Μια ημέρα πριν τις εκλογές στις ΗΠΑ κανείς δεν διακινδυνεύει να προβεί σε εκτιμήσεις για το αποτέλεσμα. Οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που έστειλαν τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο το 2016, το αμερικανικό έθνος είναι βαθιά διχασμένο και προβληματισμένο, ενώ καμία υποψηφιότητα δεν φαίνεται να ικανοποιεί ουσιαστικά το εκλογικό σώμα. Έτσι, όλα τα σενάρια είναι ανοικτά για το τελικό αποτέλεσμα.
Το ειδικό βάρος των ΗΠΑ είναι τέτοιο που οι αμερικανικές εκλογές αποτελούν παγκόσμια είδηση. Το κουτσομπολιό – η κινητήριος δύναμη της ανθρώπινης κοινωνικοποίησης [1] – για τα απόκρυφα της ζωής των υποψηφίων προέδρων είναι το ένα στοιχείο που προσελκύει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Το άλλο και σοβαρότερο αφορά την πορεία των διεθνών σχέσεων της υπερδύναμης, σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Σε αυτό το σημείο, τα πράγματα περιπλέκονται πολύ, καθώς εκτιμώ ότι έχουμε δυο υποψηφίους προέδρους – τον νυν πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ από τους Ρεπουμπλικάνους και τον πρώην αντιπρόεδρο του Μπαράκ Ομπάμα Τζο Μπάιντεν από τους Δημοκρατικούς – με εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις αντιμετώπισης ο καθένας, ακόμη και για τα ζητήματα που συγκλίνουν επί της αρχής, αλλά φαίνεται να υπάρχει και μια τρίτη γραμμή, αυτή του νυν υπουργού εξωτερικών (και μεθαυριανού προεδρικού υποψηφίου;;;) Μάικ Πομπέο, που στη βασική φιλοσοφία της μοιάζει πολύ στην Μακιαβελική προσέγγιση της προεδρίας Ομπάμα.
Ας δούμε κάποιες πτυχές αυτού του παζλ…
Το Αμερικανικό όνειρο τελείωσε…
Η σκέψη και οι προτάσεις των δυο προεδρικών υποψηφίων εκτιμώ ότι κολλάνε σε ένα βασικό πρόβλημα – και οι δυο διακρίνονται από πολυτέλεια, που δυστυχώς δεν υπάρχει πια για τις ΗΠΑ.
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι υπέρμαχος μιας ισορροπίας με τη Ρωσία, λόγω του κοινού αντιπάλου που λέγεται Κίνα, τον περιορισμό της φυσικής παρουσίας των ΗΠΑ στην Αμερικανική ήπειρο και στον Ειρηνικό, προκλητικά αδιάφορος για πολυμερείς συνεργασίες και δεσμεύσεις, θερμός υποστηρικτής του «Made in USA», ακόμη και αν αυτό το «Made» έχει υψηλό κόστος και υπονομεύει την ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ στο διεθνές εμπόριο και τέλος, έτοιμος να υπενθυμίσει το Αμερικανικό Imperium στους «πελάτες» του μη τυχόν πάνε αλλού να ψωνίσουν καλύτερα και φθηνότερα…
Η σκέψη Τραμπ βασίζεται στην πολυτέλεια του Αμερικανικού Imperium (έχει πλέον μόνο μαστίγιο και λείπει το καρότο, σε ένα περιβάλλον αμφισβήτησης από εξ ίσου ικανές ηγεμονικές δυνάμεις) και στην πολυτέλεια του «απομονωτισμού» σε ένα κόσμο με έντονα ακόμη τα χαρακτηριστικά της Αμερικανικής ηγεμονίας και την ένταση των κοινών παγκόσμιων προκλήσεων.
Ο Τραμπ σφάλει με το να προεξοφλεί, ότι λειτουργώντας αναθεωρητικά, θα πετύχει να μεταστρέψει τις ΗΠΑ από θεματοφύλακα της διεθνούς έννομης τάξης σε παγκόσμιο φεουδάρχη.
Η σκέψη του Τζο Μπάιντεν είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή του Τραμπ, ωστόσο πέφτει και αυτός στην πλάνη της πολυτέλειας του παρελθόντος. Οραματίζεται ένα κόσμο στον οποίο οι ΗΠΑ θα έχουν μαστίγιο μόνο για την Ρωσία [2] και καρότα για τους υπόλοιπους, με τους οποίους θα βρίσκονται σε συνεχή αλληλεξάρτηση και συνεργασία.
