Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα ηγετικά χαρακτηριστικά του Ανδρέα Παπανδρέου. Και κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει επίσης πως πλάι στα θετικά του υπήρχαν και πολλά αρνητικά. Ποιο είναι το ισοζύγιο, είναι συνάρτηση της οπτικής που τον αξιολογεί κάποιος.
Ας αρχίσω με τα θετικά του. Εννοείται για την μεταπολιτευτική πολιτεία του, γιατί η προδικτατορική ήταν παντελώς αρνητική. Σημαντικές οι ευθύνες του τόσο για την εκτροπή του 1965 όσο και για την έλευση της δικτατορίας.
Ενώ σε γενικές γραμμές ήταν ένας άριστος τακτικιστής, στερούμενος στρατηγικής σκέψης, είχε εξ αρχής μια στρατηγική άποψη για το πολιτικό υποκείμενο που θα πραγμάτωνε τους στόχους του. Πίστευε, κουβαλώντας και τις προδικτατορικές εμπειρίες, πως μόνον ένας φορέας που θα δημιουργούσε ο ίδιος εκ του μηδενός θα μπορούσε, όχι μόνον να διεκδικήσει την εξουσία, αλλά και να την κατακτήσει σε όλο το βάθος της. ‘Ετσι, ενώ του προσέφεραν την πολυκατοικία που ονομαζόταν ΕΔΗΚ αυτός ξεκίνησε να χτίζει με τους συνεργάτες του ένα μικρό σπιτάκι, το ΠΑΣΟΚ, που μέσα σε εφτά χρόνια το έκανε ουρανοξύστη. Αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο πατριάρχης της Κεντροδεξιάς, ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ο πατριάρχης της Κεντροαριστεράς.
Όπως χαρακτηριστικά έλεγε «είμαστε η κυβερνώσα Αριστερά».
Ένα δεύτερο θετικό στοιχείο του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν πως, ευθύς ως έγινε κυβέρνηση, εγκατέλειψε ουσιαστικά τα τριτοκοσμικά οράματα του και προσαρμόστηκε στην νέα πραγματικότητα. Και όχι μόνον αυτό, τα Μεσογειακά Προγράμματα ήταν και δικό του έργο, ασχέτως αν τα κονδύλια έγιναν στο τέλος κοινωνικές παροχές και εισόδημα χωρίς ανταπόδοση. Είχε δε μιαν ανέφελη συνύπαρξη με τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, κάτι που προδίκαζε την ανανέωση της θητείας του.
Επί πλέον, ακόμα και ο πιο εμπαθής αντίπαλος του, δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει την συμβολή του στον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου και στην ίδρυση του ΕΣΥ.
Όμως η σημαντικότερη περίοδος του Α. Παπανδρέου ήταν η τρίτη, ολιγόμηνη πρωθυπουργική θητεία του, όταν και έβαλε τις βάσεις για την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ.
Ήταν ίσως μια από τις πιο παραγωγικές περιόδους της μεταπολίτευσης. Οι κυβερνήσεις Σημίτη δούλεψαν με τον αυτόματο πιλότο που είχε εγκαταστήσει το 1994 ο Α. Παπανδρέου.
Για τα αρνητικά του, που δεν είναι λίγα, δεν θα μπω στα ψιλά γράμματα. Θα πω ότι η μεγάλη ζημία που έκανε στην πατρίδα μας ήταν πως έκανε τον Έλληνα να πιστεύει πως μπορεί να περνά καλά, δουλεύοντας ελάχιστα. Χάλασε τις συνειδήσεις των πολιτών, κάτι που το πληρώνουμε ακόμα. Οι αριθμοί βελτιώνονται γρήγορα. Οι συνειδήσεις αργούν πολύ να αλλάξουν.
Ο κρατισμός και η συνδικαλιστική αλητεία ήταν τα επιφαινόμενα αυτής της νοσηρής νοοτροπίας. Όταν κατάλαβε το λάθος του, το 1994, έκανε στροφή 180 μοιρών.
Στα αρνητικά του ήταν επίσης η μεταφορά των παθών της δεκαετίας του 60 στην δεκαετία του 80, κάτι που το πλήρωσε και ο ίδιος και ο τόπος. Η ανέντιμη αλλαγή του εκλογικού συστήματος το 1989 βύθισε την Ελλάδα σε περιπέτειες εθνικές, πολιτικές, οικονομικές.
Όταν αποτιμάμε προσωπικότητες σαν του Ανδρέα Παπανδρέου—ήταν κοσμοπολίτης, μορφωμένος, καλλιεργημένος, με συγγραφικό έργο—προφανώς θα πρέπει να ξεφύγουμε από το άσπρο—μαύρο και με την πολυτέλεια που μας δίνουν τα 25 χρόνια απόσταση, να σταθούμε ψυχρά απέναντι στα πεπραγμένα του.
