Του Ανδρέα Ματζάκου*
Την Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε νίκη επί του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) και διέταξε την πλήρη αποχώρηση των 2.000 Αμερικανών στρατιωτικών από την Συρία, εντός των επομένων 60-100 ημερών. Της αποφάσεως αυτής είχε προηγηθεί τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ερντογάν στις 14 Δεκεμβρίου, ο οποίος διασκέδασε τις ανησυχίες του Τραμπ λέγοντας ότι, το καλύτερο ανάχωμα μεταξύ Συρίας και Ιράν για τον περιορισμό της επιρροής του οποίου παρέμεναν οι ΗΠΑ στην Συρία, δεν είναι οι Κούρδοι αλλά η Τουρκία και ότι η Τουρκία μπορεί να αναλάβει να εξαλείψει τα υπολείμματα του ΙΚ. Η απόφαση Τραμπ άλλους εξέπληξε και άλλους ανησύχησε, αφού φάνηκε σαν να εγκαταλείπεται η Συρία στην Ρωσία. Στη συνέχεια όμως, ο σύμβουλος ασφαλείας του Τραμπ John Bolton, επισκεπτόμενος το Ισραήλ, δήλωσε στην Ιερουσαλήμ στις 6 Ιανουαρίου, ότι ''η Τουρκία πρέπει να εγγυηθεί ότι δεν θα επιτεθεί στους Σύριους Κούρδους συμμάχους των ΗΠΑ που πολέμησαν κατά του ΙΚ'', εξαρτώντας στην ουσία την αποχώρηση των Αμερικανών από την Συρία, από την στάση της Τουρκίας έναντι των Κούρδων.
Πως όμως διαφοροποιείται η κατάσταση στην Συρία εφ' όσον τελικά αποχωρήσουν οι ΗΠΑ; Τα πράγματα θα γίνουν ευκολότερα ή δυσκολότερα για την Τουρκία; Η θέση του άρθρου είναι ότι η κατάσταση στην Συρία θα επιδεινωθεί για την Τουρκία. Πιθανή απόσυρση των Αμερικανών από την Συρία, δεν ευνοεί τους τουρκικούς σχεδιασμούς.
Στην αρχή του άρθρου θα δούμε από ποιες περιοχές θα αποσυρθούν οι αμερικανικές δυνάμεις, τι επετύγχανε η Αμερική με την παρουσία της στις περιοχές αυτές, στη συνέχεια θα αναλυθεί το έργο που πρέπει να αναλάβει να φέρει σε πέρας η Τουρκία σε πιθανή αντικατάσταση των Αμερικανών, τις δυσκολίες που θα προκύψουν για την Τουρκία με την αποχώρηση των Αμερικανών και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Περιοχές υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ στη Συρία
Όπως φαίνεται στον Χάρτη 1 (Ρωσικές-Αμερικανικές Βάσεις στην Συρία) οι Αμερικανοί ανεπτύχθησαν σταδιακά στη Συρία από το 2014, συνάπτοντας συμμαχία με τον Κουρδοαραβικό συνασπισμό (Syrian Democratic Forces-SDF) προκειμένου να καταπολεμήσουν το ΙΚ. Οι περιοχές στις οποίες ανεπτύχθησαν είναι όλες ανατολικώς του Ευφράτη ποταμού ο οποίος αποτελεί και το φυσικό όριο διαχωρισμού με τις περιοχές δυτικώς αυτού που ελέγχονται από την Ρωσία, πλην μιας εισχωρήσεως στην Manbij. Το στρατιωτικό σκέλος των SDF, το YPG, απετέλεσε το πεζικό των ΗΠΑ στην μάχη κατά του ΙΚ, προφυλάσσοντας τις ΗΠΑ από απώλειες προσωπικού. Από τις ανατολικές περιοχές δε και μάλιστα από τα σύνορα Ιράκ-Συρίας, γινόταν οι αντάρτες του ΙΚ έμπαιναν στην Συρία.
