Photo by Gage Skidmore, CC BY-SA 4.0.
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Η γραφικότητα, η διεθνής γραφικότητα, καλπάζει εδώ και χρόνια. Οι λόγοι που συντελούν σε αυτόν τον καλπασμό της γραφικότητας είναι αρκετοί, όμως θα γίνει απόπειρα να ομαδοποιηθούν και να εγκιβωτιστούν τελικά σε δύο. Ο πρώτος λόγος είναι η έξαρση της προπαγάνδας (φτηνής και κακότεχνης) σε διεθνή κλίμακα. Ο δεύτερος λόγος αφορά τον ακαδημαϊκό κόσμο και τα λάθη στα οποία έχει περιπέσει. Ο Johann Wolfgang von Goethe υποστήριζε πως «για να κάνεις κάτι μεγάλο, πρέπει ένα από τα τρία πράγματα να συμβαίνουν: Ή να είσαι πολύ τυχερός ή πολύ έξυπνος ή, τελικά, να έχεις κληρονομήσει ένα πολύ μεγάλο λάθος».
Είναι πολύ μικρός ο χώρος για να αναλύσουμε λάθη επιστημολογίας και μεθοδολογίας που λαμβάνουν χώρα εδώ και αιώνες στις κοινωνικές «επιστήμες». Βεβαίως, πρόκειται για επιστήμες εντός εισαγωγικών. Ο άνθρωπος, όντας υποκείμενο (έχει βούληση, επιθυμίες, ανάγκες, επιλογές και προεπιλογές) δεν γίνεται να ξεφύγει από το πλέγμα των ιδιοτήτων που βρίσκονται εντός παρένθεσης. Δεν υπάρχουν «εργαστήρια» στα οποία θα κάνουμε «πειράματα». Αν υπάρχουν (αν υπήρχαν για την ακρίβεια) θα ήταν κάτι επικίνδυνο, θα ήταν κάτι που δεν θα είχε και τόση «πλάκα», καθώς το αντικείμενο πειράματος θα ήταν η ανθρώπινη φύση. Κι όμως, συμπεριφοριστικές κατεύθυνσης που δανείστηκαν οι κοινωνικές «επιστήμες» από άλλα επιστητά θεώρησαν ότι μπορούν να προβλέψουν κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά γεγονότα και μάλιστα με ακρίβεια χιλιοστού. Ακόμη δεν έχει κάτσει η σκόνη του «μα πώς γίνεται να πέσουν έξω οι δημοσκοπήσεις στο φαινόμενο Trump;». Πρόκειται για ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί με τα όσα καιρό μας λένε και έπρεπε να τα ξέρουμε γιατί πολύ απλά... μας τα έλεγαν...
Τέλος εποχής
Με τα δέντρα έχουμε παρα-ασχοληθεί και έτσι τα δάση καίγονται γύρω μας χωρίς να το παίρνουμε είδηση. Το πρώτο «εργαστήριο» του «θετικισμού» των κοινωνικών «επιστημών» ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σωστά. Ήταν.
Photo by Rlevente - Own workThis file was derived from:Flag of Europe.svg:Flag of the United Kingdom.svg:, CC BY-SA 4.0.
Αν πάτε στο Κοινοτικό Δίκαιο, θα δείτε πολύ ωραίες έννοιες οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν ορατές ούτε στη γη, ούτε στον ουρανό. «Αειφόρος ανάπτυξη». Δηλαδή, η Οικονομία δεν έχει τιμόνι, δεν έχει φρένο, δεν έχει «ατυχήματα». Προχωράει αενάως προς μια κατεύθυνση. Η ΕΖ είναι υπό διάλυση, η Ε.Ε. έχει ήδη αρχίσει να ξηλώνεται (Brexit), τα δημοψηφίσματα δίνουν και παίρνουν και υπάρχουν ακόμη και σήμερα ακαδημαϊκοί και πολιτικοί αλλά και... δημοσιολόγοι που το μόνο που τους επιτρέπει η παρατηρητικότητά τους να κάνουν είναι να πουν «μια καλή κουβέντα» για λαούς του ύφους και ήθους «είναι θυμωμένοι, οργισμένοι, ηλίθιοι, κοίτα τι ψηφίζουν».
