Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Σήμερα μπαίνω στον δεύτερο χρόνο μου εδώ στο Liberal: πέρασε ένας χρόνος αφότου ο Θανάσης Μαυρίδης μού εμπιστεύτηκε αυτή τη στήλη, παρέχοντάς μου απόλυτη ελευθερία για το τι θα γράφω και πώς θα το γράφω. Και, όπως πάντα συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, πραγματικά δεν έχω καταλάβει πότε πέρασε κιόλας τόσος καιρός. Όχι ότι δεν δούλεψα. Δόξα τω Θεώ, δούλεψα πολύ. Αυτό το κατάλαβα, και το ξέρω. Για να αφήσουμε όμως έξω από την κουβέντα τις ώρες που απασχολούμαι με τη στήλη, καθώς αφορούν μόνο εμένα, να πούμε ότι, συνολικά, γράφτηκαν 252 σημειώματα μέσα σε αυτούς τους 12 μήνες — το σημερινό είναι το υπ' αριθμόν 253. Ή, διαφορετικά, ένας σταθερός μου αναγνώστης (αν υποθέσουμε πως υπάρχει κάποιος τέτοιος) διάβασε αρκετές περισσότερες από 300.000 λέξεις.
Ακούγονται πολλές, αλλά μάλλον δεν είναι. Εξαρτάται, τέλος πάντων, πώς τις μετράς. Π.χ., 300.000 λέξεις έχουν συνολικά τρία μυθιστορήματα των 400 σελίδων έκαστο. Τρία βιβλία σε ένα χρόνο δεν είναι πολλά. Δεν είναι πολλά για να τα διαβάσεις εννοώ. Για να τα γράψεις σε μορφή βιβλίου, όσο να πεις είναι. Αν είναι οι μόνες που πρέπει να γράψεις μέσα σε μια χρονιά, και πάλι δεν είναι πάρα πολλές. Αν γράφεις και άλλες, αλλού, ναι, τότε είναι.
Αλλά τι είδους λέξεις ήταν αυτές; Και, κυρίως, στάθηκα άραγε καθόλου στο ύψος των υποσχέσεων που είχα δώσει ξεκινώντας, στον εαυτό μου, στον εκδότη και στους αναγνώστες; Δεν είμαι σίγουρος. Αναφορικά πάντως με αυτό το δεύτερο, έλεγα την περυσινή 2α Μαΐου στο πρώτο μου κείμενο, που είχε τίτλο Μια παρηγοριά:
* * *
Έχουν γραφτεί τα πάντα, έχουν γραφτεί και ξαναγραφτεί και ξαναγραφτεί, από μεγάλους διανοουμένους, από επιστήμονες, από φιλοσόφους, από αναλυτές, από αρθρογράφους με πελώρια επάρκεια και ικανότητες αναλυτικού στοχασμού και συγκερασμού των δεδομένων που εμένα μού λείπουν απολύτως. Και εννοώ πως έχουν γραφτεί τα πάντα, όχι μόνο γενικώς, αλλά τα πάντα και για το δικό μας πρόβλημα, το Μεγάλο Ελληνικό Πρόβλημα, για το οποίο θα μιλάμε (κυρίως) εδώ, που είναι διακριτό και μας ενώνει όλους κάτω από τις φαρδιές, βαριές φτερούγες του. Όλα όσα αφορούν την Κρίση, τη χρεοκοπία του κράτους (του Δημοσίου, που λέμε), τους πρωταιτίους και τους υπαιτίους της, τη διαχείρισή της, όλα τα σχετικά με αυτούς που σπεκουλάρουν και σιτίζονται χάρη σε αυτήν, καθετί που έχει να κάνει με την καμπύλη της μεταπολιτευτικής πορείας της χώρας —από το ναδίρ στο ζενίθ, και από εκεί μέχρι ένα ακόμη χαμηλότερο ναδίρ— έχουν ήδη αναλυθεί εξονυχιστικά. Τα ξέρουμε όλα. Μάλιστα, τα ξέραμε —τα είχαμε διαβάσει, τα είχαμε διαπιστώσει, τα είχαμε φωνάξει, ή ψελλίσει, μας τα είχαν αναλύσει— και πριν την αποφράδα εκείνη ημέρα του Ιανουαρίου τού 2015, όταν μόνοι μας ανοίξαμε αγανακτισμένοι την πόρτα στο χάος. Δεν έχουμε κανένα ελαφρυντικό. Και τίποτε δεν μας είναι καινούργιο.
