Ο θεσμός του Συμπαραστάτη του Πολίτη & της Επιχείρησης έχει εισαχθεί στον β' βαθμό αυτοδιοίκησης (περιφέρειες) με το άρθρο 179 του ν. 3852/2010 (Καλλικράτης), με στόχο την αντιμετώπιση της κακοδιοίκησης με ευρεία έννοια, δηλαδή πάταξη γραφειοκρατίας, χρηστή συμπεριφορά του προσωπικού, επίλυση προβλημάτων πολιτών με την περιφερειακή διοίκηση.
Αντίστοιχος είναι ο θεσμός του Συμπαραστάτη του Δημότη & της Επιχείρησης στον α' βαθμό της τοπικής αυτοδιοίκησης (δήμοι).
Ο θεσμός περιγράφεται πολύ συνοπτικά, εγείροντας ερωτήματα για βασικά σημεία της λειτουργίας του, με αποτέλεσμα την αδυναμία αξιοποίησης των δυνατοτήτων του. Με την εμπειρία της υπερδεκαετούς εφαρμογής του κρίνεται απαραίτητη και δυνατή μια πληρέστερη περιγραφή του.
Οι Συμπαραστάτες εκλέγονται με αυξημένη πλειοψηφία στα περιφερειακά (ή δημοτικά) συμβούλια, στην αρχή κάθε αυτοδιοικητικής θητείας. Στην πράξη παρατηρείται σωρεία άγονων εκλογικών διαδικασιών, με αποτέλεσμα την εκλογή ελάχιστων συμπαραστατών, τόσο στις περιφέρειες όσο και στους δήμους της χώρα.
Το πλέον αρνητικό φαινόμενο πάντως είναι οι ασυνέχειες που παρατηρούνται στη λειτουργία του θεσμού, διότι σε συνεχόμενες αυτοδιοικητικές θητείες τίποτα δεν εγγυάται την εκ νέου εκλογή Συμπαραστάτη. Και στη δεκαετία του πέρασε, η εικόνα λειτουργίας του θεσμού δεν είναι καθόλου καλή.
Μετά την εκλογή Συμπαραστάτη, η λειτουργία του γραφείου του επαφίεται στην υποστήριξη των υπηρεσιών της περιφέρειας. Στη χώρα μας δεν ενσωματώθηκε ποτέ στη νομοθεσία η σαφής οδηγία της ΕΕ για οικονομική ανεξαρτησία και επαρκή στελέχωση του γραφείου Συμπαραστάτη, με αποτέλεσμα κάθε προγραμματισμός να αποδεικνύεται δύσκολος.
Οι αρμοδιότητες του Συμπαραστάτη παρουσιάζουν ενδιαφέρουσα ευρύτητα. Έχει τη δυνατότητα να προτείνει λύσεις στην περιφερειακή διοίκηση και το περιφερειακό συμβούλιο για τη βελτίωση του διοικητικού μηχανισμού, είτε ορμώμενος από συγκεκριμένα αιτήματα ή με δική του πρωτοβουλία.
Αλλά ο νόμος δεν ορίζει με σαφήνεια τις διαδικασίες συζήτησης, απόρριψης ή αποδοχής των πρωτοβουλιών αυτών, ώστε οι προσπάθειες να πέφτουν συχνά στο κενό. Η μόνη αλληλεπίδραση του Συμπαραστάτη με το περιφερειακό συμβούλιο, στο οποίο απολογείται, είναι η ετήσια έκθεσή του, στα πλαίσια μια επιβαρυμένης συνεδρίασης απολογισμού του έργου όλης της διοίκησης.
Στη διακυβέρνηση της χώρας εντάσσονται πολλοί συναφείς θεσμοί, που αυξάνονται διαρκώς, όπως ο συνήγορος του πολίτη, ο συνήγορος του καταναλωτή, οι μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου των δημοσίων οργανισμών, οι επιτροπές φιλικού διακανονισμού στις περιφερειακές ενότητες, κτλ, αλλά καμία αναφορά δε γίνεται στον νόμο για τις συνέργειες μεταξύ τους, ώστε να βελτιστοποιείται η διοίκηση της χώρας και να αποφεύγονται άσκοπες επικαλύψεις έργου.
Αν συνυπολογίσουμε και τις εγγενείς παθογένειες της δημόσιας μας διοίκησης, δηλαδή την πολυνομία, την ασαφή ή ελλιπή νομοθέτηση που δημιουργεί διαρκή αναγκαιότητα για ερμηνεία του νόμων, τη διασπορά συναφών διατάξεων σε διαφορετικούς νόμους, την επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικής διοίκησης και των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης, την αδυναμία πειθαρχικών μηχανισμών, την έλλειψη ενιαίας αντίληψης λειτουργιών σε επίπεδο περιφέρειας (διότι οι νόμοι μας ακόμη κοιτούν προς την παλιά δομή των νομαρχιών), αντιλαμβανόμαστε ότι ο θεσμός στη χώρα μας αδυνατεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά προς όφελος των πολιτών, όπως λειτουργεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες με πιο κωδικοποιημένο διοικητικό πλαίσιο.
Μια νέα περιγραφή του θεσμού οφείλει να οδηγεί σε αποτελεσματική οργάνωσή του ώστε να εξασφαλίζεται ένα θετικό αποτύπωμα στη διοίκηση της χώρας.
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, ρεαλιστικά, την περιορισμένη αυτοδυναμία των περιφερειών στο έργο τους, σε αντίθεση με την περιφερειακή διακυβέρνηση που ισχύει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Οφείλουμε επίσης να αξιολογήσουμε ότι η ψηφιακή διακυβέρνηση σε όλο τον δυτικό κόσμο προχωρά με γρήγορους ρυθμούς μεταβάλλοντας τις συνήθεις αντιλήψεις μας για τη συμπληρωματικότητα κεντρικού κράτους και αυτοδιοίκησης.
Επιπλέον, η δύσκολη οικονομική κατάσταση της χώρας θα πρέπει να μας οδηγεί σε προσεκτικό σχεδιασμό δαπανών στις κρατικές λειτουργίες. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα εάν είναι πλεονασμός η λειτουργία γραφείου Συμπαραστάτη σε κάθε περιφέρεια ή δήμο.
Η περιφερειακή διοίκηση μπορεί να ελέγχεται αποτελεσματικά από κοινό περιφερειακό Συμπαραστάτη που θα ορίζεται από την Ένωση Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ) με τις ίδιες διαδικασίες που ορίζεται ο Συνήγορος του Πολίτη. Ένα καλά οργανωμένο και στελεχωμένο γραφείο θα μπορέσει να λειτουργεί απρόσκοπτα και να προτείνει λύσεις βελτίωσης της περιφερειακής γραφειοκρατίας ή κακοδιοίκησης σε όλες τις περιφέρειες.
Αξίζει να τονίσουμε ότι στην περιγραφή του θεσμού στον νόμο 4555/2018 (Κλεισθένης) έγινε προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις σε πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα, αλλά ο νόμος αποσύρθηκε, με την υπόσχεση ενός νέου θεσμικού πλαισίου για την οργάνωση και λειτουργία της αυτοδιοίκησης.
Στη σύνταξη του νέου νόμου, δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία για μια πληρέστερη περιγραφή του θεσμού, με τη συναίνεση όλων των πολιτικών δυνάμεων, ώστε με μια λιτή και αποτελεσματική οργάνωση του γραφείου Συμπαραστάτη, να αναδειχθεί η θετική συμβολή του θεσμού στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
* Η Νιόβη Παυλίδου είναι Συμπαραστάτης του Πολίτη & της Επιχείρησης στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας
