Του Κλεάνθη Κυριακίδη*
Ο ισχυρός σεισμός της οικονομικής κρίσης που δημιούργησε το τσουνάμι του νεο-ευρωσκεπτικισμού οδήγησε στο ιστορικό λάθος του Brexit. Ακόμα και πριν το Brexit η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε κοινή φωνή. Σε σημαντικά θέματα όπως το Ιράκ ή η Συρία, όπου υπήρχαν αποκλίνοντα εθνικά συμφέροντα, η Ευρώπη μοιράστηκε στα δυο.
Σίγουρα όμως, η Ε.Ε. ήταν και είναι διεθνής παίκτης άλλης βαρύτητας από την κάθε χώρα ξεχωριστά. Μέχρι τώρα «εξωτερική πολιτική της Ε.Ε.» υπήρχε μόνο όταν είχαμε σύγκλιση συμφερόντων των τριών μεγαλύτερων δυνάμεων («the big three»), της Γερμανίας, της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ). Τώρα θα μείνει ο εύθραυστος γαλλογερμανικός άξονας, που σημαίνει ότι η Ε.Ε. αποδυναμώνεται σημαντικά. Επιπρόσθετα, μόνο το ΗΒ και η Γαλλία είχαν στρατιωτικές δυνατότητες προβολής ισχύος και φυσικά το μεγαλύτερο στρατιωτικό προϋπολογισμό στην Ε.Ε. Η εξωτερική πολιτική έχει ανάγκη ισχυρές ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις, όπως έδειξε η κρίση στο Μάλι ή στη Λιβύη. Η Ε.Ε. βασιζόταν μέχρι πρόσφατα στην «ήπια» ισχύ της, αφήνοντας τις ΗΠΑ να επεμβαίνουν για να εξασφαλίσουν και τα δικά της συμφέροντα, όπως στον πόλεμο της Βοσνίας, όπου σχεδόν «έσυρε» τους Αμερικανούς σε μια εμπλοκή. Μάλιστα, προέβαλε την έλλειψη στρατιωτικού μοχλού πίεσης ως πλεονέκτημα, περίπου όπως έκανε και η Κίνα, με ένα μοντέλο ειρηνικής ασύμμετρης υπερδύναμης. Όμως η αμερικανική στροφή στην Ασία και η απόφαση να αφήσει την Ε.Ε. στην πρώτη γραμμή στα μέτωπα της γειτονιάς της σημαίνει ότι η Ε.Ε. χρειάζεται και «σκληρή ισχύ», κάτι που χωρίς το ΗΒ φαντάζει αδύνατο.
Η πολιτική πλευρά της εξόδου
Φυσικά, το ΗΒ ήταν πάντα με το ένα πόδι στην Ε.Ε. και το άλλο έξω. Το ΗΒ, με παραδοσιακή αυτόνομη εξωτερική πολιτική, έχει κατηγορηθεί από την Ε.Ε. ότι είναι φερέφωνο των ΗΠΑ. Η ταύτιση απόψεων του ΗΒ με τις ΗΠΑ στα περισσότερα θέματα σημαίνει απλά ότι συνέπιπταν οι επιδιώξεις και τα συμφέροντα των δυο εταίρων. Σίγουρα, το Λονδίνο έχει πολλές φορές επιμείνει σε θέσεις που οδήγησαν το σύνολο της Ε.Ε. σε αδυναμία χάραξης συγκεκριμένης πολιτικής. Από την άλλη, με σοβαρή διπλωματία, προσπάθησε να επηρεάσει στο μέγιστο βαθμό τις ευρωπαϊκές πολιτικές σε όλους τους τομείς και ιδιαίτερα στην εξωτερική πολιτική, γιατί γνώριζε ότι τόσο η ταύτισή της με την Αμερική, όσο και το αποικιοκρατικό της παρελθόν την καθιστούν ελάχιστα δημοφιλή, σε αντίθεση με την Ε.Ε. Δυστυχώς, στο ΗΒ η συζήτηση για τη θέση της χώρας στην Ε.Ε. είχε περισσότερο οικονομικούς παρά πολιτικούς όρους. Συνεπώς, ο μέσος Βρετανός δεν αντελήφθη τι συνέπειες θα είχε για τις διμερείς και πολυμερείς του σχέσεις η απομάκρυνση από την Ε.Ε. Όποιος δεν ζει στις φαντασιώσεις του ξέρει ότι δεν υφίσταται πλέον Κοινοπολιτεία, ο Ατλαντικός είναι τεράστιος και η Βρετανία δεν είναι ούτε τόσο ισχυρή, ούτε τόσο αυτάρκης και επιτυχημένη ώστε να επιζητεί έναν μοναχικό δρόμο.