Η θεωρία (υπόδειγμα –διοικητικό κατ' ουσία μοντέλο) της αλληλεξάρτησης και του λειτουργισμού (με απλά λόγια, το χτίσιμο ειρήνης περνά από την οικονομική ευμάρεια και, αφού η Οικονομία θα είναι αειφόρος, θα φτάσουμε σε αυτό το «λογοτεχνικό» μόττο του Immanuel Kant περί «αιώνιας ειρήνης». Ο Edward Hallett Carr είπε κάποτε ότι αυτού του είδους οι ιδεαλιστές έχουν προξενήσει πολύ μεγαλύτερα δεινά στον κόσμο από την ωμή πολιτική βία. Ίσως επειδή σηκώνουν τον πήχη κατά πώς θέλουν και όχι κατά πώς βλέπουν.
Photo by http://wellcomeimages.org/indexplus/obf_images/f6/40/577019a3cdaec8ac4666f05856dc.jpgGallery: http://wellcomeimages.org/indexplus/image/L0005737.html, CC BY 4.0 (cropped).
Μεγάλη επιστημολογική πλάνη, ακόμη και γι' αυτούς τους «μαθηματικο-ποιητές» της κοινωνικής ζωής –κατά τραγική ειρωνεία– είναι ότι πέφτουν στο πιο ολέθριο επιστημονικό σφάλμα: Να ερμηνεύουν αυτό που θα ήθελαν να ισχύει και όχι αυτό που –περίπου– ισχύει. Η αλληλεξάρτηση, αν πετύχαινε στην Ε.Ε., θα μπορούσε να «εξαχθεί» η τεχνογνωσία και σε άλλη περιφέρεια κ.ο.κ. Ποιοτική μεταβλητή; Πουθενά. Ποια είναι ας πούμε η μία περιφέρεια και ποια η άλλη; Λεπτομέρειες μας έλεγαν. Αν αυτή λοιπόν η αλληλεξάρτηση γινόταν σε παγκόσμια κλίμακα, τότε θα ζούσαμε στον παράδεισο. Παραδοξότητα αυτού του θετικισμού; Ότι είναι πιο ουτοπικός και από τον μεγαλύτερο ονειροπόλο.
Λίγες δεκάδες ώρες πριν λοιπόν, οι Αμερικανοί πολίτες ζήτησαν να γίνει δουλειά εντός χώρας τους. Ζήτησαν από τους πολιτικούς τους να αποσύρουν σε ένα βαθμό τις ΗΠΑ από τον κόσμο και τις περιπέτειες. Ζήτησαν να «κλείσουν λίγο την πόρτα και να ηρεμήσουν». Ζήτησαν ελεγχόμενη ροή μεταναστών. Ζήτησαν να μπορούν να λένε κάτι όπως το θέλουν. Ζήτησαν να μπορούν να ξεσπούν πολιτικά και κοινωνικά με λέξεις ακόμη και προσβλητικές, καθώς μέχρι πριν αν τις ανέφεραν, θα διώκονταν ή θα χαλούσαν τη ροή ρεύματος του «κυκλώματος» που είχε φτιαχτεί για να λειτουργεί συνέχεια.
Οι Αμερικανοί πολίτες θεώρησαν πως δεν είναι δυνατό το 90% των Αμερικανών να έχει 10 χιλ. δολάρια μόνο στην τράπεζα, να είναι η πρώτη χώρα σε ανισότητα και το ενδιαφέρον των πολιτικών τους να είναι πως θα «εγκλωβιστεί η Ρωσία». Οι Αμερικανοί κουράστηκαν από τους «πολέμους».
Photo by William M. Connolley - Own work, CC BY-SA 3.0.
Σε άλλη κλίμακα και σε άλλη Ήπειρο ζήτησαν οι Βρετανοί για την πατρίδα τους, που είναι η δεύτερη χώρα σε ανισότητες οικονομικές στον πλανήτη. Η αλληλεξάρτηση για αμφότερους τους λαούς δεν φάνηκε και πολύ σπουδαία. Βέβαια, αποκλείεται να έχουν δίκιο... τι ξέρουν οι δικές τους τσέπες, όταν έχουμε ακαδημαϊκούς σε ελληνικά πανεπιστήμια (φανταζόμαστε και σε ξένα) που λένε πως το εκάστοτε ποσοστό που λέει «Όχι» σε κάτι, ή «Ναι» σε κάτι που δεν «διδάσκουν» εκείνοι, έχει άρωμα ψεκαστικού ή είναι απόρροια «κακών επιλογών σε κρίσιμες στιγμές», όπως είναι π.χ. τα αίτια της φτώχειας για κάποιες Ελληνίδες πολιτικούς.
Η παγκοσμιοποίηση ξεκίνησε να αιμορραγεί στις ΗΠΑ το 2008 με τη Lehman Brothers.
