μειονότητας και συνάντησε επίσημα όχι μόνο τους ψευδομουφτήδες, αλλά και τους τέσσερις μουσουλμάνους βουλευτές. Το ερώτημα για το ποια είναι η θέση των βουλευτών ενός κυρίαρχου κράτους για το ζήτημα του χαρακτηρισμού της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη ως «τουρκική» οφείλει να τεθεί ευθέως στους Έλληνες βουλευτές, καθώς και να συνοδευτεί με το καίριο υποερώτημα των τουρκικών σχέσεων με τους ψευδομουφτήδες και με το τουρκικό προξενείο της Θράκης, το οποίο φαίνεται να ασκεί καθήκοντα υπερυπουργείου. Μήπως έχει έλθει η ώρα (και συνάμα, τελευταία ευκαιρία) να τεθούν στον διάλογο που πλαισιώνει την ελληνική εξωτερική πολιτική αυτά τα ερωτήματα ή είναι ακόμη «συναισθηματικά, καχύποπτα και εμπρηστικά ερωτήματα που πυροδοτούν το κλίμα των καλών γειτονικών σχέσεων με μια φίλη χώρα, την Τουρκία;».
Οι συμβολισμοί στη γλώσσα των αεροσκαφών αλλά και του σώματος που εύκολα... μεταφράζονται
Αν το πρόβλημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής έγκειται στη μετάφραση των δηλώσεων, τότε τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά. Δεδομένης της νατοϊκής παρουσίας στο Αιγαίο, η οποία αποκαλείται από τον ίδιο τον οργανισμό ως «activity» και όχι «operation» (δραστηριότητα και όχι επιχείρηση –σημαντική διαφορά για τον οργανισμό), η Τουρκία θα συνεχίζει να ψάχνει και να επινοεί περιστάσεις στις οποίες θα ενδυναμώνει τον πυρήνα των διεκδικήσεών της που εκτός από το «γκρίζο» χρώμα, έλκει επιχειρήματα από τη φράση «special circumstances». Ειδική περίπτωση είναι λοιπόν για την Τουρκία το Αιγαίο, ειδική περίπτωση η μειονότητα της Θράκης και η Θράκη εξ' ολοκλήρου, ειδική περίπτωση είναι το προσφυγικό (το οποίο η ίδια οξύνει και χρησιμοποιεί αδίστακτα προκειμένου να πετύχει στη Συρία τους στόχους της εκβιάζοντας την Ε.Ε).
Τη στιγμή που έχουν αρχίσει σημαντικοί ηγέτες της Ε.Ε. να κλιμακώνουν τους χαρακτηρισμούς τους για την τουρκική πολιτική, όπως η Γερμανίδα Καγκελάριος, Angela Merkel, που έκανε για πρώτη φορά λόγο για μαφιόζικες δομές που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία αναφορικά με το προσφυγικό, η Ελλάδα συμφωνεί με τον κύριο Cavusoglu, πως «Ελλάδα και Τουρκία δε φταίνε για το προσφυγικό». Η φωτογραφία του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Κοτζιά, με τον Τούρκο ομόλογό του να του κρατά ο τελευταίος με τα δύο χέρια, το χέρι στη χειραψία, δείχνει την άνεση με την οποία η Τουρκία αντιμετωπίζει σήμερα την Ελλάδα. Ίσως και αυτός να ήταν ο λόγος που ο Tuygan δεν ανέφερε καθόλου την Ελλάδα στο κείμενό του, ίσως γι' αυτό η άφιξη του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών συνοδεύτηκε από μπαράζ παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου. Ίσως γι' αυτό η Τουρκία σηματοδοτεί πως αποφασίζει η ίδια για το αν θα προσγειωθεί το πρωθυπουργικό αεροσκάφος σε ελληνικό έδαφος.
Ο συσχετισμός διπλωματίας σεισμών με το προσφυγικό, εκτός του ότι πάσχει από λογικά άλματα και δεν έχει καμία σοβαρή προκείμενη ως συλλογισμός, έχει ισχυρό συμβολισμό που δείχνει πως αν η Ελλάδα δεν αναθεωρήσει πλήρως τον σχεδιασμό της για την αντιμετώπιση της Τουρκίας, τα προβλήματα ασφάλειας της χώρας θα συνεχίσουν να διογκώνονται.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
