Στις 25 Αυγούστου, η εκπρόσωπος τύπου του αμερικανικού ΥΠΕΞ, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία εξέφρασε σοβαρές αντιρρήσεις των ΗΠΑ για την φιλοξενία από τον πρόεδρο Ερντογκάν δυο στελεχών της παλαιστινιακής Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη, λίγες ημέρες νωρίτερα. Η Χαμάς έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ, καθ’ όσον απειλεί εδώ και χρόνια την ασφάλεια του Ισραήλ, ενώ για την Τουρκία, αποτελεί έναν νόμιμο πολιτικό δρώντα στο παλαιστινιακό πολιτικό σύστημα. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Τουρκία φιλοξενούσε στελέχη της Χαμάς, ούτε η πρώτη φορά που η Τουρκία αγνοεί την άποψη του αμερικανικού ΥΠΕΞ. Η σχέση Τουρκίας-Χαμάς ανησυχεί τα κράτη της περιοχής και ιδίως το Ισραήλ.
Γιατί όμως η Τουρκία στηρίζει την Χαμάς; Ποιος ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους; Θα μπορούσε η Ελλάδα να εκμεταλλευτεί αυτήν την διάσταση απόψεων μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας επί του θέματος, για την προώθηση των συμφερόντων της; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσει να δώσει απαντήσεις το άρθρο, εντός βεβαίως των περιορισμών που επιβάλλονται λόγω χώρου.
Η θέση του άρθρου είναι ότι η υποστήριξη της Χαμάς από την Τουρκία εντάσσεται στην ευρύτερη Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας της, προκειμένου να καταστεί ηγέτιδα δύναμη στον Μουσουλμανικό κόσμο. Στην προσπάθεια αυτή, πρέπει να έρθει σε αντίθεση με όποιους θεωρούν την Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση, αφού η Χαμάς αντιστέκεται στις ενέργειες του Ισραήλ στα παλαιστινιακά εδάφη. Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου θα δοθούν βασικές πληροφορίες για την Χαμάς. Εν συνεχεία θα δούμε τους λόγους για τους οποίους η Τουρκία υποστηρίζει την Χαμάς και το πως η Χαμάς ωφελείται από αυτήν την στήριξη. Στις επόμενες παραγράφους θα καταγραφούν η αντίδραση του Ισραήλ σ’ αυτήν την συνεργασία και το πως η χώρας μας θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί το θέμα και, το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Τι είναι η Χαμάς
Η Χαμάς ιδρύθηκε το 1987 από την παλαιστινιακή πτέρυγα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και αποτελεί μια πολιτική, αλλά και παραστρατιωτική οργάνωση. Δραστηριοποιείται στην Λωρίδα της Γάζας και στην Δυτική Όχθη, με την λειτουργία κοινωνικών δομών και παροχή υπηρεσιών, μέσω των οποίων απέκτησε δημοτικότητα, ως αντίβαρο στο διεφθαρμένο παλαιστινιακό σύστημα διακυβερνήσεως της Φατάχ, όπως ισχυρίζεται. (Βλέπε Χάρτη 1- Παλαιστινιακά Εδάφη).