Αγνοεί προκλητικά ότι μια τέτοια συνθήκη παγκόσμιας τάξης απαιτεί τεράστιους πόρους που πλέον δεν διαθέτουν οι ΗΠΑ. Αγνοεί ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης και ότι η πανδημία έδωσε μια πρώτης τάξεως δικαιολογία προ αυτής της κατάρρευσης. [3] Αγνοεί στον σχεδιασμό του ότι ο κόσμος μας έχει αφήσει πολύ πίσω την μεταπολεμική και μεταψυχροπολεμική εποχή και κινείται αναθεωρητικά με πολλούς φιλόδοξους δρώντες στο παιχνίδι προς μια νέα ισορροπία, ακόμη αδιαμόρφωτη και χωρίς πυξίδα, γεγονός που καθιστά απρόβλεπτο τον βαθμό σταθερότητας στο παγκόσμιο σύστημα.
Ο Τρίτος Δρόμος
Ανάμεσα στις σκέψεις των δυο υποψηφίων προέδρων υπάρχει η σκέψη του Μάικ Πομπέο. Θα έλεγα πως αυτός ο τρίτος δρόμος σκέψης γεφυρώνει τις χαοτικές και εμμονικές απαιτήσεις του προέδρου Τραμπ με τον Μακιαβελισμό της πολιτικής Ομπάμα, που ωστόσο φαίνεται να μην συμμερίζεται το νεοσυντηρητικό σύστημα πίσω από τον Μπάιντεν.
Η αρμονική σύμπλευση Τραμπ – Πομπέο πιθανότατα οφείλεται σε συμφωνία του παραδοσιακού συστήματος με τον «μπαχαλάκια» Τραμπ, συμφωνία που αφήνει τον Τραμπ να περάσει τις βασικές του επιλογές στο εσωτερικό των ΗΠΑ με αντάλλαγμα την ουδετερότητα και κατάπαυση των τιτιβιστικών πυρών του στις επιλογές εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας του παραδοσιακού συστήματος.
Το αν αυτή η συμφωνία θα συνεχίσει να ισχύει μετά από μια ενδεχόμενη επανεκλογή Τραμπ, αποτελεί πραγματικά μεγάλο ερωτηματικό με καταλυτική επίδραση στις εξελίξεις.
Το Ελληνικό ενδιαφέρον…
Το ερώτημα για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι πως μας επηρεάζουν εμάς οι αμερικανικές εκλογές; Για να απαντήσει κάποιος θα πρέπει να δει τη μεγάλη εικόνα.
Τα σημεία ενδιαφέροντος για εμάς είναι η ΕΕ και η Ανατολική Μεσόγειος.
Στην ΕΕ υπάρχουν δυο ισχυρές δυνάμεις με εμφανείς στρατηγικές αποκλίσεις. Η Γαλλία και η Γερμανία. Και οι δυο θέλουν τη σύμπλευση συμφερόντων με τις ΗΠΑ (γεγονός που τους φέρνει πιο κοντά στην επιλογή Μπάιντεν), ωστόσο έχουν αποκλίνουσες στρατηγικές στοχεύσεις. Η Γαλλία υποστηρίζει έναν ισόρροπο Ευρω-Ατλαντικό δεσμό (γεγονός που βρίσκει ουδέτερο σε αυτή τη φάση τον Τραμπ), ενώ η Γερμανία φιλοδοξεί στην, ελέω ΗΠΑ, ανανέωση του Γερμανικού ηγεμονισμού στην υπόλοιπη Ευρώπη (γεγονός που βρίσκει ουδέτερους τους νεοσυντηρητικούς του επιτελείου Μπάιντεν). Επανεκλογή Τραμπ, ενδεχομένως έμμεσα να ευνοήσει τις στρατηγικές επιδιώξεις της Γαλλίας. Εκλογή Μπάιντεν ενδεχομένως έμμεσα να ευνοήσει τις στρατηγικές επιδιώξεις της Γερμανίας. Η δική μας πορεία θα καθοριστεί ανάλογα.