Το μετά Brexit μοντέλο «σύνδεσης» με την Ε.Ε.
Το Λονδίνο θα πρέπει στους επόμενους μήνες να ακολουθήσει ένα μοντέλο «σύνδεσης» με την Ε.Ε. αντίστοιχο ή με το διμερές «Ελβετικό» ή με το «Νορβηγικό» (ευρύτερα γνωστό ως μοντέλο της ΕΟΠ - Ευρωπαϊκής Οικονομικής Περιοχής). Άραγε τη συμφέρει; Σίγουρα όχι. Η Ελβετία έχει υπογράψει πάμπολλες συμφωνίες και έχει συστήσει μαζί με την Ε.Ε. πλήθος επιτροπών για την επίβλεψη της τήρησής τους εκατέρωθεν. Η Ε.Ε. δεν είναι ευτυχής με αυτές τις διμερείς συμφωνίες και η τελευταία υπογράφτηκε προ πενταετίας. Η Ε.Ε. αναμφίβολα πιέζει προς την κατεύθυνση της μετεξέλιξης του διμερούς μοντέλου σε ένταξη της Ελβετίας στην ΕΟΠ. Η ΕΟΠ αποτελείται από τη Νορβηγία, την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και φυσικά την Ε.Ε. Τα κράτη-μέλη της συμμετέχουν στην «Κοινή Αγορά» και συμμορφώνονται με τις κοινοτικές οδηγίες με εξαίρεση την αλιεία και τη γεωργία, δεν έχουν όμως δικαίωμα στη διαμόρφωση των κανόνων και κανονισμών της Ε.Ε. Για παράδειγμα, η Νορβηγία έχει εφαρμόσει την ευρωπαϊκή νομοθεσία περισσότερο από πολλά κράτη της Ε.Ε. και μάλιστα χωρίς να έχει λόγο στις αποφάσεις, κάτι που έχει εξοργίσει πολλούς Νορβηγούς, αφού επιπλέον η χώρα τους πρέπει να πληρώνει για τη συμμετοχή της σε όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα και οργανισμούς. Μάλιστα η Νορβηγία έχει υπογράψει τη συνθήκη Σένγκεν από το 1999... Γιατί λοιπόν το ΗΒ στράφηκε σε μια λύση που θα το οδηγήσει de facto σε μειωμένη συμμετοχή και αυξημένο κόστος; Πιθανόν βέβαια να αναζητηθεί μια τρίτη, sui generis, οδός…
Πλήρης διάλυση ή αφύπνιση
Πιθανόν το Brexit να λειτουργήσει για τους Ευρωπαίους ηγέτες σαν ξυπνητήρι («wake up call»). Η έλλειψη συνοχής και αλληλεγγύης που έδειξε η Ε.Ε. μέσα στους κόλπους της έστειλε αρνητικά μηνύματα στις πρωτεύουσες των τρίτων χωρών. Η οικονομική αδυναμία οδήγησε επίσης σε εσωστρέφεια και σε περιχαράκωση γύρω από την εθνική κυριαρχία, η οποία «απειλείται» από μια καταρρέουσα Ένωση μη αλληλέγγυων κρατών. Ο κίνδυνος πλήρους διάλυσης μετά το Brexit είναι ορατός. Όμως η κρίση αποτελεί και ευκαιρία για μεγαλύτερη συνεργασία, περισσότερη ομοσπονδοποίηση και περισσότερη Ευρώπη. Φαίνεται λοιπόν ότι έχουμε μόλις δυο σενάρια: την πλήρη αποδυνάμωση ή και διάλυση της Ε.Ε. ή τη σε μεγάλο βαθμό ολοκλήρωση και ενοποίηση των χωρών της Ευρωζώνης υπό μια κοινή γαλλο-γερμανική ηγεσία, με το Ηνωμένο Βασίλειο να παρακολουθεί τις εξελίξεις ως σφοδρά μετανιωμένος θεατής.
Η Σκωτία
Τέλος, τίθεται το ερώτημα ποιο θα είναι το ΗΒ μετά το Brexit; Η Σκωτία έμεινε στο ΗΒ σχεδόν υπό την πίεση της απειλής ότι η απόσχισή της θα σήμαινε την αποχώρηση από την Ε.Ε. Τώρα ψήφισε συντριπτικά υπέρ του Bremain. Έχει το ηθικό δικαίωμα να ζητήσει την ανεξαρτησία της και την παραμονή στην Ε.Ε. και λογικά θα το πράξει. Ζούμε ενδιαφέροντες καιρούς!
* Ο κ. Κλεάνθης Κυριακίδης είναι διεθνολόγος PhDc, MA, MS, MPA.
