Left: By SilentResident,Philly boy92 - Own work, Right: Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Απίστευτα πράγματα συμβαίνουν στο Αιγαίο! Όχι, δεν είναι απίστευτη η τουρκική προκλητικότητα από την οποίαν μάλλον έχουμε μιθριδατιστεί (πολύ κακώς). Το απίστευτο, σε πρώτη ανάγνωση, είναι ότι η Τουρκία, σε περίοδο που είναι περιτριγυρισμένη από παρεμφερείς κινδύνους με την Ελλάδα (τηρουμένων των αναλογιών), αλωνίζει στην κυριολεξία στο Αιγαίο. Μάλιστα, έχει βρει πλέον και την καλύτερη δυνατή αφορμή, που αν την βάλουμε σε δεύτερες και τρίτες σκέψεις, τότε θα βρούμε και το περίφημο «δόγμα Ozal» (πόλεμος μέσω ανθρώπων, μειονοτήτων, προσφύγων κτλ).
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία «επιτίθεται» σε όλα τα μέτωπα. Ποια είναι αυτά; Ευθυγράμμιση όλων της των στόχων στα δυτικά και νοτιοανατολικά της ύδατα. Σε Ελλάδα και Κύπρο δηλαδή. Πιέζει αφόρητα για βάση στην Κύπρο, στο Αιγαίο αλωνίζει και όλα αυτά τα κάνει με «ευρωπαϊκή βίζα». Καλό είναι να προετοιμαστούμε ότι μια κάποια Τουρκία (όπως αυτή προκύψει) θα την έχουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση κάποτε. Γιατί άραγε είναι τόσο σημαντικό το θέμα της βίζας; Μα γιατί η Τουρκία και ειδικά συγκεκριμένες της πόλεις έχουν γίνει προπύργια τρομοκρατίας. Επίσης, η Ευρώπη έχει αρχίσει και βαράει τύμπανα ακροδεξιά. Ο αντι-τουρκισμός πολλών ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι μάλλον η υπερβολική μορφή άμυνας που βγαίνει από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, προκειμένου να καλύψουν την αδυναμία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να αντισταθούν στον τρόπο και στις αιτιάσεις της τουρκικής ηγεσίας, η οποία θυμίζει όλο και περισσότερο το Ιράν του Ahmadinejad. Εμείς όμως τι κάνουμε;
Ο μύθος που πληρώνουμε ακριβά
Η πρώτη αρχή για να αρχίσουμε να προβαίνουμε σε πράξεις είναι οι σκέψεις να έχουν κάποιο μερίδιο στην αλήθεια. Λάθη; Πάμπολλα γίνουν και θα συνεχίζουν να γίνονται, όχι από μας. Οι ΗΠΑ ήδη έχουν μετανιώσει τρεις και τέσσερις φορές που πίστεψαν στον Τούρκο Πρόεδρο, Recep Tayyip Erdogan, και στην Τουρκία.
Η διαφορά με την Ελλάδα έγκειται στο ότι προέβη σε αυτό που ονομάζει η επιστήμη της Ψυχολογίας «μετατόπιση». Αρνήθηκε την πραγματικότητα από το 1996 και μετά και στη θέση αυτής έβαλε έναν βολικό μύθο. Έναν μύθο που στηριζόταν στο ότι «η ισχυρή οικονομικά Ελλάδα δεν μπορεί να κινδυνέψει από κανέναν». Να ταν έτσι οι διεθνείς σχέσεις... Θα είχε πολύ ενδιαφέρον, αν γυρνούσατε τον χρόνο πίσω και είχατε τη δυνατότητα να διαβάσετε βιβλία που αφορούν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ή να επισκεφθείτε λέσχες σκέψης που για 15 περίπου χρόνια (1996-2011) θεωρούσαν όχι μόνο πως η διπλωματία των σεισμών μπορούσε να κάνει τις δύο χώρες να ξεχάσουν ό,τι τις συνδέει... αιώνες τώρα, αλλά μέσα σε 2 - 3 αφηγήματα, ουσιαστικά, εξαφάνισαν τις αρχές που διέπουν τη διεθνή πολιτική σε θεωρία και πράξη. Ακόμη χειρότερα, από την αρχή της θητείας του Ερντογάν, αγνοώντας μάλλον το CV του σημερινού «Σουλτάνου», αποκαλούσαν οι παραπάνω, «φιλελεύθερο» τον Erdogan.
