Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Τις επιδιώξεις της Άγκυρας εκφράζει προφανώς ένας νέος γύρος συνομιλιών για το Κυπριακό, καθώς οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες, όταν η Τουρκία συνεχίζει να προκαλεί, να κάνει παράνομες γεωτρήσεις και ενώ όλα τα μεγάλα θέματα παραμένουν ανοικτά, δηλώνει στο liberal.gr ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο, Κώστας Λάβδας.
Χαρακτηρίζει αξιοσημείωτο ότι στο ανακοινωθέν του ΟΗΕ δεν υπάρχει καμία αναφορά, άμεση ή έμμεση, στις συνεχιζόμενες ενέργειες της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ, σημειώνει ότι καμία από τις μεγάλες εκκρεμότητες δεν έχει λυθεί, όπως το ενεργειακό, «που αποτελεί το πρόσφατο τακτικό όχημα της Τουρκίας για άσκηση πιέσεων και αποφυγή ουσιαστικής συμβολής στην επίλυση του Κυπριακού», ενώ θεωρεί ότι η Άγκυρα θα συνεχίσει να βλέπει την Βόρεια Κύπρο ως δορυφόρο της.
Στο δια ταύτα των συζητήσεων, παρατηρεί ότι η Λευκωσία αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αναζήτησης μορφών Ομοσπονδιακού κράτους με αποκεντρωμένες εξουσίες οι οποίες θα κατανεμηθούν στα δύο ομόσπονδα κρατίδια, ωστόσο σημειώνει ότι παραμένει η "κόκκινη γραμμή" της κατάργησης των εγγυήσεων (Ελλάδας – Τουρκίας – Βρετανίας) και της αποχώρησης των στρατευμάτων, ιδιαίτερα του κατοχικού στρατού, προκειμένου η ενωμένη Κύπρος να γίνει ένα κανονικό ευρωπαϊκό κράτος.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Κάντε μας μια αποτίμηση της συνάντησης Αναστασιάδη – Ακιντζί;
Εκτός απροόπτου, ανοίγει ο δρόμος για ένα νέο κύκλο, με πρώτο βήμα την τριμερή συνάντηση με τον Γενικό Γραμματέα μετά τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (Σεπτέμβριο), προκειμένου να καθορίσουν τα επόμενα στάδια.
Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η πρωτοβουλία να συζητήσουν μόνοι τους ο πρόεδρος κ. Αναστασιάδης και ο τουρκοκύπριος ηγέτης κ. Ακιντζί ι δύο ηγέτες προήλθε από την τουρκοκυπριακή πλευρά, σε αντίθεση με την προηγούμενη εμπειρία που έλεγε ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά επιθυμούσε την παρουσία εκπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών. Δύσκολο να φανταστώ ότι η πρωτοβουλία ελήφθη χωρίς παρότρυνση ή έστω έγκριση της Άγκυρας.
Επίσης, αξιοσημείωτο είναι ότι στο ανακοινωθέν των Ηνωμένων Εθνών δεν υπάρχει καμία αναφορά, άμεση ή έμμεση, στις συνεχιζόμενες ενέργειες της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ. Αναφέρεται, όμως, ότι οι δυο πλευρές επιθυμούν να προετοιμάσουν με τον καλύτερο τρόπο τις διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσουν σε μια διευθέτηση του Κυπριακού με αίσθηση του επειγόντως.
- Διευκρινίστηκε κάτι συγκεκριμένο με τη συνάντηση αυτή; Υπήρξαν συγκεκριμένα αποτελέσματα;
Ουσιαστικά θεωρώ ότι όλα παραμένουν ανοικτά, γι αυτό και η έναρξη, όπως όλα δείχνουν, ενός νέου κύκλου επαφών υπό τις σημερινές συνθήκες φαίνεται μάλλον να εκφράζει επιδιώξεις της Άγκυρας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε δηλώσεις του μετά τη συνάντηση, ο κ. Ακιντζί είπε πως «συζήτησαν ορισμένα θέματα ουσίας, το φυσικό αέριο και τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης». Η πραγματικότητα είναι ότι τα μεν μέτρα είναι σημαντικά αλλά όχι ουσίας ως προς την επίλυση του Κυπριακού, ενώ το αέριο και γενικότερα το ενεργειακό είναι το πιο πρόσφατο τακτικό όχημα της Τουρκίας για άσκηση πιέσεων και αποφυγή ουσιαστικής συμβολής στην επίλυση του Κυπριακού. Δυστυχώς η Τουρκία βλέπει την κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο ως δορυφόρο της και αυτό δύσκολα θα αλλάξει. Σωστά ο πρόεδρος Αναστασιάδης υπενθύμισε ότι ΑΟΖ έχουν τα κυρίαρχα κράτη και μόνο αυτά αδειοδοτούν για την δική τους ΑΟΖ.