Γιατί οι ΗΠΑ είχαν αναπτυχθεί στην ανατολική Συρία;
Στην ανατολική Συρία, οι δυνάμεις των ΗΠΑ εκπλήρωναν μια σειρά έργων. Για την οικονομία του χώρου θα αναφερθούν τα τρία κυριότερα:
- Ανοικτή υποστήριξη στις Κουρδοαραβικές δυνάμεις του YPG, οι οποίες από την αντίσταση που προέβαλαν στο Κομπάνι όταν αυτό επολιορκείτο από το ΙΚ το 2014, έδειξαν ότι ήταν η μόνη δύναμη που μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την τότε τρομερή απειλή των τζιχαντστών. Το YPG θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, όχι όμως από τις ΗΠΑ.
- Ασφάλεια των δυνάμεων και των υλικών τους, αφού στις περιοχές του YPG, δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν αντάρτες του ΙΚ.
- Απέτρεπαν τις παραστρατιωτικές σιϊτικές δυνάμεις που υποστηρίζονται από το Ιράν και δρουν στις ελεγχόμενες από την Ρωσία περιοχές, από το να εξαπλωθούν σε όλη την έκταση της Συρίας, στην προσπάθεια του Ιράν για δημιουργία Σιιτικού διαδρόμου.
Πλέον αυτών των έργων, στην δυτική Συρία και κατά μήκος των παραθαλασσίων περιοχών, ευρίσκονται οι βάσεις της Ρωσίας σε Λατάκεια και Ταρσό (Βλέπε Χάρτη 1). Η στρατηγική των ΗΠΑ επί Ομπάμα, ήταν να μην έρθουν οι ΗΠΑ σε αντιπαράθεση με την Ρωσία στην Συρία, όπου όπως έχει αναλυθεί σε παλαιότερο άρθρο σε αυτόν τον ιστότοπο το 2016, δεν διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα ούτε για τις ΗΠΑ, ούτε για την Ρωσία.
Τι έργο πρέπει να αναλάβει η Τουρκία εφόσον αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στην ανατολική Συρία;
Το έργο που θα πρέπει να αναλάβει η Τουρκία σύμφωνα με τα όσα συμφωνήθηκαν μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν στο τηλεφώνημα της 14ης Δεκεμβρίου, είναι όχι μόνο δύσκολο, αλλά και πολύπλοκο.
- Πρώτον, πρέπει να αναλάβει να εξαλείψει τα υπολείμματα του ΙΚ στην αχανή έκταση της ανατολικής Συρίας. Η Τουρκία δεν έχει δείξει μέχρι σήμερα ότι έχει πρόθεση να πολεμήσει το ΙΚ. Άλλωστε ο πρωταρχικός στόχος των επιχειρήσεων ''Ασπίδα του Ευφράτη'' το 2016 και ''Κλάδος Ελαίας'' το 2018, ήταν η απαγόρευση συνενώσεως των καντονιών των Κούρδων και η απομάκρυνση της πιθανότητας σχηματισμού αυτόνομου κουρδικού κρατιδίου στα σύνορα της με την Συρία.
- Δεύτερον, πρέπει να δείξει εμπράκτως ότι ενεργεί για περιορισμό της επιρροής του Ιράν στην περιοχή. Αυτό όμως θα την φέρει σε αντιπαράθεση με το Ιράν, κάτι που βεβαίως δεν θέλει η Τουρκία αφού το όραμα του προέδρου Ερντογάν, είναι να καταστεί η Τουρκία προστάτης όλων των Μουσουλμάνων.
- Τρίτον για να πολεμήσει εναντίον του ανταρτών του YPG, θα πρέπει να αναλάβει στρατιωτικές επιχειρήσεις από την περιοχή της Jarabulus όπου και συγκεντρώνει δυνάμεις, μέχρι τα σύνορα Συρίας-Ιράκ σ' ένα βάθος 300-350 χιλιομέτρων, προκειμένου να φθάσει μέχρι την πρωτεύουσα Qamishli των Κούρδων και στο Deir-ez-Zor εντός Συρίας και, στο όρος Sinjar εντός Ιράκ (Βλέπε Χάρτη 2- ΑΝΣΚ 1, 3 και 2 αντιστοίχως), για τον πλήρη έλεγχο της περιοχής. Το Sinjar αποτελεί συχνά στόχο της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας καθ' όσον εκεί βρίσκουν καταφύγιο οι μαχητές του ΡΚΚ.