(Φωτ.: 13/09/1999 - Ελλάδα. Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, με την τουρκική ομάδα διάσωσης στους μεγάλους σεισμούς. Η διπλωματία των θεσμών έβαλε... στον γύψο τις αρχές που διέπουν τη διεθνή πολιτική σε θεωρία και πράξη, κάνοντας κάποιους να θεωρούν μετέπειτα τον Erdogan ως και «φιλελεύθερο».)
Τα κράτη έχουν συνέχεια. Πιο συγκεκριμένα, τα κράτη έχουν σταθερές. Η Τουρκία έχει και αυτή σταθερές:
- Πρώτη της σταθερά είναι ο νεο-οθωμανισμός. Το εγχείρημα που περιγράφει ο Ahmet Davutoglu στο βιβλίο του είναι πολύ παλαιότερο. Τα μέσα υλοποίησής του άλλαξε ο σημερινός πρωθυπουργός της Τουρκίας. Η Τουρκία, από το 1821 και μετά, παλεύει να ξανακερδίσει ό,τι έχασε. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (μη μιλήσουμε καν για Α' Παγκόσμιο και Βαλκανικούς) η Τουρκία μιλούσε απευθείας με τη ναζιστική Γερμανία για το αν θα της δοθούν νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Ακόμη καλύτερα, τα είχε βγάλει στο «παζάρι», με αντάλλαγμα να ακολουθήσει τους Συμμάχους ή τους ναζί. Όλα αυτά ξεχάστηκαν από αφηγήματα περί διπλωματίας των σεισμών και άλλα συνθήματα που θα δυσαρεστούσαν τον Θουκυδίδη ακόμη και εν τάφω. Αυτή η στρατηγική κουλτούρα απέναντι στην Τουρκία έχει επικρατήσει στην Ελλάδα.
- Η δεύτερη σταθερά της Τουρκίας, εκτός από την ανασυγκρότησή της ως μιας χώρας που που θα εκτείνεται από τη Λιβύη και τα Βαλκάνια μέχρι την Κεντρική Ασία, δεν έχει επηρεαστεί μόνο από τα πολλαπλά «Σύνδρομα Σεβρών» που διακατέχουν την Τουρκία διαχρονικά. Υπάρχουν και γεωπολιτικές επιταγές που υπαγορεύουν στην Τουρκία αυτήν την «επιθετικής μορφής άμυνα». Μαύρη Θάλασσα, Καύκασος, Μέση Ανατολή, Κεντρική Ασία, Νοτιοανατολική Μεσόγειος, πολύ απλά, δεν γίνεται να παραγνωριστούν από οποιονδήποτε Τούρκο ηγέτη. Φαντάζεστε όλα αυτά ένας Τούρκος Πρόεδρος να τα παραγνώριζε και να περίμενε κάποιον σεισμό για να αγαπήσει την Ελλάδα ή την Κύπρο; Δυστυχώς, δεν γίνονται έτσι αυτές οι «δουλειές»...
