Photo (left) by Gokhan Sahin / Stringer /Getty Images /Ideal Image
Του Δρ. Σπυρίδωνος Πλακούδα*
So What? (Ε Και;)
Τον τελευταίο καιρό ουκ ολίγο μελάνι έχει χυθεί για την ανάλυση του (αποτυχημένου) στρατιωτικού πραξικοπήματος στη γείτονα χώρα· επαΐοντες και μη επί των τεκταινομένων στη γείτονα κορυβαντιούν για την «κρίση των 8» (ήτοι των 8 πραξικοπηματιών εντός εθνικού εδάφους) και τα τοιαύτα. Πλην όμως ορισμένων εξαιρέσεων, δεν έχει συζητηθεί ψύχραιμα το εξής ζήτημα στις εγχώριες αναλύσεις: τι εν τέλει συμφέρει την χώρα μας. Δεν έχει απαντηθεί ακόμη εμπεριστατωμένα εάν οι εξελίξεις στη γείτονα χώρα μας ωφελούν εθνικά ή όχι –πέραν των αναπόδραστων στρατιωτικών και διπλωματικών περιπλοκών που κάθε τέτοια κρίση εμπεριέχει.
What If? (Και Εάν;)
Θα μας ωφελούσε η επικράτηση των πραξικοπηματιών; Παρόλο που οι 100% σίγουρες προβλέψεις στην επιστήμη των διεθνών σχέσεων αποτελούν ένα είδος εν ανεπαρκεία, μια πρόχειρη ανάλυση του προφίλ των έως τώρα συλληφθέντων (ή παυθέντων) υψηλόβαθμων αξιωματικών στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ) επιτρέπει τη διεξαγωγή ορισμένων ασφαλών συμπερασμάτων ως προς τον εν δυνάμει προσανατολισμό των επίδοξων κινηματιών την επαύριο του πραξικοπήματος.
Μεταξύ των συλληφθέντων (που υπερβαίνουν τους 8.000 στρατιωτικούς και 9.000 αστυνομικούς) περιλαμβάνονται (προς ώρας) οι εξής υψηλόβαθμοι αξιωματικοί:
- οι 2 εκ των 4 διοικητών στρατιάς
- ο 1 εκ των 10 διοικητών σωμάτων στρατού
- οι 20 εκ των 39 ταξίαρχων τεθωρακισμένων - πεζικού - πυροβολικού
- οι 9 εκ των 10 ταξίαρχων καταδρομών
- ο διοικητής της μεραρχίας εκπαιδεύσεως ορεινών καταδρομών
- ο διοικητής της ταξιαρχίας πεζοναυτών
- ο διοικητής της ακτοφυλακής
- οι διοικητές των ναυτικών βάσεων του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου
- ο διοικητής της ναυτικής αεροπορίας
- οι 7 εκ των 12 διοικητών των κύριων αεροπορικών βάσεων
- ο διοικητής της στρατοχωροφυλακής
- οι 2 υποστράτηγοι και 9 ταξίαρχοι της στρατοχωροφυλακής
Εν συνόλω, 2.000 αξιωματικοί όλων των βαθμίδων έχουν συλληφθεί ή παυθεί εκ των καθηκόντων τους – το 15% εξ αυτών άνω του βαθμού του ταγματάρχη. Ενδεικτικά, έως τώρα 118 στρατηγοί εκ των 358 των ΤΕΔ έχουν συλληφθεί.
Μια εις βάθος ανάλυση του προφίλ των υψηλόβαθμων αξιωματικών αποκαλύπτει πως η συντριπτική πλειοψηφία εξ αυτών είχε υπηρετήσει (και διακριθεί) σε επιτελικά και επιχειρησιακά καθήκοντα. Ειδικά ο διοικητής της Β' Στρατιάς (με ζώνη επιχειρησιακής ευθύνης τη νοτιο-ανατολική Τουρκία), ο διοικητής της στρατοχωροφυλακής, ο διοικητής της μεραρχίας εκπαιδεύσεως ορεινών καταδρομών, καθώς επίσης και οι διοικητές των ταξιαρχιών καταδρομών είχαν διεξάγει επιτυχώς τις αντι-αντάρτικες επιχειρήσεις κατά των αυτονομιστών Κούρδων ανταρτών το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Συν τις άλλοις, αρκετοί εκ των υψηλόβαθμων αξιωματικών είχαν υπηρετήσει σε καίριες επιτελικές θέσεις στο ΝΑΤΟ και είχαν, ως εκ τούτου, αναπτύξει αγαστές επαφές με συναδέλφους τους εξ Αμερικής και εξ Ισραήλ.