Στην οργανωτική διακήρυξη της Χαμάς γίνεται λόγος για καταστροφή του κράτους του Ισραήλ, ενώ οι ενέργειες της κατά του Ισραήλ περιλαμβάνουν αποστολές βομβιστών αυτοκτονίας, εκτόξευση ρουκετών, βολές όλμων και αποστολή αναμμένων μικρών αερόστατων με τα οποία προκαλούνται πυρκαγιές σε περιοχές του Ισραήλ. Το 2006, στις παλαιστινιακές εθνικές εκλογές κέρδισε 74 έδρες από τις 132 της παλαιστινιακής βουλής, αφήνοντας στην δεύτερη θέση την Φατάχ που είχε την εξουσία. Οι δυο παρατάξεις σχημάτισαν κυβέρνηση ενότητας η οποία δεν ευδοκίμησε, οπότε η Χαμάς κατέλαβε την εξουσία στην Λωρίδα της Γάζας, το 2007. Πως όμως η Τουρκία συνδέθηκε με την Χαμάς και για ποιους λόγους την στηρίζει;
Λόγοι υποστήριξης της Χαμάς από την Τουρκία
Η ιδέα για στήριξη της Χαμάς αρχίζει από το 1996 που ήταν πρωθυπουργός ο Erbakan, από τότε δηλαδή που η Τουρκία απεφάσισε να κυνηγήσει τον στόχο να γίνει περιφερειακή δύναμη. Η Στρατηγική αυτή έγινε γραπτό κείμενο από τον Αχμέτ Νταβούτογλου το 2001, αλλά άρχισε να υλοποιείται από το ΑΚΡ από το 2003 και μετά. Μέσα στην περιφέρεια που στοχεύει η Τουρκία, είναι και τα αραβικά κράτη που κάποτε ήταν κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και τίποτα δεν ενώνει περισσότερο την αραβική κοινή γνώμη, όσο το μίσος κατά του Ισραήλ λόγω της καταπιέσεως που υφίστανται οι Παλαιστίνιοι στα χέρια του. Άρα η σύγκρουση της Τουρκίας με το Ισραήλ ήταν αναπόφευκτη και συνέβη με το επεισόδιο με το πλοίο Mavi Marmara που έσπασε τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας για να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια, το 2010. Πίσω από την ανθρωπιστική βοήθεια, δεν φαινόταν το επίσημο τουρκικό κράτος αλλά μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση, η ΙΗΗ (Foundation for Human Rights and Freedoms and Humanitarian Relief), η οποία ιδρύθηκε το 1992 και από το 1995, εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη. Για το Ισραήλ, η ΙΗΗ αποτελεί χρηματοδότη της Χαμάς, ενώ ένας εκ των ιδρυτών της ΙΗΗ, ο Zeyid Aslan, είχε εκλεγεί βουλευτής με το ΑΚΡ του προέδρου Ερντογκάν. Συνεπώς ΙΗΗ και ΑΚΡ συνεργάζονταν.
Η συχνή φιλοξενία στελεχών της Χαμάς και ιδίως του πρώην ηγέτη της Khaled Mashaal σε προεκλογικές περιόδους, έδινε ώθηση στα ποσοστά του ΑΚΡ, αφού όλο το πολιτικό φάσμα στην Τουρκία τρέφει συμπάθεια για την Παλαιστίνη. Χαρακτηριστική ήταν η πρόσκληση του την 27 Δεκεμβρίου 2014 σε συνέδριο του ΑΚΡ στο Ικόνιο. Απευθυνόμενος στους συνέδρους τότε, είχε πει: ‘’Ελπίζουμε μαζί σας, να απελευθερώσουμε την Παλαιστίνη’’. Τον Ιούνιο του επομένου χρόνου, έγιναν βουλευτικές εκλογές τις οποίες και κέρδισε το ΑΚΡ, χωρίς πλειοψηφία. (Βλέπε Φωτογραφία 1- Συνέδριο του ΑΚΡ στο Ικόνιο).
Θρησκευτικοί λοιπόν αλλά και ιδεολογικοί λόγοι ώθησαν την Τουρκία στην συνεργασία με την Χαμάς. Επί πλέον, η Τουρκία ‘’παλεύοντας’’ για τα δικαιώματα των Παλαιστινίων στην Λωρίδα της Γάζας, θέλει να εμφανίσει τον εαυτόν της ως ηθικό δρώντα, ως κράτος που υποστηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πώς επωφελείται η Χαμάς από την υποστήριξη της Τουρκίας;
Η Χαμάς έχει σημαντικά οφέλη από αυτήν την συνεργασία, αφού:
- Πριν την σύμπραξη με την Τουρκία, αναζητούσε στήριξη απο το Ιράν, οι οικονομικές δυνατότητες του οποίου όμως, επειδή τελούσε υπό καθεστώς οικονομικών κυρώσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα, δεν ήσαν ικανές να καλύψουν τις απαιτήσεις της Χαμάς. Η Τουρκία εκτιμάται ότι της παρέχει οικονομική βοήθεια ύψους 300 εκατομμυρίων δολαρίων $ ετησίως.