- Η τρίτη σταθερά της Τουρκίας είναι η σύγκλιση εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής. Η πρώην πρωθυπουργός της γείτονος Tansu Ciller έβγαλε την κρίση στα Ίμια. Ο Erdogan αντιμετωπίζει έκρυθμη κατάσταση στην Τουρκία και από τότε που η μια βόμβα σκάει μετά την άλλη στην Τουρκία, το Αιγαίο είναι αυτό που «την πληρώνει». Η Τουρκία μας θεωρεί αντίπαλο. Αν η λέξη ακούγεται «βαριά», ας πούμε πως η ολοκλήρωσή της, όπως την σκιαγραφούν οι δύο πρώτες σταθερές που αναφέραμε, περνούν από την Ελλάδα. Γιατί; Γιατί το Αιγαίο κράτησε τρεις αυτοκρατορίες που η μια διαδέχθηκε την άλλη για 2 χιλιάδες περίπου χρόνια. Η Ελλάδα είναι ζωτικός χώρος για την Τουρκία και κανένα «δόγμα φιλίας» ή «αγάπης» δεν θα τον καταστήσει αυτόν το ζωτικό γι' αυτήν χώρο μη διεκδικούμενο. Η Τουρκία (είτε κεμαλική, είτε ερντογανική) θεωρεί πως ο έλεγχος των Δαρδανελλίων και της Μάυρης Θάλασσας αξιοποιείται στο μέγιστο δυνατό, μόνο αν τα παραπάνω Στενά συνδέονται γεωγραφικά με το Αιγαίο και με την Κύπρο. Πολύ απλά, αν αυτό συμβεί, τότε θα μπορεί να ελέγχει το Σουέζ. Πριν τον Πρόεδρο της Αιγύπτου, Abdel Fattah el-Sisi, ο Erdogan πόνταρε άλλωστε, πολλά στη χώρα του Νείλου...
Μετά τη διάλυση του μύθου, τι;
Όπως αναφέραμε, για να ακολουθήσουν προτάσεις που θα είναι άμεσα εφαρμόσιμες, πρέπει πρώτα να αλλάξει η στρατηγική κουλτούρα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής (πρώτα συνολικά και ειδικά απέναντι στην Τουρκία). Όσοι δεν πιστεύουμε στην ελληνοτουρκική φιλία, δεν το κάνουμε γιατί δεν έχουμε φίλους ή δε θέλουμε φίλους. Το κάνουμε επειδή τα κράτη δεν έχουν φίλους, δεν ψάχνουν για φίλους. Τι χρειάζεται λοιπόν πρωτίστως; Άλλη σχολή σκέψης. Εντελώς διαφορετική οπτική πάνω στους παράγοντες και τις μεταβλητές που αφορούν το ελληνο-τουρκικό δίπολο. Η Τουρκία δεν έχει «ανησυχίες», ούτε «αϋπνίες», ούτε κάποια «κακία». Η Τουρκία έχει μια συγκεκριμένη στρατηγική, η οποία θέλει τη συμμετρική υποχώρηση - συρρίκνωση της Ελλάδας σε Θράκη και Αιγαίο. Η Θράκη είναι η αρχή του δρόμου για την Κύπρο και του σχεδίου που αναφέραμε παραπάνω. Όταν κάποιοι φώναζαν για τη Θράκη και το «υπερυπουργείο - Προξενείο» που έχουν εκεί οι Τούρκοι, τους έλεγαν βαθιά νυχτωμένους...
(Φωτ.: Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς. Πρέπει πρώτα να αλλάξει η στρατηγική κουλτούρα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, πρώτα συνολικά και ειδικά απέναντι στην Τουρκία.)
Η ανάγνωση των όρων, βάσει των οποίων διεξάγεται το πολιτικό παιχνίδι σε α) διεθνές επίπεδο, β) περιφερειακό επίπεδο και γ) στο τι χρειάζεται μια χώρα για να αντιμετωπίσει σημερινούς κινδύνους και απειλές, πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή στην Ελλάδα, χωρίς «ψυχροπολεμικές» αναγνώσεις. Η χρήση του Διεθνούς Δικαίου, το οποίο έχει υποχωρήσει πολλά μέτρα πίσω για χάρη της διεθνούς πολιτικής, έχει αλλάξει δραματικά. Σήμερα, η εδαφική κυριαρχία, ο σεβασμός των συνόρων και όλες αυτές οι νομικές κορωνίδες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε έχουν αλλάξει. Το Δίκαιο των Μειονοτήτων, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και ό,τι αφορά άλλους δρώντες χρησιμοποιούνται σαν νομικές κατοχυρώσεις. Ποιος μπορεί σήμερα να αποδείξει ότι η αυτοδιάθεση των λαών με τη σημερινή της έννοια μπορεί να συμβαδίσει τέλεια με την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας; Αν θέλετε μια απάντηση, κοιτάξτε τα Βαλκάνια το 1990 και μετά, κοιτάξτε τα, σήμερα.