Εν ολίγοις, η κατάληψη της εξουσίας από τους κινηματίες κατά το μάλλον ή ήττον θα ωφελούσε την Τουρκία στρατιωτικά και διπλωματικά. Ως ικανοί αξιωματικοί με ευρείες διασυνδέσεις στο εξωτερικό (και δη στο ΝΑΤΟ, στις ΗΠΑ και το Ισραήλ), οι πραξικοπηματίες θα επεδίωκαν να αποκαταστήσουν τις στενές σχέσεις με τους παραδοσιακούς συμμάχους της Τουρκίας επί ηγεμονίας των Κεμαλιστών (ήτοι, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ) και να εξασφαλίσουν μια στρατιωτική λύση στη χρόνια σύγκρουση με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PPK).
Αντάρτες του PKK. Photo by Kurdishstruggle.
Ως εκ τούτου, θα εξουδετέρωναν δια σιδηράς πυγμής την ομολογουμένως βίαιη αντίδραση της λαϊκής βάσης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) και θα επεδίωκαν να εξασφαλίσουν την υποστήριξη (ή έστω χλιαρή νομιμοποίηση) του νέου καθεστώτος από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ με επιχείρημα τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας (ήτοι, Ισλαμικό Κράτος και PPK) και κατά του μεγαλοϊδεατισμού του Τούρκου Προέδρου, Recep Tayyip Erdogan, και των συν αυτώ (νεο-Οθωμανισμός). Εν ολίγοις, θα επαναλαμβανόταν μάλλον το πολιτικό σενάριο της Αιγύπτου το 2013, όταν ανέτρεψε ο στρατάρχης Abdel Fattah el-Sisi τον νόμιμα εκλεγμένο (πλην όμως ισλαμιστή) πρωθυπουργό Mohamed Morsi με την ανοχή, βεβαίως, τόσο της Δύσης, όσο και των μοναρχικών του Περσικού Κόλπου.
Αναμφίλεκτα, μια τέτοια εξέλιξη θα ζημίωνε καίρια τα στρατηγικά συμφέροντα της χώρας μας στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα βραχυκύκλωνε την προσέγγιση της Ελλάδας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο και θα απομόνωνε επικίνδυνα την Κύπρο. Συν τις άλλοις, η Τουρκία θα αποκτούσε ενδεχομένως ενεργή δράση (άρα και εδάφη) στη βόρεια Συρία κατά του ISIS εις βάρος των Κούρδων και θα εξουδετέρωνε το PKK με την ανοχή της Δύσης κατά το πρότυπο του 1999 (ήτοι το άγος της παράδοσης του Abdullah Ocalan και της ήττας του PKK).
Now What? (Και Τώρα;)
Η επικράτηση του Erdogan προοιωνίζεται μεγάλων κακών για την Τουρκία. Ο σουλτάνος ήδη έχει εξαπολύσει έναν απηνή διωγμό εναντίον πραγματικών ή φανταστικών κινηματιών και έχει εκκαθαρίσει άνω των 60.000 υπαλλήλων του δημοσίου τομέα και ενστόλων. Δίχως αμφιβολία, το «κυνήγι μαγισσών» του εκδικητικού και εμμονικού Erdogan θα αποβεί εις βάρος της σταθερότητας της Τουρκίας όχι μόνο στον οικονομικό, αλλά και στον πολιτικό και στρατιωτικό τομέα.
Η απαίτηση σε αυστηρό ύφος για την έκδοση του ιμάμη Fethullah Gulen (ΦΩΤ., στο πλακάτ) και η επιδοκιμασία της δήθεν λαϊκής απαίτησης για επαναφορά της θανατικής ποινής έχουν ήδη εξοργίσει τους συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image
Το αντι-πραξικόπημα του Erdogan έχει ήδη προκαλέσει τους πρώτους οικονομικούς κλυδωνισμούς (ελεύθερη πτώση της λίρας και του χρηματιστηρίου, καθώς και υποβάθμιση από τον οίκο αξιολόγησης S&P, μαζική φυγή τουριστών και επενδυτών κτλ). Όμως, οι αρνητικές επιπτώσεις θα επεκταθούν στον πολιτικό και στρατιωτικό τομέα.
