Σήμερα συμπληρώνονται 40 χρόνια από τη μεγάλη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981.
Όποιος δεν έχει ζήσει εκείνη την εποχή αδυνατεί να κατανοήσει πόσο σαρωτικό ήταν τότε το σύνθημα της «αλλαγής». Κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα και ο καθένας βέβαια -όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις- έδινε σε αυτή τη λέξη ό,τι νόημα ήθελε. Γι' αυτό και η σαρωτική νίκη του ΠΑΣΟΚ, που ουσιαστικά ήταν νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου, μιας ηγετικής προσωπικότητας παγκοσμίου αναγνωρισιμότητας. Εξαιρετικός οικονομολόγος της σχολής Σαμίρ Αμίν και Μπάραν-Σουήζι, που πρέσβευαν ότι η κύρια αντίθεση δεν ήταν μεταξύ εργατικής τάξης και κεφαλαίου, αλλά μεταξύ των μητροπολιτικών χωρών του Δυτικού κόσμου και των κρατών του Τρίτου κόσμου. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία η ευημερία των μητροπολιτικών κρατών οφειλόταν στην εκμετάλλευση του Τρίτου κόσμου, μέσω διεφθαρμένων καθεστώτων. Έτσι, μοιραία ο Α. Παπανδρέου χαρακτηρίστηκε υποτιμητικά ως τριτοκοσμικός, ενώ θεωρητικά δεν ήταν.
Σήμερα, είναι πολύ εύκολο για τον καθένα να αποτιμήσει από τη σκοπιά του τη διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Εννοείται πως δε θα εμπλακώ σε τέτοιου είδους σχολιασμό, καθώς το θέμα έχει εξαντληθεί πλήρως. Έχουν γραφτεί τα πάντα.
Θα κάνω μια τομή στις τρεις περιόδους διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, περιγράφοντας εν τάχει τα χαρακτηριστικά τους.
Η πρώτη τετραετία, πέραν όλων των άλλων, είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την πλήρη κυριαρχία του κόμματος, των κλαδικών, επί των κυβερνητικών παραγόντων, των υπουργών. Ο έλεγχος του κόμματος επί της κυβέρνησης ήταν ασφυκτικός.
Συν τω χρόνω, επειδή το κόμμα αποδυναμωνόταν, λόγω της κατάληψης των θέσεων του κράτους, στη δεύτερη τετραετία η πολιτική τάξη αποκαταστάθηκε. Η κυβέρνηση ήταν κυρίαρχος των εξελίξεων. Εννοείται πως και στις δύο φάσεις, ουδείς διενοείτο να αμφισβητήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Κατά τη γνώμη μου η πιο παραγωγική περίοδος του ΠΑΣΟΚ ήταν η διετία Οκτώβριος 1993 - Οκτώβριος 1995, όταν και ο Παπανδρέου εισήλθε στην περιπέτεια της ζωής του στο Ωνάσειο. Σε αυτή τη διετία μπήκαν οι βάσεις για την πορεία της πατρίδας μας προς το ευρώ. Ο Α. Παπανδρέου, με το πολιτικό αισθητήριο του, αντιλήφθηκε τον κόσμο που διαμορφωνόταν με την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και προσαρμόστηκε άμεσα.
Συνεπώς, η 18η Οκτωβρίου 1981 ήταν μια από τις ημερομηνίες - τομές της μετεμφυλιακής ελληνικής Ιστορίας. Δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να μην αφήσει τα ίχνη της και στην ηττημένη Νέα Δημοκρατία, η οποία λόγω της συντριπτικής ήττας, κινδύνευε με πολιτικό αφανισμό. Η ηγεσία του Ε. Αβέρωφ αυτό ακριβώς απέτρεψε. Επί των ημερών του η Νέα Δημοκρατία σκλήρυνε ιδεολογικά και αναπτύχθηκε οργανωτικά, πάνω στο σύνθημα «εδώ και τώρα απαλλαγή». Οι ευρωεκλογές του 1984, παρά την ήττα της Νέας Δημοκρατίας, απέδειξαν πως η τακτική Αβέρωφ πέτυχε καθώς διεκδίκησε σκληρά τη νίκη αυξάνοντας θεαματικά τη δύναμη της. Από 31,34% στις ευρωεκλογές του 1981, εκτινάχθηκε στο 38,05% το 1984, έναντι 41,58% του ΠΑΣΟΚ.
Το να επιχειρήσουμε να συνδέσουμε το τότε με το σήμερα θα ήταν τραγικό, αλλά και ανώφελο για το ΠΑΣΟΚ και τα ιστορικά στελέχη του. Ας μείνουμε τότε στο 1981, ο καθένας με τις αναμνήσεις του και τα βιώματα του, εκτιμώντας πως η νίκη του ΠΑΣΟΚ ήταν αναπόφευκτη, καθώς εξέφραζε τα μηνύματα της συγκεκριμένης εποχής.