Όλα έχουν ειπωθεί. Για όσα και όσους έφταιξαν, για την πορεία και τους σταθμούς της Κρίσης, για τις κρίσιμες καμπές, για τους λαϊκιστές που βέβαια ήρθαν (που φέραμε) στην εξουσία, για την προσπάθειά τους να αλλάξουν την πορεία της χώρας, για τη μερική και προσώρας αποτυχία τους (ο Θεός να 'χει καλά τις Μεγάλες Δυνάμεις), για τη νεογλώσσα και το πλιάτσικο, για την εγκαθίδρυση και επαναστελέχωση του κομματικού τους κράτους, για την ανάγκη να φύγουν διά παντός ως βασικοί παίχτες από τη σκακιέρα μπας και μπορέσει κάτι να σωθεί. Όλα αυτά, και όλα τα υπόλοιπα, έχουν ειπωθεί. Όπως και στη λογοτεχνία, τα πάντα έχουν ειπωθεί. Όμως, όπως ακριβώς και στη λογοτεχνία, νά που μας αρέσει να τα επαναλαμβάνουμε, να τα λέμε με άλλα λόγια, με νέες ευκαιρίες, με λιγότερες, περισσότερες ή τάχα άλλες λέξεις. Η λογοτεχνία είναι η παρηγοριά μας: δεν σώζει κανέναν. Έτσι και η αρθρογραφία, έτσι και αυτά τα σημειώματα που ξεκινώ κι εγώ σήμερα, από ένα καινούργιο για εμένα μέσο. Μονάχα μια παρηγοριά.
* * *
Τέτοια έλεγα, ή μάλλον υπονοούσα, τότε πως θα με απασχολούν εδώ στη στήλη. Δεν ξέρω —εσείς θα πείτε— αν κράτησα τον λόγο μου. Παρά ταύτα, και εμείς εδώ σίγουρα ασχοληθήκαμε με πολλά ζητήματα και πρόσωπα της τρέχουσας επικαιρότητας, κάναμε τις δικές μας «αναλύσεις», και καταθέσαμε και κάποιες, ελάχιστες, προτάσεις. Από την άλλη, κάναμε και κάτι ακόμη: μιλήσαμε αρκετά για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (κυρίως για την προβληματική χρήση τους εκ μέρους μας), παρουσιάσαμε αρκετές νέες εκδόσεις και μιλήσαμε πολύ για το βιβλίο και την αγορά του, που είναι το μόνο πράγμα που ξέρω μάλλον καλά και που είναι ένας από τους βασικότερους θεμελίους λίθους της Δημοκρατίας, ενώ συζητήσαμε επίσης και με μερικές δεκάδες ενδιαφέροντες ανθρώπους, κυρίως πολιτικούς και συγγραφείς ή εκδότες, αλλά και αρκετούς άλλους, από τελείως διαφορετικούς χώρους.
Όμως, πάντα δεν έχει σημασία μόνο τι λέγεται, αλλά και από ποιον λέγεται. Έτσι, στο δεύτερο σημείωμά μου στη στήλη, ακριβώς σαν αύριο, είχα γράψει ποιος είμαι, για να ξέρετε ποιος θα σας μιλά. Το κείμενο εκείνο της 3ης Μαΐου 2018, με τίτλο Μία ταυτότητα, πήγαινε έτσι:
* * *
-Νομίζω πως είμαι ένας μάλλον συντηρητικός άνθρωπος, κατά τι φιλελεύθερος, και μέλος καιρό τώρα τού Αντι-ΣΥΡΙΖΑ Μετώπου. Μάλιστα, αν δεν υπήρχε αυτό το Μέτωπο, θα μπορούσα να το ιδρύσω εγώ.
- Είμαι άθεος.