Πως δυσκολεύει η κατάσταση για την Τουρκία μετά την αποχώρηση των Αμερικανών;
Λογικά η Τουρκία δεν θα έπρεπε να χαίρεται με την απόφαση Τραμπ, καίτοι αυτή χαιρετίστηκε από τον πρόεδρο Ερντογάν. Τόσο σε διπλωματικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο, τα πράγματα δυσκολεύουν για την Τουρκία, η οποία θα έπρεπε να αντιλαμβάνεται ότι άλλο η σχεδίαση, πιθανόν και για εσωτερική κατανάλωση και άλλο η εφαρμογή των σχεδίων στην πράξη.
Αναλυτικότερα:
- Σε διπλωματικό επίπεδο:
- Εάν οι ΗΠΑ αποσυρθούν από την ανατολική Συρία, την περιοχή θα καταλάβουν συριακές δυνάμεις υποστηριζόμενες από την Ρωσία. Η Ρωσία είναι η μόνη περιφερειακή δύναμη που έχει συμφέρον, τα μέσα, τις δυνάμεις μέσω του συριακού στρατού και την πρόθεση να καταπολεμήσει το ΙΚ στην περιοχή. Αυτό το κατάλαβε η Τουρκία και γι' αυτό στις 29 Δεκεμβρίου, τουρκική αντιπροσωπία αποτελούμενη από τον ΥΠΕΞ Τσαβούσογλου, τον ΥΠΑΜ Ακάρ και τον διοικητή της ΜΙΤ Φιντάν πήγε στην Μόσχα για συνομιλίες με τους Ρώσους ομολόγους της. Μετά την συνάντηση, το λιτό και γενικόλογο κοινό ανακοινωθέν, μαρτυρά ότι δεν επετεύχθησαν οι στόχοι της τουρκικής διπλωματίας που προφανώς θα είχαν να κάνουν με την συγκατάθεση της Ρωσίας σε ενέργεια της Τουρκίας κατά του YPG στην ανατολική Συρία και με άδεια απρόσκοπτης χρήσεως του εναερίου χώρου της Συρίας από την τουρκική πολεμική αεροπορία.
- Η μη διάθεση της Τουρκίας για καταπολέμηση του ΙΚ, θα την φέρει σε διαμάχη τόσο με την Ρωσία, όσο και με τις ΗΠΑ. Μάλιστα στην επαρχία Idlib, όπου έχει αναπτύξει παρατηρητήρια σε συμφωνία με την Ρωσία και το Ιράν σε μια ζώνη αποκλιμακώσεως, είχε αναλάβει την υποχρέωση να οδηγήσει εκτός ζώνης την τζιχαντιστική οργάνωση Hayat Tahrir al-Sham μέχρι τέλος Οκτωβρίου, πράγμα που δεν έχει κάνει μέχρι σήμερα.
- Η αμερικανική διοίκηση μελετούσε από τον Απρίλιο του περασμένου έτους, αντικατάσταση αμερικανών τμημάτων, ιδίως αυτών που ενεργούν στην Manbij, από αντίστοιχα τμήματα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και της Αιγύπτου. Στο τέλος Δεκεμβρίου, Αιγύπτιοι στρατιωτικοί έκαναν αναγνώριση των βάσεων που κατέχουν οι Αμερικανοί στην Manbij.
Μάλιστα στις 27 Δεκεμβρίου του 2018, τα ΗΑΕ επαναλειτούργησαν την πρεσβεία τους στην Δαμασκό, ενώ 8 χρόνια τώρα υποστήριζαν την συριακή αντιπολίτευση. Η ενέργεια αυτή ίσως να είναι προάγγελος και της επιστροφής της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο.
