Photo by Brendan Hoffman / Stringer / Getty Images / Ideal Image.
(Φωτ.: 21/04/2015 - Μέλη των ενόπλων δυνάμεων του Ναγκόρνο - Καραμπάχ κοντα στην πόλη - φάντασμα Άγκνταμ, στα νοτιοδυτικά του Αζερμπαϊτζάν στα σύνορα με το Ναγκόρνο - Καραμπάχ.)
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Η σφοδρότητα των πρόσφατων συγκρούσεων στην περιοχή του Ναγκόρνο - Καραμπάχ ήταν αυτή που προκάλεσε την ανησυχία και την πρόκληση της διεθνούς προσοχής και όχι τόσο η μάλλον αναμενόμενη επανάληψη τους. Η περιοχή του Ναγκόρνο - Καραμπάχ έχει περιέλθει υπό τον έλεγχο των Αρμενίων αυτονομιστών με τον αιματηρό πόλεμο του 1992-1994, που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και οδήγησε στην αναζωπύρωση των υποβοσκουσών ανταγωνισμών των εθνοτήτων της περιοχής. Στις εχθροπραξίες η Αρμενία εξήλθε νικήτρια και οι υποστηριζόμενες από το Ερεβάν αποσχιστικές δυνάμεις του Ναγκόρνο - Καραμπάχ πέτυχαν το διπλασιασμό των εδαφών που ελέγχουν, ενώ το σημαντικά πολυπληθέστερο Αζερμπαϊτζάν υπέστη δεινή ήττα. Έκτοτε διεξάγονται, χωρίς αποτέλεσμα, προσπάθειες για την εξεύρεση μιας κοινά αποδεκτής ειρηνικής λύσεως, κυρίως με την ενθάρρυνση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη - ΟΑΣΕ (Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE) και Ρωσίας. Η από το 1994 σε ισχύ εκεχειρία, με την οποία επετεύχθηκε το τέλος των εχθροπραξιών, συνοδεύεται συχνά από χαμηλής έντασης μεθοριακά επεισόδια μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων. Ανησυχητική έξαρση των αριθμού των χαμηλής έντασης μεθοριακών επεισοδίων είχαμε από το τέλος του 2014 με ολιγάριθμες απώλειες εκατέρωθεν.
Επιζητείται και από τις δύο πλευρές ρωσική διαμεσολάβηση...
Στις 01 Απριλίου ξέσπασαν αιφνίδια σφοδρές συγκρούσεις με χρήση βαρέων όπλων στα σύνορα της ανακηρυγμένης (αλλά διεθνώς μη αναγνωριζομένης) «αυτόνομης δημοκρατίας» του Ναγκόρνο - Καραμπάχ με το Αζερμπαϊτζάν. Στις πρόσφατες συγκρούσεις, που έχουν μέχρι σήμερα προκαλέσει το θάνατο 50 περίπου μελών των δυνάμεων ασφαλείας, έχουν εμπλακεί οι δυνάμεις της Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και του Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Οι δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνται για την έναρξη των εχθροπραξιών και υποστηρίζουν ότι επέφεραν συντριπτικά πλήγματα στον αντίπαλο αποκρούοντας τις προκλητικές επιθετικές ενέργειες του. Σήμερα η κατάσταση έχει εξομαλυνθεί και η ηρεμία επιστρέφει σταδιακά στην περιοχή, αλλά οι στρατιωτικές δυνάμεις παραμένουν σε επιφυλακή και έχουν προωθηθεί στα σημεία των συγκρούσεων. Οι ηγεσίες αμφοτέρων των χωρών έχουν προχωρήσει σε δηλώσεις αποφασιστικότητος και φαίνεται ότι ανεπίσημα επιζητούν μια ρωσική διαμεσολάβηση για την αποσόβηση κλιμάκωσης των συγκρούσεων.
Η Ρωσία διατηρεί σημαντικές δυνάμεις στο έδαφος της Αρμενίας (περίπου 5.000 άνδρες) και συνδέεται μαζί της με πρόσφατο αμυντικό σύμφωνο συνεργασίας. Αυτό όμως δεν την εμποδίζει τη Μόσχα να διατηρεί καλές σχέσεις και με το Μπακού. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών περιλαμβάνουν συνεργασία στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων (παρά την ύπαρξη σημαντικών αντιθέσεων για το καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας) αλλά και σημαντικές εμπορικές σχέσεις. Παράλληλα, η Μόσχα αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγέα οπλικών συστημάτων στο Αζερμπαϊτζάν, όπως και στην Αρμενία, η οποία παρακολουθεί ανήσυχα την αύξηση των ρωσικών πωλήσεων οπλικών συστημάτων προς το Μπακού. Η παραπάνω ικανότητα διείσδυσης και επιρροής της Μόσχας προκαλεί τον φθόνο της Άγκυρας και την αμηχανία της Δύσεως. Η πρώτη βλέπει τις προσπάθειες της προσεταιρισμού και πρόσδεσης του Αζερμπαϊτζάν στο άρμα της να αποτυγχάνουν. Η δεύτερη αντιλαμβάνεται την ηγετική θέση της Μόσχας στην περιοχή, παρά τις τεράστιες δυτικές επενδύσεις αλλά και τα σχέδια ενεργειακής απεξάρτησης της μέσω της δημιουργίας του παρακάμπτοντας και μη ελεγχόμενου από τη Ρωσία South Corridor.