- Η στήριξη της από μια μεγάλη σουνιτική χώρα, δίνει βαρύτητα στις ενέργειες της και καθιστούν την Χαμάς υπολογίσιμη πολιτική δύναμη στις πολιτικές εξελίξεις στα παλαιστινιακά εδάφη.
- Η Τουρκία στις 26 Αυγούστου, χορήγησε τουρκικά διαβατήρια σε 12 στελέχη της Χαμάς, συμφώνως με διπλωματικές πηγές του Ισραήλ, ενώ πολλά στελέχη της Χαμάς βρίσκουν κατά καιρούς καταφύγιο σε τουρκικό έδαφος.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η υποστήριξη της Χαμάς από την Τουρκία, ανήσυχε το Ισραήλ, το οποίο έσπευσε να εξισορροπήσει αυτήν την απειλή, όπως θα δούμε στην παράγραφο που ακολουθεί.
Ανησυχία και αντίδραση Ισραήλ στην σχέση Τουρκίας- Χαμάς
Η Χαμάς έχει εμπλακεί τρεις φορές σε πολεμική σύγκρουση με το Ισραήλ με την πιο σοβαρή από αυτές το καλοκαίρι του 2014, κατά την οποία είχαν βρει τον θάνατο 73 Ισραηλινοί και 2.251 Παλαιστίνιοι. Η Χαμάς αποτελεί διαρκή κίνδυνο για την ασφάλεια του Ισραήλ και έτσι αυτό:
- Χαρακτήρισε την Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση.
- Ενοχλείται από την οικονομική και διπλωματική στήριξη που η Τουρκία παρέχει σ’ αυτήν, αφού νομιμοποιεί την παρουσία της στην Δυτική Όχθη.
- Ανησυχεί με την συνεργασία Κατάρ-Τουρκίας σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο, αφού και οι δυο χώρες αποτελούν χρηματοδότες της Χαμάς. Πλέον αυτού, η Τουρκία έχει στρατηγική συμμαχία με το Κατάρ, στο έδαφος του οποίου διατηρεί στρατιωτική βάση.
Η απειλή που αισθάνεται για την ασφάλεια του το Ισραήλ, φαίνεται και από τις διπλωματικές και όχι μόνο πρωτοβουλίες του το τελευταίο διάστημα, κυριότερες των οποίων περιλαμβάνουν:
- Την στροφή του Ισραήλ σε συμμαχία με Κύπρο, Ελλάδα και Αίγυπτο, ως αντίβαρο στην αυξημένη επιρροή της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή. Για τον λόγο αυτό, έγινε και η δήλωση του διπλωματικού επιτετραμμένου στην Άγκυρα την 26 Αυγούστου ότι, ‘’Το Ισραήλ δεν να εγκαταλείψει τις συμφωνίες που υπέγραψε με Ελλάδα, Κύπρο και Αίγυπτο’’.
- Την αποκατάσταση των διπλωματικών του σχέσεων με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ φαίνεται ότι θα ακολουθήσει η εξομάλυνση των σχέσεων του και με άλλα αραβικά κράτη.
- Την πρόσφατη δήλωση του επικεφαλής της Μοσάντ, Yossi Cohen, ότι ‘’Η δύναμις του Ιράν είναι εύθραυστη και ότι η πραγματική απειλή στην περιοχή είναι η Τουρκία’’. Η δήλωση αυτή είναι πολύ σοβαρή γιατί προήλθε μετά από σύσκεψη των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ, της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας.
Πως μπορεί όμως η χώρα μας να επωφεληθεί από αυτές τις εξελίξεις;
Πώς μπορεί η Ελλάδα να εκμεταλλευτεί το θέμα;
Το γεγονός ότι η Χαμάς έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και άλλα κράτη και παρά ταύτα η Τουρκία συνεργάζεται μαζί της, δίνει στην Ελλάδα το δικαίωμα να καταγγέλλει την Τουρκία για συνεργασία με τρομοκράτες, κάθε φορά που το κρίνει σκόπιμο. Η χώρα μας θα μπορούσε να συντάξει έναν κατάλογο με θέματα τα οποία όχι μόνον ενοχλούν την Τουρκία, αλλά και θα την ανάγκαζαν να περάσει σε θέση αμύνης από εκεί που διατηρεί συνεχώς επιθετική στάση. Από αυτά τα θέματα, θα μπορεί να επιλέγει κάθε φορά και ανάλογα με την βαρύτητα της περιστάσεως, τι θα χρησιμοποιεί.