- Αντιπαθώ τους αθέους που προβάλλουν την αθεΐα τους με μία σειρά εκδηλώσεις, όπως και γενικώς αντιπαθώ τις καθ' ημάς ταλιμπανικές αστειότητες παντός είδους.
- Είμαι υπέρ του δικαιώματος όλων στην υιοθεσία, και βρίσκομαι απέναντι σε όσους προβάλλουν ψευδο-επιχειρήματα εναντίον του δικαιώματος αναδοχής/υιοθεσίας παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια.
- Πιστεύω πως μόνο μία πλούσια και ισχυρή χώρα μπορεί να διαφυλάσσει τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
- Θεωρώ ως εκ τούτου ότι μία πλούσια και ισχυρή Ελλάδα οφείλει να είναι το πρώτιστο μέλημά μας, καθώς το μόνο πολιτικό θέμα που έχει πράγματι σημασία είναι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα — όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα (όταν δεν είναι μπαρούφες ολκής) και απορρέουν από αυτά, όπως ακριβώς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα διαφυλάσσονται μόνο σε πλούσια, φιλελεύθερα κράτη.
- Δεν πιστεύω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ τείνει να γίνει σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.
- Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα εθνικιστικό-αυταρχικό-αντιφιλελεύθερο-αντιλαϊκό (και αντισοσιαλδημοκρατικό) κόμμα των ολίγων. Και
πολλά άλλα είναι, κανένα τους ούτε κατά διάνοια καλό.
- Είμαι φεμινιστής.
- Είμαι αντιεθνικιστής, αντικομουνιστής και αντιφασίστας.
- Θεωρώ τη Χρυσή Αυγή συμμορία ποινικών.
- Έχω στηρίξει, περισσότερο ή λιγότερο, τον εκλιπόντα Μητσοτάκη, τον Σημίτη και τον Γιώργο Παπανδρέου.
- Υπήρξα πολέμιος του Σαμαρά των Ζαππείων.
- Έχω ψηφίσει Σαμαρά το 2015, με φανατισμό. (Δηλαδή είμαι από αυτούς που «σας τα λέγαμε»).
- Έχω ψηφίσει τη Δράση τον Απρίλιο του 2012, αλλά δεν την ψήφισα τον Ιούνιο του ίδιου έτους, επειδή συνασπίστηκε με τον Τζήμερο.
- Υπήρξα μνημονιακός πριν τα Μνημόνια. Εξακολουθώ να είμαι.
- Ήμουν και είμαι γερμανοτσολιάς.
- Δεν έχω καταλάβει προς τι η όλη κουβέντα από μερίδα διανοουμένων για τη φιλο-μεταρρυθμιστική στροφή τού ΣΥΡΙΖΑ, καθώς δεν υπάρχει απολύτως καμία φιλο-μεταρρυθμιστική στροφή τού ΣΥΡΙΖΑ, αφενός, αλλά ούτε και λόγος να τρέχει κανείς πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ τώρα στα τελευταία του.
- Είμαι εναντίον της πολιτικής βίας. Η πολιτική βία είναι φασιστική.
- Είμαι εναντίον του αυριανισμού.
- Είμαι υπέρ της απόλυτης Ελευθερίας του Λόγου.
- Είμαι με τη Μέρκελ.
- Είμαι εναντίον του Τραμπ.
- Είμαι με τον Κυριάκο.
- Είμαι υπέρ της διαφορετικότητας και κατά της πολυπολιτισμικότητας.
- Δεν γελάω με το απάνθρωπο καθεστώς της Βορείου Κορέας ή με αστειάκια για το ΚΚΕ.
- Οι ούλτρα φιλελεύθεροι με τρομάζουν.
- Με τρομάζουν οι ίδιες μου οι ιδέες, εάν γίνονταν εν μϊά νυκτί καθεστώς.
- Η κυβέρνηση που έχουμε δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορούσε να μας τύχει: μπορούσε να λείπει από αυτήν ο Καμμένος, και ο Καμμένος είναι καλύτερος από πολλά μέλη τού ΣΥΡΙΖΑ.