Το άλλο μεγάλο ζήτημα που μας απασχολεί είναι η Ανατολική Μεσόγειος και η Τουρκία. Θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένα δυο στοιχεία. Ότι η Τουρκία είναι για τις ΗΠΑ σημαντική χώρα και χώρος που δεν θα εκχωρήσουν σε κανέναν και για τίποτα, και ότι μόνος και πραγματικός στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ σε ολόκληρη την περιοχή είναι το Ισραήλ.
Ανεξάρτητα, λοιπόν, από το αν ο επόμενος Αμερικανός πρόεδρος θα λέγεται Τραμπ ή Μπάιντεν, η Ουάσιγκτον θα μας θέλει αενάως σε συνθηκολόγηση με την Άγκυρα και σε μόνιμη πρόσδεση στη σφαίρα επιρροής της Ιερουσαλήμ.
Σε αυτή την εξίσωση αστάθμητοι παράγοντες είναι οι δυο υπεραναθεωρητικοί παίκτες της γειτονιάς μας. Η Ρωσία και η Τουρκία! Είναι οι πλέον έτοιμοι, αν δουν ότι το παιχνίδι από την Ουάσιγκτον μπορεί να πλήξει ζωτικά τους συμφέροντα, να γυρίζουν το τραπέζι ανάποδα, ικανοί για την μεγαλύτερη αναδίπλωση ή το απόλυτο χάος! Το βέβαιο είναι ότι εμείς δεν έχουμε τον έλεγχο των καταστάσεων και όποιος μας κλείσει το μάτι θα μας θέλει ως αναλώσιμους στον σχεδιασμό του.
Η πλέον δύσκολη εξέλιξη για εμάς θα είναι μια αμφιλεγόμενη νίκη στις ΗΠΑ με πολιτική πόλωση στο εσωτερικό της χώρας, στα πλαίσια ενός «κενού εξουσίας» μέχρι την τυπική και ουσιαστική ανάληψη καθηκόντων της νέας διοίκησης. Εκεί, οι αναθεωρητικές δυνάμεις της γειτονιάς μας παραμονεύουν για ευκαιρίες που θα δημιουργήσουν τετελεσμένα προς αξιοποίηση την επόμενη μέρα.
Γι’ αυτό η δική μας προσοχή θα πρέπει θα έχει χρονικό ορίζοντα το τέλος Ιανουαρίου του 2021, όποιο και αν θα είναι το αυριανό εκλογικό αποτέλεσμα…
Υποσημειώσεις
[1] Ο ιστορικός και φιλόσοφος Yuval Noah Harari, με το βιβλίο του Sapiens, κάνει μια ανατρεπτική ιστοριογραφική προσέγγιση της εξελικτικής πορείας της ανθρωπότητας, με τρόπο απλό αλλά καθόλου απλοϊκό και λογική που σοκάρει! Συγκεκριμένα αναφέρει ότι ο βασικός λόγος πίσω από την ανακάλυψη του προφορικού λόγου ήταν η ανάγκη των ανθρώπων να επικοινωνήσουν για να κουτσομπολέψουν… Για περισσότερα: Yuval Noah Harari (2015), Sapiens (London: Vintage)
[2] Επαναλαμβάνουν με την Ρωσία το ίδιο λάθος που τους στοιχειώνει με την Κούβα. Ενώ έχουν να αντιμετωπίσουν την Κίνα και μεταξύ τους να μοιράσουν τον κόσμο επ’ ωφελεία τους κρατώντας παράλληλα την ΕΕ σε καταστολή μέσω Γερμανίας, πάνε οι ΗΠΑ των 21 τρις δολαρίων να συγκρουστούν με την Ρωσία των 3 τρις δολαρίων, με μόνη πραγματική απειλή τις ικανότητες των Ρώσων στον ασύμμετρο πόλεμο.
[3] Γνωρίζουμε από το 2009 ότι η έλευση μιας πανδημίας φιγουράρει στις top 3 παγκόσμιες απειλές και ήταν θέμα χρόνου η εκδήλωσή της. Το ξέσπασμα πανδημιών είναι αποτέλεσμα σύμπτωσης (προβλέψιμων πλέον) συγκυριών, ενώ όσο ξέφυγε από εργαστήρια η βουβωνική πανώλη του Μεσαίωνα, άλλο τόσο ξέφυγε από τα κινεζικά εργαστήρια ο COVID-19. Οι ευθύνες των κινέζων στην απόκρυψη στοιχείων και προειδοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας για το πρόβλημα είναι μια άλλη υπόθεση…
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