Photo by sachab, CC BY 4.0.
Προχώρησε σε ακατάσχετη αιμορραγία στην Ευρώπη (Ε.Ε. και Ε.Ζ.) και, τελικά, γράφτηκε ο επικήδειός της στις 8/11/2016. Να ποιο «Τέλος της Ιστορίας» καλείται να γράψει ο κάθε επίδοξος Fukuyama. Η διοικητική επιστήμη θεωρεί πως ένα σύστημα οργάνωσης (όποιο και αν είναι αυτό) έχει στον πυρήνα του τις αλλαγές στις οποίες θα κληθεί να περάσει εξετάσεις. Με άλλα λόγια, έχει μέσα του το ίδιο του το τέλος. Αυτό το τέλος είναι προσωρινό και μετά αλλάζει, εξελίσσεται. Τέλος, όπως κάποτε εννοοούνταν αυτό και για την ίδια τη Γη (οτι είναι επίπεδη και στο τέλος της ξηράς είναι ένας γκρεμός), δεν μπορεί να υπάρξει, ειδικά όταν μιλάμε για πολιτεύματα και για κοινωνικές καταστάσεις.
Όχι ακαδημαϊκό ή πολιτικής πρακτικής λάθος; Τότε τι;
Οι δύο συντομεύσεις αιτίων που βρίσκονται στον πρόλογο συνδέονται. Κατά Goethe, εμείς εδώ έχουμε κληρονομήσει ένα πολύ μεγάλο λάθος. Αυτό είναι ότι τα πολιτικά και οικονομικά γεγονότα ακολουθούν μια συμμετρική τροχιά (μόνο στο μυαλό ορισμένων) και προχωρούν με αλγεβρική πρόοδο. Δηλαδή: 1, 2, 3, 4, 5, 6... κ.ο.κ. με +1.
Photo by thierry ehrmann, CC BY 4.0 (cropped).
Κι όμως, αν ρωτούσατε κάποιον φωτισμένο καθηγητή που μιλούσε με στόμφο για την αειφόρο ανάπτυξη η οποία θα έχει και χρηματοπιστωτική αναρχία και «ελεύθερο εμπόριο» με πολλούς αστερίσκους και μόνο όταν αυτό εξυπηρετεί συγκεκριμένες εταιρείες και, ταυτόχρονα, υπερπληθυσμό με αύξουσα τάση και ευημερία και, εν τέλει, ένα πολιτικό σύστημα «υγιές, ψύχραιμο και συνετό» ότι θα είναι ο Trump Πρόεδρος των ΗΠΑ και ο Nigel Farage θα μπορεί έμμεσα να επηρεάσει (κατά πάσα πιθανότητα) τον 
θεσμικό και νομικό «πολιτισμό» της Ε.Ε., θα σας πέρναγε για... ψεκασμένους. Τα πρώτα δεν συνέβησαν και γι' αυτό συνέβησαν τα δεύτερα. Ακόμη και αυτή η απόλυτη αιτιοκρατία να μην έλαβε χώρα, το μόνο σίγουρο είναι πως συνέβησαν τα δεύτερα. Οι δύο χώρες που απασχολούν και ορίζουν τον δυτικό κόσμο τα τελευταία 300 χρόνια περίπου διορθώνουν –προς το καλύτερο (;)– τα λάθη τους.
Αν λοιπόν δεν είναι ακαδημαϊκές πλάνες ή κακοί υπολογισμοί (τόσων δεκαετιών), τότε τι είναι; Απλή απάντηση στον κόσμο της «αλληλεξάρτησής» τους. Προπαγάνδα. Υποσχέσεις πληθωριστικές. Οι έννοιές τους και οι προκείμενες των συλλογισμών τους δεν έχουν αντίκρυσμα σε «χρυσό». Είναι, κατά μία έννοια, λογιστικό, ανύπαρκτο χρήμα. Αυτοί οι «συνετοί» λοιπόν που μπέρδεψαν την Οικονομία με το Λας Βέγκας και το καζίνο (λόγια Γερουσίας μετά από Εξεταστικές Επιτροπές για τη Lehman) τελικά μας οδήγησαν σε φανταστικούς αριθμούς.
Και τώρα;
Δεν είναι τόσο σημαντικό ερώτημα το τι θα κάνει ο Trump. Το αμερικανικό πολιτικό σύστημα έχει δικλείδες ασφαλείας. Δεν είναι «ηγετόμορφο». Οπότε, όποιος σας είπε ότι θα κάψει την οικουμένη, χρειάζεται πολιτικό αλφαβητισμό από το Λόλα φάε ένα μήλο.