Η τουρκική βιασύνη για την Ελλάδα
Είχαμε πει από το liberal.gr στις 12/1/2016 πως ο πανικός της Τουρκίας έχει πολύ σοβαρές πιθανότητες να εκτραπεί στο Αιγαίο. Ανάλογα βέβαια με το πώς θεωρεί κανείς την «εκτροπή». Αν δεν είναι εκτροπή τα όσα βλέπουμε στις Οινούσσες... Πέραν αυτού, οι τουρκικές κινήσεις, και σε βραχυπρόθεσμο, αλλά και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, υπακούουν τους νόμους της κλιμάκωσης. Η Τουρκία ανοίγει μέτωπα. Περιμένει την αντίδραση και μετά διαμαρτύρεται για την αντίδραση. Αυτή η «διαμαρτυρία» μπορεί να έχει ως «διάβημα» μια προβοκάτσια, μια κατάληψη βραχονησίδας ή και την απόβαση και την κατάληψη ενός ξένου εδάφους, όπως έγινε με την Κύπρο.
Το αντεπιχείρημα της σχολής των «τουρκικών ανησυχιών και νευρικότητας», αλλά και όσων πίστευαν στη διπλωματία των σεισμών, είναι ότι η Τουρκία έχει πολλά μέτωπα και δεν θα ανοίξει στο Αιγαίο. Μα το Αιγαίο μπορεί να τερματίσει όλα τα υπόλοιπα μέτωπα. Μπορεί η Τουρκία να έχει αποδεχθεί την ήττα της στη Συρία, να πήρε αυτό που ήθελε από την Ε.Ε. και να «ασχοληθεί» μαζί μας. Για σκεφτείτε, αν χάνεις την επιρροή στη Συρία και στη θάλασσά της, αναγκαστικά, θα πας στον επόμενο θαλάσσιο στόχο, που είναι το Αιγαίο και η Κύπρος. Γιατί εμμονή με τη θάλασσα; Γιατί το Νταβουτόγλειο Δόγμα, που ακολουθεί στην πράξη η Τουρκία, επιθυμεί να καταστήσει την Τουρκία ναυτική δύναμη. Το παραπάνω «όνειρο» της Τουρκίας που έχει τη Μάυρη Θάλασσα, την Κύπρο (φωτ.) και το Αιγαίο θα καταστεί πραγματικότητα με ναυτική δύναμη. Η ισχύς περνά από τα κύματα.
Τέλος, η Τουρκία ανησύχησε όταν η Ελλάδα δεν ήταν στο «πάρτυ» που βρίσκεται πάλι τώρα με τους δανειστές, καθώς από τον Νοέμβρη του 2015 μέχρι και σήμερα η Τουρκία βρίσκεται σε απίστευτη αστάθεια. Η Ελλάδα έχασε ακόμη και αυτό. Πλέον, η Τουρκία αισθάνεται άνετα και περιμένει ένα «δώρο». Μια πολιτική κρίση στην Ελλάδα. Ο τρόμος ο δικός μας, όμως, είναι μήπως πάνω σε κάποιον πανικό και σε μια αποτυχία της κυβέρνησης να φέρει συμφωνία με τους δανειστές χρησιμοποιηθούν τα ελληνο-τουρκικά από την πλευρά μας, όπως τα χρησιμοποιούν οι Τούρκοι. Άλλωστε, το γεγονός πως οι Τούρκοι μόνο που προσέγγισαν τους Ρώσους για να επιλύσουν κάποια ζητήματα και να μπουν πάλι οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις σε έναν –έστω– δρόμο που θα οδηγήσει σε κάποια συνύπαρξη πρέπει να μας προβληματίζει. Γιατί; Επειδή το μέτωπο που «τρέμουν» είναι το ρωσικό. Αν προσωρινά το κλείσουν, τότε θα γίνουν «νευρικοί» οι Τούρκοι και «ανήσυχοι» εμείς...
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