Πρόσφατα και ο στρατηγός Ακάρ, ο υπουργός άμυνας της Τουρκίας επανέλαβε ότι επιθυμούν μια λύση του Κυπριακού «μόνιμη και δίκαιη, διζωνική, δικοινοτική, βασισμένη στην πολιτική ισότητα». Αλλά πρόσθεσε και ότι ενώ η Τουρκία περιμένει να λυθούν τα προβλήματα με ειρηνικό τρόπο, αυτό δεν πρέπει να εκληφθεί ως αδυναμία διότι σε περίπτωση σύγκρουσης, «το τίμημα θα είναι βαρύ», υπονοώντας σαφώς την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία.
- Η «πολιτική ισότητα» όπως την βλέπει η τουρκοκυπριακή πλευρά είναι μεγάλο αγκάθι;
Η εμμονή του κ. Ακιντζί με την πολιτική ισότητα συνεπάγεται τόσο την θετική ψήφο για συμμετοχή λήψης αποφάσεων στο Υπουργικό Συμβούλιο της μελλοντικής ομοσπονδίας όσο και άλλες προτάσεις, όπως για την εκ περιτροπής προεδρία. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα καθιστούσε τη νέα ομοσπονδία στο διηνεκές όμηρο της τ/κ κοινότητας και πιθανότατα και της Άγκυρας.
Υπάρχουν μηχανισμοί διαμόρφωσης συνθηκών πλήρους συμμετοχής και ισοπολιτείας που μπορούν και πρέπει να συζητηθούν, πέρα από τις εμμονές περί πολιτικής ισότητας όπως την εννοεί η τουρκοκυπριακή πλευρά σήμερα.
- Ποια θα είναι η βάση τυχόν νέων διαπραγματεύσεων εάν ξεκινήσουν από τον Σεπτέμβρη;
Παρότι έχει αμφισβητηθεί από πολλές πλευρές, θεωρώ ότι το πλαίσιο των έξι μη δεσμευτικών σημείων του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών κ. Γκουτέρες από την διάσκεψη του Κραν Μοντανά που δεν ευτύχησε μπορεί να αποτελέσει μια κατ' αρχήν βάση των διαπραγματεύσεων, συμπληρωματικά προς τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, εφόσον όμως οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Δεν βλέπω πως είναι κατάλληλες σήμερα οι συνθήκες ενώ η Τουρκία πιέζει και απειλεί, ενώ συνεχίζει γεωτρήσεις βάσει δικών της ισχυρισμών και όχι βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
- Ποια είναι συνοπτικά, τα βασικά σημεία του πλαισίου Γκουτέρες;
Πολύ συνοπτικά, είναι ο τερματισμός του δικαιώματος παρέμβασης και της συνθήκης εγγυήσεων, η διαμόρφωση ενός νέου, αποτελεσματικού μηχανισμού εποπτείας των συμφωνηθέντων, η αναζήτηση συμφωνίας για την μείωση των στρατευμάτων, η επανεξέταση του περιουσιακού βάσει της αρχής των δυο καθεστώτων (περιουσίες που εμπίπτουν στις υπό εδαφική αναπροσαρμογή και άρα θα επιστρέψουν υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση, όπου ο νόμιμος ιδιοκτήτης θα επικρατεί αλλά όχι 100% και περιουσίες που θα εμπίπτουν στο τ/κ κρατίδιο και θα πρέπει να ρυθμιστούν ως προς τον χρήστη όπως επίσης και ως προς τις περιουσίες που μεταπωλήθηκαν σε ξένους αγοραστές), ισότιμη μεταχείριση αναφορικά με την μόνιμη παράνομη Τούρκων υπηκόων, περαιτέρω συζήτηση για τη διακυβέρνηση, την «αποτελεσματική συμμετοχή» και την εκ περιτροπής προεδρία που ζητά η τ/κ πλευρά.