- Σε στρατιωτικό επίπεδο, μια επιχείρηση σε τέτοιο βάθος, θα απαιτήσει την εμπλοκή ενός στρατιωτικού σχηματισμού επιπέδου Σώματος Στρατού (ΣΣ). Μέχρι σήμερα, τις επιχειρήσεις στην Συρία διεξήγαγε η 2η τουρκική Στρατιά με έδρα την Μαλάτεια. Ο διοικητής της στρατιάς στρατηγός Metin Temel εξέφρασε αντιρρήσεις προβάλλοντας τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος στον Ερντογάν. (Βλέπε Εικόνα 1- Ο στρατηγός Temel σε χειραψία με τον Ερντογάν).
Αποτέλεσμα αυτού ήταν τόσο ο διοικητής της Στρατιάς όσο και ο διοικητής της 4ης Ταξιαρχίας καταδρομών ταξίαρχος Mustafa Barut, μονάδα του οποίου μπήκε πρώτη στο Αφρίν τον περασμένο Μάρτιο, να μετατεθούν την 31 Δεκεμβρίου 2018 σε επιτελικές θέσεις. Με αυτό το γεγονός, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (ΤΕΔ) είδαν για πρώτη φορά στην πράξη, τον πρόεδρο της Τουρκίας μετά τις διευρυμένες αρμοδιότητες που του έδωσε το δημοψήφισμα του περασμένου Απριλίου, να μεταθέτει με μια υπογραφή, ανωτάτους αξιωματικούς.
Πλέον των ανωτέρω λόγων, οι αντάρτες του Free Syrian Army (FSA) που συνεργάζονται με τις ΤΕΔ και που λογικά θα εμπλέξει η Τουρκία στις επιχειρήσεις σε πρώτο χρόνο, δεν έχουν την απαιτούμενη ικανότητα να αντιμετωπίσουν το YPG, το οποίο στην ουσία θα πολεμά για την πατρίδα του. Κατά συνέπεια θα απαιτηθεί άμεση εμπλοκή των ΤΕΔ, τις απώλειες των οποίων σε προσωπικό και μέσα, θα πρέπει να αποδεχθεί η τουρκική κοινωνία.
Επίλογος
Εάν οι Αμερικανοί αποσυρθούν από την Συρία, η Τουρκία θα δοκιμαστεί σε στρατιωτικό επίπεδο τηρώντας τις εξαγγελίες της για ενέργεια κατά των Κούρδων του YPG, με μια στρατιωτική επιχείρηση σε μεγάλο βάθος εκτός των συνόρων της. Σε διπλωματικό επίπεδο, η κάλυψη του κενού από την Ρωσία, θα αυξήσει την εξάρτηση της Τουρκίας από αυτήν, αφού μέχρι σήμερα, ο Ερντογάν είχε την δυνατότητα να ελίσσεται μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Αν η Ρωσία γίνει κυρίαρχος της καταστάσεως σε όλη την Συρία, τότε δεν θα μπορεί να την χρησιμοποιεί ως αντίβαρο στις ΗΠΑ, καθ' όσον όλα θα εξαρτώνται από την συγκατάθεση της Ρωσίας και μόνον.
Η επιχειρούμενη από τον πρόεδρο Τραμπ εμπλοκή άλλων αραβικών κρατών στη Συρία, αφήνει πικρή γεύση στην Τουρκία, καθ' όσον φαίνεται ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να εμποδίσουν την δημιουργία Σιϊτικού τόξου από την Τεχεράνη μέχρι τον Λίβανο μέσω άλλων Σουνιτικών αραβικών δυνάμεων και όχι της Τουρκίας, η οποία στο παρελθόν και εν μέσω των οικονομικών κυρώσεων που είχε επιβάλει στο Ιράν η κυβέρνηση Ομπάμα, είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με αυτό. Και αυτή η επάνοδος των αμιγώς αραβικών κρατών στο θέμα της Συρίας, είναι άλλος ένας εφιάλτης για την Τουρκία.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξ/κος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών
