Ο εκνευρισμός της Άγκυρας έχει επανέλθει τις τελευταίες ημέρες τόσο φραστικά όσο και πρακτικά. Πέραν των δηλώσεων, την έξοδο του Ουρούτς Ρέις, τις NAVTEX, έχει ενδιαφέρον να εξεταστεί η νέα επιστολή Σινιρλίογλου.
Ο Τούρκος Μόνιμος Αντιπρόσωπος στα ΗΕ με τις τελευταίες δύο επιστολές προς τον Γενικό Γραμματέα, εγείρει καινούργια θέματα που εφευρίσκει για να πλήξει την κυριαρχία των νησιών. Προβάλλει τον ισχυρισμό ότι επειδή παραβιάζεται το καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης δεν εκπληρώνεται ο όρος που είχε τεθεί να τηρείτο για την επικύρωση της κυριαρχίας των νησιών.
Ποιος είναι ο στόχος της Τουρκίας;
Προφανώς η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των νησιών. Όμως για να τον πετύχει πρέπει να κατοχυρώσει την ισχύ της αποστρατιωτικοποίησης την οποία η Ελλάδα θεωρεί κατηργημένη ως προσωρινή που ήταν. Στοιχειοθετεί το στόχο με μικρά, αλλά καθοριστικά βήματα. Με την επιστολή του της 13ης Ιουλίου ο Τούρκος πρέσβης προέβαλε τρία επιχειρήματα:
- Η Ελλάδα παραβιάζει το ισχύον κατά την Τουρκία, συμβατικό καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης.
- Συνεπεία αυτής της παραβίασης η παρουσία ελληνικού στρατού στα νησιά συνιστά απειλή για την ασφάλεια της Τουρκίας. Έτσι επιβεβαιώνει ότι έχει λόγο να επικαλείται το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης όλων ανεξαιρέτως των νησιών.
- Ισχυρίζεται ότι επειδή η Ελλάδα παραβιάζει την αποστρατιωτικοποίηση, δεν εκπληρώνεται ο όρος με τον οποίο παραχωρήθηκε η κυριαρχία των νησιών.
Και στη νέα επιστολή, τι θέματα θέτει; Επανέρχεται στην προηγουμένη ή διαφοροποιείται;
Με την τελευταία επιστολή (30 Σεπτεμβρίου) ο Σινιρλίογλου αντικρούει τις ελληνικές απαντήσεις με νέα -αν και όχι επιτυχή- νομικά επιχειρήματα. Στόχος να αντιτεθεί στην ελληνική επιχειρηματολογία ότι το καθεστώς δεν ισχύει και κατά συνέπεια ορθώς η Ελλάδα εξοπλίζει τα νησιά για την άμυνά τους. Διότι η παραβίαση την οδηγεί στον απώτερο στόχο της αμφισβήτησης της κυριαρχίας των νησιών.
Αυτή τη φορά, τα επιχειρήματα είναι εμπλουτισμένα νομικά ώστε να έχουν το απαιτούμενο ειδικό βάρος. Η επιχείρηση αμφισβήτησης των μεγάλων νησιών συνδέεται με μια γενικότερη τακτική της διεύρυνσης του τουρκικού θεωρήματος περί «γκρίζων ζωνών». Η αμφισβήτηση από το 1996 των βράχων νησίδων, με επίκεντρο τα Ίμια, έχει μικρή εμβέλεια αφού οι θαλάσσιοι αυτοί σχηματισμοί κατά το δίκαιο της θάλασσας δεν μπορούν να διεκδικούν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Αντίθετα η αμφισβήτηση των μεγάλων νησιών μπορεί να επιφέρει το πλήγμα, αμφισβητώντας την κυριαρχία, αφού η τελευταία είναι το πρόκριμα να διεκδικούν τα νησιά, και λόγω της θέσης τους, όχι μόνο υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ αλλά και αιγιαλίτιδα ζώνη.