...μέσα από την οποία η Μόσχα προσβλέπει σε αύξηση της επιρροής της στον Καύκασο
Μια επιτυχημένη ρωσική διαμεσολάβηση για αμοιβαία αποδεκτή λύση του προβλήματος του Ναγκόρνο - Καραμπάχ θα μεγιστοποιούσε την επιρροή της Μόσχας στον Καύκασο. Πιθανόν αυτήν τη στόχευση να είχε και το ταξίδι του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών, Sergey Lavrov (φωτ.), στις δύο πρωτεύουσες (Ερεβάν και Μπακού) τον Νοέμβριο του 2015 με περιρρέουσα τη φημολογία για μια σε εξέλιξη προσπάθεια ρωσικής διαμεσολάβησης. Στο πρόσφατο παρελθόν έχουν προσεκτικά διατυπωθεί προθέσεις συμβιβασμού του Ερεβάν, άλλα η ασταθής κατάσταση της χώρας (πολιτικά και οικονομικά) καθιστά πολιτικά επικίνδυνη κάθε παραχώρηση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Γεγονός είναι ότι η αλματώδης αύξηση του ΑΕΠ του Αζερμπαϊτζάν δημιουργεί φόβο στο Ερεβάν ότι η συνεχής ενίσχυση του πολεμικού οπλοστασίου του πρώτου θα επιφέρει, αργά ή γρήγορα, την ανατροπή της στρατιωτικής ισχύος που εξασφαλίζει ο εμπειροπόλεμος και σκληροτράχηλος αρμενικός στρατός. Ως εκ τούτου, θεωρήθηκε μονόδρομος η πρόσδεση της Αρμενίας στο ρωσικό άρμα που εξασφαλίζει την αμυντική συνεργασία και πολιτική στήριξη χωρίς όμως η Μόσχα να γυρνάει την πλάτη στο πολλά υποσχόμενο Αζερμπαϊτζάν. Επιπρόσθετα, η ηγεσία του Ερεβάν φαίνεται να αντιλαμβάνεται τα όρια της ρωσικής υποστήριξης και τη γενικότερη πολιτική της Μόσχας για επικυριαρχία στην περιοχή. Μια επικυριαρχία που δεν εξασφαλίζεται μόνο από την υποστήριξη του «ασθενέστερου» σε πόρους μέρους (Αρμενία), αλλά περισσότερο με την ουσιαστική διαμεσολάβηση στην επίλυση των προβλημάτων και επίλυση της διαμάχης.
Πρόκληση χαμηλής εντάσεως κλιμάκωση για ενεργοποίηση του διεθνούς παράγοντα
Ενδεχομένως, η κλιμάκωση των εχθροπραξιών των αρχών του Απριλίου να προήλθε από την πρόθεση του Αζερμπαϊτζάν να εκβιάσει την επανεκκίνηση των ειρηνευτικών διαδικασιών, καταδεικνύοντας σε Αρμενία και Ρωσία την αποφασιστικότητα του για μια βιώσιμη επίλυση του προβλήματος. Η τακτική αυτή, της πρόκλησης χαμηλής έντασης κλιμάκωσης, με σκοπό την ενεργοποίηση του διεθνούς παράγοντα και την αναγκαστική έναρξη συνομιλιών για την επίλυση ενός χρονίζοντος προβλήματος, είναι συνήθης –και αρκετά επιτυχημένη– μέθοδος επίλυσης κρίσεων. Ο χρόνος θα δείξει εάν αποδειχθεί πετυχημένη μέθοδος και στην περίπτωση του Ναγκόρνο - Καραμπάχ, με το διεθνές γόητρο και επιρροή της Μόσχας στην περιοχή να απογειώνονται, αν κατορθώσει να «επιβάλει» μια επιτυχημένη διαμεσολάβηση και εγγύηση τήρησης της οποιαδήποτε συμφωνίας επιτευχθεί.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ). Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