- Φοβούμαι ότι με τον Καμμένο (ό,τι και να φοράει εκείνη την αποφράδα ημέρα) θα πάμε σε κάτι σαν πόλεμο με την Τουρκία, από τον οποίο θα βγούμε πολλαπλά χαμένοι.
- Είχα υποστηρίξει το πραξικόπημα εναντίον του Ερντογάν.
- Είμαι εναντίον του ρατσισμού, του σεξισμού, της ξενοφοβίας και της μισαλλοδοξίας.
- Είμαι εναντίον του ισλαμισμού.
- Πιστεύω πως μόνο με τη μυστική συντονισμένη δράση των αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών της Δύσης μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ισλαμική τρομοκρατία (και όχι με βομβαρδισμούς).
- Πιστεύω στην Τέχνη.
- Είμαι κατά της απλής αναλογικής, της αμεσοδημοκρατίας και των δημοψηφισμάτων.
- Είμαι υπέρ τής ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας.
- Θέλω μία ενωμένη, πανίσχυρη Ευρώπη: πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά, οπότε και πολιτιστικά.
Γυρίζω το κεφάλι από την άλλη όταν ακούω ότι, «Ναι, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση φταίει». Οκέι, τι να κάνουμε, φταίει κι αυτή. Είναι σαν να λέμε, «Ναι, αλλά φταίει και η Δημοκρατία». Οκέι, τι να κάνουμε, φταίει και η Δημοκρατία. Τι να κάνουμε, να την αλλάξουμε;
* * *
Από όσο ξέρω, δεν έχω αλλάξει έκτοτε. Φθάρθηκα, ναι. (Το καλοκαίρι τού 2018 ήταν μια άθλια, ντροπιαστική περίοδος, που θα μας στοιχειώνει για πάντα). Αλλά δεν πρέπει να άλλαξα, ή τέλος πάντων όχι πολύ. (Όπως δεν άλλαξε τίποτε από όσα περιέγραφα τότε. Πλην της απομάκρυνσης Καμμένου και συν τη Βενεζουέλα). Άλλωστε, μπορεί μεν να ασχολούμαι με τα της Ελλάδος, αλλά ζω αλλού: σε μια πολύ ήσυχη, ήρεμη, μικρή χώρα. Έχει και αυτό τη σημασία του, καθώς το περιβάλλον στο οποίο ζεις σε κρατά σε μια κάποια τάξη και ισορροπία αν είναι τακτικό και ισορροπημένο το ίδιο.
Γι' αυτό και θα θυμίσω τι έλεγα στο τρίτο εισαγωγικό στη στήλη μου κείμενο, με τίτλο Η απόδραση, που δημοσιεύτηκε στις 4 Μαΐου πέρυσι:
* * *
Επιτρέψτε μου να πω και γιατί δεν ζω πια στην Ελλάδα, για ποιο λόγο άραγε επέλεξα να βρίσκομαι μακριά από τη γλώσσα μου και τη δουλειά μου, και δη σε μία περίοδο που η δουλειά μού είναι πιο απαραίτητη από ποτέ. […] Επειδή μού άξιζε. Μετά από μία γεμάτη τριακονταετία δουλειάς, χωρίς οχτάωρα και Σαββατοκύριακα, χωρίς διακοπές και ταξίδια, μου άξιζε, έστω και στα πενήντα τέσσερά μου, να ζήσω σε μία χώρα που να με σέβεται. Η Τσεχία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, με σέβεται. Η Τσεχία είναι φτιαγμένη όπως θα όφειλε να είναι η Ελλάδα αν μπορούσε να ξέρει πώς της φέρομαι εγώ.