Συνεπώς με μια τέτοια κακόπιστη τακτική που αποσκοπεί να αποφέρει πολλά κέρδη στα σχέδια της να εξαιρεθούν τα νησιά από θαλάσσιες ζώνες και να μετατραπεί η περιοχή μόνο σε ανοικτή θάλασσα. Να έχει διευκρινισθεί τ καθεστώς κυριαρχίας πριν την διαπραγμάτευση οριοθέτησης.
Το πρωτοφανές αυτό εφεύρημα της Τουρκίας πρέπει να μας προβληματίσει και να κινητοποιηθεί η πολιτική της χώρας ώστε να αντιμετωπισθεί τόσο με αδιάσειστα νομικά και πραγματολογικά επιχειρήματα, τα οποία υπάρχουν και μας υποστηρίζουν, όσο και με έξωθεν υποστήριξη των λοιπών κρατών. Δύο είναι τα κύρια σημεία: Η αδιαμφισβήτητη ελληνική κυριαρχία και το γεγονός ότι η διεθνής κοινότητα δεν ανέχεται κινήσεις που οδηγούν στην αστάθεια εάν η κυριαρχία που είναι το θεμέλιο της σταθερότητας και ισορροπίας βάλλεται για προσπορισμό οφέλους της Τουρκίας κατά της σταθερότητας και ασφάλειας.
Η ελληνογαλλική συμφωνία και η αντίδραση της Τουρκίας
Και η ελληνογαλλική συμφωνία; Επηρεάζει τις τουρκικές αντιδράσεις;
Η Τουρκία προσφάτως κινείται ακόμη περισσότερο εκτός ορίων. Χωρίς να τεκμηριώνει τα όσα εξαπολύει σε βάρος της Ελλάδος δεν έχει εξηγήσει ποτέ γιατί την θεωρεί απειλή. Φτάνει στο άλλο άκρο, να εκλαμβάνει την ελληνογαλλική συμφωνία αμυντικής συνδρομής ως πρόθεση επίθεσης κατά της Τουρκίας. Και μάλιστα ότι με αυτήν προβάλλει μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις. Πόσο αβάσιμες.
Η ταραχή που έχει δεχθεί η Τουρκία από την ελληνογαλλική συμφωνία είναι προφανής, ειδικά αφότου ο πρόεδρος Ερντογάν επέστρεψε από τη Ρωσία από την οποία μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν φαίνεται να έχει αποκομίσει όσα ήθελε. Βεβαίως, η τελική αποτίμηση της συνάντησης Ερντογάν – Πούτιν, ίσως συμβεί, μετά την συνάντηση του Τούρκου προέδρου με τον Αμερικανό στη Ρώμη.
Εάν αναδεικνύεται κάτι από αυτή τη συμφωνία είναι η ενίσχυση της αποτρεπτικής δυναμικής που ασφαλώς δεν σημαίνει απαγορευμένη χρήση στρατιωτικών μέσων. Χρήση τους επιτρέπεται εν προκειμένω μόνο ως άμυνα έναντι ένοπλης επίθεσης μεγάλης κλίμακας και σοβαρότητας. Ακολουθώντας μάλιστα πιστά τις αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας που καθορίζουν κατά το διεθνές δίκαιο κάθε εξαίρεση από τον κανόνα που απαγορεύει τη χρήση βίας όπως είναι η άμυνα. Είναι δε τόσο καθορισμένη η άσκησή της που δεν αφήνει περιθώρια να υπονοηθεί αντίληψη επίθεσης.
Ποιες μπορεί να είναι οι επόμενες κινήσεις της Τουρκίας;
Θα προσπαθήσει να ενοχλεί για να δοκιμάσει τα όρια αντοχής της Ελλάδας και όπως λεγόταν και παλαιότερα, να φέρει την Ελλάδα ενώπιον ενός λάθους που θα το εκμεταλλευτεί, γι’ αυτό και τότε και τώρα αυτό πρέπει να προσεχθεί. Δεν δείχνει σημάδια ότι θα σταματήσει.