Οι εκκαθαρίσεις στις ΤΕΔ κατά πάσα πιθανότητα θα αποδυναμώσουν δραματικά τη στρατιωτική ισχύ και αποτελεσματικότητά τους. Η αποψίλωση των ΤΕΔ από ικανούς αξιωματικούς με εμπειρία στο πεδίο της μάχης του Τουρκικού Κουρδιστάν μόνο καλά δεν προοιωνίζεται για τον αγώνα κατά του PKK στις πόλεις και την ύπαιθρο της νοτιο-ανατολικής Τουρκίας. Όπως ακριβώς ο Joseph Stalin το 1938 εκκαθάρισε τη συντριπτική πλειοψηφία των υψηλόβαθμων αξιωματικών στην ΕΣΣΔ με ολέθρια αποτελέσματα κατά την πρώτη φάση της Επιχείρησης Βαρβαρόσσα το 1941, έτσι ακριβώς και ο Erdogan υποσκάπτει την ίδια την αποτελεσματικότητα των ΤΕΔ με το εκδικητικό ανθρωποκυνηγητό του. Συν τις άλλοις, η ισχύς μιας χώρας στη διεθνή κονίστρα υπολογίζεται ως το άθροισμα αρκετών μεταβλητών, με προεξέχουσα τη στρατιωτική ισχύ. Οι εκκαθαρίσεις σε αξιόμαχα στελέχη των ΤΕΔ θα υπονομεύσουν έτι περαιτέρω την αξιοπιστία της Άγκυρας ως ενός ισχυρού περιφερειακού παίκτη και, συν τις άλλοις, θα δυσχεράνουν τη συνεργασία της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ.
Πέραν του ενδεχομένου της ήττας από το PΚΚ ή άλλης περιφερειακής δύναμης (π.χ. Συρία) λόγω της απομείωσης της ισχύος των ΤΕΔ, οι εκκαθαρίσεις στο στράτευμα και, προπαντός, οι ευτελισμοί, π.χ. η απογύμνωση των αξιωματικών από πολίτες (ΦΩΤ.), των ενστόλων κινδυνεύουν να θέσουν εν αμφιβόλω την ίδια τη συνοχή της Τουρκίας.
Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image
H Τουρκία ανέκαθεν ήταν μια «ιδιαίτερη» χώρα. Ο (μέχρι τις υποθέσεις Εργκένεκον και Μπαλιόζ/Βαριοπούλα) πανίσχυρος στρατός κηδεμόνευε τη χώρα και διαφύλαττε όχι μόνο την κοσμικότητα, αλλά και την ίδια τη συνοχή του πολυφυλετικού και πολυθρησκευτικού κράτους. Ο στρατός και η ιδεολογία του Κεμαλισμού, δηλαδή, καθυστέρησαν τόσο τη «βαλκανοποίηση», όσο και την «ισλαμοποίηση» της Τουρκίας για αρκετές δεκαετίες. Η αποκαθήλωση του στρατού από τη θέση του ειδώλου στο συλλογικό υποσυνείδητο της κοινωνίας της γείτονος κατά πάσα πιθανότητα υποσκάπτει την ισχύ της ιδεολογίας του Κεμαλισμού και, κατ' επέκταση, της αρχής του Mustafa Kemal Ataturk «ένα κράτος, μια σημαία, μια γλώσσα».
O Erdogan άδραξε την ανέλπιστη (!) ευκαιρία του πραξικοπήματος για να εφαρμόσει την ισλαμική ατζέντα του –τη μετατροπή, δηλαδή, της Τουρκίας από ένα φιλοδυτικό και κοσμικό (ως προς τις ελίτ και τις πολιτικές των) κράτος σε μια ισλαμική δημοκρατία αλά Τούρκα. Αξίζει να επισημανθεί, βέβαια, πως το Ιράν ακολούθησε τον ίδιο δρόμο το 1979 και παρ' ολίγον να ηττηθεί από το απείρως μικρότερο (πλην όμως υποστηριζόμενο από ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) Ιράκ του Saddam Hussein στον αιματηρό οκταετή πόλεμο (1980-1988).
Θα αντιτείνουν ορισμένοι πως η εκδικητική πολιτική του Erdogan ενέχει κινδύνους για την Ελλάδα λόγω της υψηλής πιθανότητας για «εξαγωγή» της κρίσης στο Αιγαίο Πέλαγος ή την Κύπρο. Όσο, όμως, η Τουρκία απομακρύνεται από τη Δύση (π.χ. με τη στάση της στο Συριακό ή Κουρδικό Ζήτημα), τόσο περισσότερο ανεβαίνουν οι «μετοχές» της Ελλάδας στο γεωπολιτικό «χρηματιστήριο» –αρκεί, βέβαια, η χώρα μας να «διαφημίσει» σωστά τη θέση και τον ρόλο της ως πυλώνας σταθερότητας και ασφάλειας έναντι των «υποψήφιων επενδυτών» στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.
* Ο Δρ. Σπυρίδων Πλακούδας είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και ερευνητής στο ΚΕΔΙΣΑ. Λέκτορας μερικού χρόνου στη ΣΕΘΑ και το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