Η νίκη Trump θα προκαλέσει τσουνάμι, πολιτικό. Η Αμερική είναι πολύ μεγάλη για να κρατά στη βουβωνική της χώρα τις εξελίξεις που παράγει. Ο Trump θα γίνει πρότυπο για τον δυτικό κόσμο. Για έναν κόσμο που βασίστηκε στην πολιτική και κοινωνική υποκρισία για αιώνες. Για έναν κόσμο που αν στη φορολογική του δήλωση κάνει φιλανθρωπίες, μπορεί να αισθάνεται ήσυχος που πετάει... κέρματα, σε πρόσφυγες, σε πλατείες της Βόρειας Ευρώπης που κατασκευάστηκαν την περίοδο του Διαφωτισμού... Ήδη η Ευρώπη έχει βγάλει «παλιάτσους» οι οποίοι βγήκαν επειδή είπαν αυτά που σκέφτεται σιωπηλά ή δυνατά ο κόσμος. Η οργή που βγάζουν διάφοροι «ηγετίσκοι» είναι απλά η υπερβολή όσων βλέπουν πολίτες. Επειδή λοιπόν οι πραγματικές ψύχραιμες φωνές της δράσης –εκείνοι που θα αλλάξουν πράγματα, όχι εκείνοι που θα ερμηνεύσουν, τάχα μου, «ψύχραιμα»– λείπουν, η φύση... μισεί το κενό. Έτσι, όλο και κάποιον Ούγγρο ηγέτη που μισεί τα πάντα θα βρείτε στην «Άγρια Δύση».
Ο Trump, η αριστουργηματική και νέα –ολοκαίνουρια– στρατηγική επικοινωνίας του, που έδειξε ότι ο άνθρωπος πρέπει να πάψει να ντρέπεται για άλλα πράγματα και όχι για αυτά που συνήθιζε από στρουθοκαμηλισμό να ντρέπεται, έρχεται να δώσει ένα «χυδαίο» τέλος σε μια «ιστορική παρεξήγηση» και να μας βγάλει από αυτό που λέμε νεωτερικότητα. Ο Trump θα γίνει εκλογικό πρότυπο. Κόσμος στη Δύση θα πάψει να έχει «ενοχές» για κάποιον υποψήφιο που θεωρούσε ιδανικό για όσα υφίσταται. Όχι, αυτό δεν είναι καλό. Είναι –θα είναι μάλλον– καλό κάτι άλλο.
Μήπως οι «λογικοί» και οι «ψύχραιμοι» κατανοήσουν τις πομφόλυγες που μας αράδιασαν, τα αναπόδεικτα πράγματα που μας πίεσαν να δούμε ως απολύτως αποδεδειγμένα και, βέβαια, κάτι που είναι αποδεδειγμένο (άντε να αποδείξεις κάτι σε κοινωνικές επιστήμες...) είναι και ΤΙΝΑ (There Is No Alternative). Δεν υπάρχει; Είστε σίγουροι; Και ο Trump τι ήταν; Ο Farage; Το AfD; Όχι, δε θα κάνουμε αυτό που θέλουμε να ψέξουμε. Να βάλουμε δηλαδή σε εξισώσεις τον Trump με τα μορφώματα ακροδεξιού τύπου σε Γερμανία και Ουγγαρία ή τον ενθουσιώδη αντ-ευρωπαϊσμό, τον οποίον το καλοκαίρι κάποιοι «φωστήρες» τον έβγαλαν γραφικό. Τον κύριο Schauble, που λέει πως η αγαπημένη γερμανική λέξη είναι το ΝΕΙΝ, γραφικό δεν το λέει κανείς. Τον λένε «σοβαρό παίκτη».
Αν δεν υπάρχει μια ολική αλλαγή με πραγματική επιστροφή της Πολιτικής στον δυτικό κόσμο, ο Ασκός του Αιόλου και το Κουτί της Πανδώρας δεν θα κλείσουν σύντομα. Η Δύση παρακμάζει, ενώ άλλες πολιτιστικές προτάσεις βρίσκονται στη νιότη τους. Η Δύση πλέον δεν είναι μόνη της. Μένει να δούμε αν το Trump θα είναι η συνέχεια της παρακμής ή η μεταστροφή ενός συνολικού τρόπου ζωής σε κάτι πιο ανθρώπινο που δε θα περιμένει να φουσκώσει το πηγάδι για να μαζέψει το νερό.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