Πομπωδώς ανακοινώθηκε με την έκδοση NAVTEX η έξοδος του Ορούτς Ρέις στις περιοχές νοτίως της τουρκικής ακτογραμμής, σε εκείνες όπου έχει εξαντλήσει τη σάρωση των βυθών της μη οριοθετημένης υφαλοκρηπίδας. Εφόσον δρα εκτός χωρικών υδάτων η έρευνα υδρογονανθράκων σε περιοχή υφαλοκρηπίδας μη οριοθετημένης με τα γειτονικά κράτη δεν επιτρέπεται κατά το δίκαιο της θάλασσας, πόσο μάλλον εάν αποσκοπεί σε δημιουργία τετελεσμένων. Προς το παρόν κινείται πέραν του 30ού μεσημβρινού όπου η Ελλάδα δεν προβάλλει διεκδικήσεις. Πλην όμως μπορεί να εκδηλώνει την αντίθεσή της επί της αρχής, έναντι της παραβίασης.
Ο Ερντογάν μάλιστα παρακινούμενος από τον κατά τα άλλα δελφίνο Χουλουσί Ακάρ, άνθρωπο που του ανοίγει δρόμους για σκληρή εξωτερική πολιτική, διακατέχεται από ιδιοκτησιακές αντιλήψεις κυριότητας στην περιοχή, έδωσε εντολή να παρενοχληθεί το ιταλικών συμφερόντων υπό σημαία Μάλτας ερευνητικό σκάφος. Αυτό επιχειρούσε να απεικονίσει σε κάτοψη τον βυθό πλησίον της Κρήτης για να εξεταστεί στο σημείο έρευνας η δυνατότητα ελεύθερης πόντισης του αγωγού Eastmed προερχόμενο από Κύπρο.
Τέλος ανακοινώθηκε από τον Τσαβούσογλου η πρόθεση της Τουρκίας να ανακηρύξει ΑΟΖ στην Αν. Μεσόγειο που υπό τις συνθήκες αυτές ποιος θα αναρωτιόταν αν είναι κεραυνός εν αιθρία. Θα πρόκειται για την περιοχή που έχει χαράξει ως διεκδικήσεις υφαλοκρηπίδας αγνοώντας την Κύπρο και την Ελλάδα, αλλά οριοθετώντας μονομερώς με μια γραμμή ίσης απόστασης από τις αντικείμενες ακτές της Αιγύπτου, χωρίς συμφωνία μαζί της.
Η περιοχή αυτή καλύπτει μια ευρύτατη θαλάσσια έκταση από τις ακτές της Συρίας έως τον 28ο μεσημβρινό όπου η διεκδίκηση θα συνεχιστεί με την παράνομη τουρκολιβυκή οριοθέτηση μέχρι τον 26ο μεσημβρινό. Η Τουρκία θα παρανομήσει ακόμη μια φορά διότι η μονομερής οριοθέτηση ΑΟΖ όπως και υφαλοκρηπίδας είναι ανεπίτρεπτη. Και βεβαίως οριοθετώντας ΑΟΖ όπως δηλώνει, σε αυτήν περιλαμβάνεται και η υφαλοκρηπίδα.
Όσο πλησιάζουμε προς το 2023 ο Ερντογάν με τις ακρότητές του εξαργυρώνει το στοίχημά του με την ιστορία. Όπως έχει δηλώσει επικρίνοντας τον μεγάλο αντίπαλό του Κεμάλ, το 1923 δεν εξασφάλισε τα νησιά του Αν. Αιγαίου, γι’ αυτό τώρα ο ίδιος εκατό χρόνια μετά, πρέπει να διαπραγματεύεται με τους Έλληνες τις θαλάσσιες ζώνες πέριξ των νησιών και όχι εκεί όπου τις χαράσσει με το άλλο νέο θεώρημα, της «γαλάζιας πατρίδας». Αυτήν που εκτείνεται από την Ανατολική Μεσόγειο μέσω του Αιγαίου μέχρι τα Τουρκικά Στενά με νοητή γραμμή οριοθέτησης τον 25ο μεσημβρινό.
* Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές» στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