Αλλά η Ελλάδα δεν είναι έτσι. Δεν βλέπει πώς της φέρομαι, πώς τη φροντίζω και πόσο με μέλλει η τύχη της, και δεν κοκκινίζει. Οπότε, επιτέλους, έκανα το όνειρό μου πραγματικότητα. Κι επειδή δεν μπορούσε να έρθει το βουνό των μεταρρυθμίσεων, της οργάνωσης, του σχεδιασμού και της αστικής ευγένειας στον Μωάμεθ, πήγε ο Μωάμεθ στο βουνό. Και βρήκε την υγειά του: ζει πλέον σε ένα περιβάλλον θυελλώδους επανάστασης. Ποια είναι αυτή η επανάσταση; Θα σας πω. Και πάλι χωρίς να αξιολογώ και να βάζω σε μία τυπική σειρά όσα βρήκα εδώ, στην Πράγα, κάποια από τα εξόχως επαναστατικά που βιώνω εδώ είναι τα εξής:
- Τα λεωφορεία έρχονται στην ώρα τους, και έρχονται συχνά. Το δίκτυο των ΜΜΜ (μετρό, τραμ, αστικά) είναι αφοπλιστικά άψογο.
- Δεν υπάρχουν αυτοκίνητα και μηχανάκια στα πεζοδρόμια.
- Οι οδηγοί των ΙΧ φρενάρουν απαλά στις διαβάσεις των πεζών, και ενοχλούνται έτσι και κόψεις εσύ το βήμα σου.
- Η πόλη είναι καθαρή. Δεν υπάρχουν ξέχειλοι κάδοι. Δεν υπάρχουν καν κάδοι στο (πελώριο) ιστορικό κέντρο. Το σύστημα αποκομιδής των οικιακών απορριμμάτων είναι σχεδιασμένο άριστα.
- Τα καταστήματα είναι ανοιχτά κάθε ημέρα της εβδομάδας, από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Δεν θα ακούσεις συζητήσεις για το αν και πόσες Κυριακές είναι πρέπον να ανοίγουν. Είναι ανοιχτά, πάντα.
- Σε έναν κεντρικό λόφο δεσπόζει ένα μνημείο για τα Θύματα του Κομουνισμού. Η πόλη δεν ξεχνά. Η χώρα δεν ξεχνά.
- Το κόστος της ασφάλισης κάποιου είναι όσο το χαμηλότερο στην Ελλάδα, αλλά οι ιατρικές υπηρεσίες εδώ προσφέρονται σε υψηλού επιπέδου νοσοκομεία, καθαρά, χωρίς συνωστισμό: σαν να βρίσκεσαι σε μία ακριβή ιδιωτική κλινική.
- Πάρκα είναι σπαρμένα παντού στην πόλη, και διατηρούνται σε άψογη κατάσταση, παρά τα πλήθη των τουριστών. Δεν υπάρχει περιοχή, ή γειτονιά, σε μεγάλη απόσταση από ένα πάρκο.
- Δεν έχουν σημειωθεί περιστατικά απεργίας των υπαλλήλων στα μουσεία ή σε άλλους χώρους που επισκέπτονται οι τουρίστες, ποτέ.
- Η Uber δουλεύει κανονικά, φορολογείται κανονικά, λειτουργεί συνδυαστικά με τον στόλο των ταξί και εξυπηρετεί δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους καθημερινά.
- Βλέπεις μικρά παιδιά στους δρόμους, με τη σχολική τσάντα στην πλάτη, ασυνόδευτα. Δεν κινδυνεύουν.
- Οι άνθρωποι χαιρετιούνται στον δρόμο — εννοώ, άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους.
- Η πόλη της Πράγας έδωσε 75% στον φιλελεύθερο υποψήφιο για την Προεδρία της Δημοκρατίας.
- Μόλις τρεις δεκαετίες από την πτώση της μισητής δικτατορίας, και η ατμόσφαιρα εδώ είναι πιο Δυτική από όσο μάς άφησαν να νιώσουμε ποτέ στην Ελλάδα, ιδρυτικό και εξέχον μέλος τής ΕΕ.
* * *
Αυτά λοιπόν λέγαμε τότε. Πριν ένα χρόνο. Έναν χρόνο δύσκολο. Και οι επόμενοι έτσι θα είναι. Ας ελπίσουμε μόνο πως θα είναι χρόνια δημοκρατίας και pursuit of happiness. Σας ευχαριστώ όλους τρομερά για τη συμπόρευση. Θα συνεχίσουμε, αν το θέλετε κι εσείς.