Η Λευκωσία συζητά πάντα στη βάση διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας και απορρίπτει τις τουρκικές λύσεις δύο κρατών ή/και χαλαρής συνομοσπονδίας. Βλέπω ότι η Λευκωσία αφήνει ανοιχτό και το ενδεχόμενο αναζήτησης μορφών Ομοσπονδιακού κράτους με αποκεντρωμένες εξουσίες οι οποίες θα κατανεμηθούν στα δύο ομόσπονδα κρατίδια. Όμως «κόκκινη γραμμή» παραμένει η κατάργηση των εγγυήσεων (Ελλάδα – Τουρκία – Βρετανία) και η αποχώρηση των στρατευμάτων, ιδιαίτερα του κατοχικού στρατού, προκειμένου η ενωμένη Κύπρος να γίνει ένα κανονικό ευρωπαϊκό κράτος.
- Μπορεί να υπάρξει ουσιαστική και βιώσιμη επίλυση στο πλαίσιο του ΟΗΕ;
Επισημάναμε ήδη ότι οι συνθήκες είναι προβληματικές λόγω της επιθετικής πολιτικής της Άγκυρας. Επιπλέον όμως, θα πρέπει να αναλογιστούμε τις συνθήκες σε επίπεδο ΟΗΕ.
Θέλω εδώ να είμαι σαφής. Ο ΟΗΕ είναι ένα θεμελιώδες και απαραίτητο πλαίσιο. Αλλά θα πρέπει παράλληλα να θυμόμαστε ότι για να υπάρξει ουσιαστική επίλυση ενός δύσκολου ζητήματος στο πλαίσιο του ΟΗΕ, μια αναγκαία συνθήκη είναι και οι καλές ή σχετικά καλές (πάντως όχι συγκρουσιακές) σχέσεις των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οι σχέσεις αυτές έχουν εισέλθει πάλι σε δύσκολη περίοδο. Οπότε όσοι επιμένουν ότι θα πρέπει αρχικά να συνέλθει διάσκεψη με συμμετοχή και των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας ώστε να συζητηθεί κατά προτεραιότητα η διεθνής πτυχή του Κυπριακού, απορρίπτοντας κάθε άλλη διαδικασία και προσέγγιση, καλύτερα να πουν σαφώς ότι προτιμούν λύση εκτός πλαισίου ΟΗΕ ή απλώς προτιμούν τη διχοτόμηση.
- Εν τέλει, ποια θα είναι η τακτική της Τουρκίας στους επόμενους μήνες;
Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο. Όπως έχει εξελιχθεί το σύστημα των διεθνών σχέσεων στην ευρύτερη περιοχή, θα είναι λάθος να νομίζουμε ότι οι επόμενες κινήσεις της Άγκυρας στο Κυπριακό αλλά και τα ελληνοτουρκικά θα σχετίζονται μόνον με την Λευκωσία και την Αθήνα.
Ο χρονισμός των κινήσεων θα είναι συστημικός, με άλλα λόγια θα εξαρτάται και από ευρύτερες επιδιώξεις της Τουρκίας σε σχέση με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, την Ρωσία και το Ιράν, τις δύσκολες σχέσεις με το Ισραήλ, την εντεινόμενη αντιπαλότητα με τη Σαουδική Αραβία, τις επιδιώξεις για το Κουρδικό. Έτσι π.χ. μια επιθετική ενέργεια απέναντι μας θα εξαρτηθεί και από τις επιδιωκόμενες επιπτώσεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις και τα άλλα πεδία.
Όπως έχω ξαναπεί, στη φάση που έχουμε εισέλθει τους τελευταίους μήνες, οφείλουμε να είμαστε ψύχραιμοι αλλά και προετοιμασμένοι. Κάθε παρέμβαση για συγκράτηση της Άγκυρας θα είναι ευπρόσδεκτη από όπου και αν προέρχεται.
*Ο κ. Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στο London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