Πλέον αυτού, η ανασφάλεια που αισθάνεται το Ισραήλ από την ύπαρξη της Χαμάς στην Δυτική Όχθη και από την συμπεριφορά της Τουρκίας, προσφέρει ευκαιρία στρατηγικής συνεργασίας μαζί του. Η συνεργασία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει, από στήριξη του Ισραήλ σε διπλωματικό επίπεδο, μέχρι και ρήτρα αμοιβαίας βοηθείας σε περίπτωση απειλής κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή ζωτικών συμφερόντων των δυο κρατών, από οργανώσεις ή δυνάμεις που είτε έχουν έδρα στην, είτε βοηθούνται από την Τουρκία.
Στο διεθνές σύστημα δεν παρουσιάζονται συχνά ευκαιρίες για σύμπτωση συμφερόντων με σημαντικές χώρες. Όταν όμως παρουσιαστούν, πρέπει να τηρείς ετοιμότητα να τις εκμεταλλευτείς για προώθηση των εθνικών σου σκοπών.
Επίλογος
Η συνεργασία της Τουρκίας με την Χαμάς, όχι μόνο δείχνει την πρόθεση της Τουρκίας να επηρεάσει τα πολιτικά συστήματα χωρών του Κόλπου και της βορείου Αφρικής μέσω της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αλλά και το όριο της δυνάμεως της Τουρκίας. Τι θα ήθελε διακαώς η Χαμάς από την συνεργασία της με μια περιφερειακή δύναμη όπως η Τουρκία, εκτός από οικονομική βοήθεια την οποία θα μπορούσε να βρει και από κράτη του Κόλπου; Ασφαλώς να εξασκήσει την επιρροή της η Τουρκία στο διεθνές σύστημα προκειμένου να:
- Αναγνωριστεί η Παλαιστίνη ως ανεξάρτητο κράτος από τον ΟΗΕ.
- Να βρεθεί λύση για την ειρηνική συνύπαρξη με το Ισραήλ και,
- Να πάψουν δυτικά κράτη, η ΕΕ και οι ΗΠΑ να την θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση.
Και η επιρροή της Τουρκίας δεν είναι αρκετή για την πραγματοποίηση αυτών των στόχων, καταδεικνύοντας ακριβώς και τα όρια της Τουρκίας.
Πάντως με την στήριξη στην Χαμάς η Τουρκία, δείχνει σε όλο τον Μουσουλμανικό κόσμο, ότι μπορεί να αψηφά τις υποδείξεις των ΗΠΑ ακολουθώντας μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική ως αυτόνομος πόλος του Διεθνούς Συστήματος. Ας μην ξεχνάμε την σύμπλευση με την Ρωσία στην Συρία, την αγορά των S-400 με κίνδυνο να της επιβληθούν κυρώσεις από τις ΗΠΑ σε εφαρμογή του νόμου CAATSA του 2017 για την αντιμετώπιση εχθρών της Αμερικής, την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στην Λιβύη.
Η Ελλάδα έχει μοναδική ευκαιρία να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, η Τουρκία παρέχει στέγη και βοήθεια σε τρομοκράτες ασκώντας πίεση στην τουρκική εξωτερική πολιτική των συνεχών αυθαιρέτων διεκδικήσεων δικαιωμάτων της Ελλάδας. Μόνιμη δικαιολογία του επισήμου τουρκικού κράτους στην καταδίκη αντιπάλων του προέδρου Ερντογκάν, είναι ότι ανήκουν σε τρομοκρατικές οργανώσεις. Ας αντιληφθεί και ο ίδιος ότι, συνεργαζόμενος με την Χαμάς, κάνει αυτό ακριβώς για το οποίο κατηγορεί τους αντιπάλους του.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MΑ στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
