Εκ πρώτης όψεως, πρόκειται για ένα συνηθισμένο υπηρεσιακό έγγραφο, με το οποίο ενημερώνεται ο «Ηγέτης» για την κατάσταση που επικρατεί σε ένα από τα μουσεία της σοβιετικής πρωτεύουσας.
Ωστόσο, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Στην πρώτη, κιόλας, παράγραφο, με την οποία ξεκινάει ο συντάκτης, υπάρχει μία αναφορά στις ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις ενός ποιητή, ενός στρατηγού και ο υπαινιγμός για έναν τρίτο συγγραφέα.
Οι υπόλοιπες πληροφορίες απλά συνθέτουν το ζοφερό φόντο, μέσα από το οποίο μαθαίνουμε πως τα δίκτυα αλληλοβοήθειας που είχαν στηθεί, βρισκόταν από καιρό στο στόχαστρο της μυστικής αστυνομίας.
Πολλοί θεωρούν πως το έγγραφο αυτό, είναι η θρυαλλίδα για την εκστρατεία κατά των ομοφυλοφίλων που ξεκίνησε τη σκοτεινή δεκαετία του 1930 και συνεχίστηκε μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, κατά τη διάρκεια της οποίας, περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι καταδικάστηκαν να περάσουν στις φυλακές και στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας από 5 έως 8 χρόνια και στη συνέχεια να εκτοπιστούν από τις μεγάλες πόλεις.
Το έγγραφο έχει σπουδαία ιστορική σημασία, γιατί ξεκινώντας από αυτό μπορούμε να ξετυλίξουμε το μπερδεμένο κουβάρι αυτής της τραγικής ιστορίας.
* * *
Ειδικό ενημερωτικό σημείωμα της Ο.ΓΚΕ.ΠΕ.ΟΥ.
Για τις καταχρήσεις στη λειτουργία
του Κεντρικού Μουσείου λογοτεχνίας, κριτικής και επιφυλλιδογραφίας
16 Απριλίου 1934
Νο 50488
Άκρως απόρρητο
Προς τον Γραμματέα
Του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκοι)
σ. Στάλιν
Από τον Ιούλιο του 1933 στην Μόσχα, στην αρμοδιότητα του τμήματος Μουσείων του Λαϊκού Κομισαριάτου Παιδείας, λειτουργεί το Κεντρικό μουσείο λογοτεχνίας, κριτικής και επιφυλλιδογραφίας. Διευθυντής του μουσείου είναι ο Βλαντίμιρ Μποντς-Μπρουέβιτς. Αποστολή του μουσείου είναι η συγκέντρωση αρχειακού υλικού, το οποίο έχει σχέση με την λογοτεχνία, την κριτική και την επιφυλλιδογραφία. Τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η Ο.ΓΚΕ.ΠΕ.ΟΥ, μαρτυρούν για την μετατροπή του σε βάση παροχής υλικής βοήθειας σε πρώην ανθρώπους[1], εκκλησιαστικούς, πολιτικούς, εξόριστους και λευκοεμιγκρέδες, σε βάρος κρατικών πόρων, οι οποίοι διατίθενται για την απόκτηση λογοτεχνικού υλικού.
Έτσι, το μουσείο αγόρασε έναντι 25.000 ρούβλιων το αρχείο του ποιητή Κουζμίν. Το αρχείο αποτελείται από σημειώσεις, κατά κύριο λόγο, ομοφυλοφιλικού χαρακτήρα. Μουσειακά και λογοτεχνική αξία, δεν έχει. Η απόκτηση των απομνημονευμάτων του πρώην στρατηγού Ντζουνόφσκι έναντι 40.000 ρουβλίων, δεν έχει την παραμικρή σχέση με την λογοτεχνία και δεν έχουν καμία αξία για το μουσείο, αφού αποτελούνται αποκλειστικά από περιγραφές της προσωπικής ζωής του στρατηγού. Το μουσείο απέκτησε έναντι 10.000 ρουβλίων το χειρόγραφο μυθιστορήματος του Αντρέι Μπέλι, τα έργα του οποίου έχει απαγορεύσει να δημοσιεύονται η λογοκρισία.
Στο εξόριστο με απόφαση της Ο.ΓΚΕ.ΠΕ.ΟΥ. γιο του πρώην ιδιοκτήτη σιδηροδρομικής γραμμής και γαιοκτήμονα Μάμοντοφ, το μουσείο πλήρωσε για παλιά, άχρηστα αρχεία, 7.000 ρούβλια. Στη σύζυγο του εξόριστου Πετρόφ-Ζβάντσεφ καταβλήθηκαν 4.000 ρούβλια για ανάλογα αρχεία. Στους κόμητες Κομαρόφσκι, Οσλούφιεφ, Σερεμέτεφ και στην κόμισα Μπαράνοβα, καταβλήθηκαν μέχρι και 10.000 ρούβλια για αντικείμενα που δεν έχουν καμία αξία για το μουσείο.
Από την πρώην αριστοκράτισσα Μπαρτένιεβα (ο γιος της έχει εξοριστεί για ενεργό αντεπαναστατική δραστηριότητα) αγοράστηκαν 15 φύλλα γκραβουρών έναντι 100 ρουβλίων το φύλλο. Ο πρώην ανώτερος επιστημονικός συνεργάτης του μουσείου Τσιαβλόφσκι, δήλωσε στον καθηγητή του Μουσείου Καλών Τεχνών Σίντοροφ, ο οποίος εκτίμησε αυτές τις γκραβούρες από 3 έως 10 ρούβλια το φύλλο: «Καταλαβαίνετε, νομίζω, πως όλα αυτά γίνονται για να βοηθήσουμε». Από μοναρχίστριες μοναχές, των πρώην μεγάλων γαιοκτημόνων Χοβρίν, αγοράστηκε έναντι 10.000 ρουβλίων η αλληλογραφία του πατέρα τους Χορβίν, ο οποίος περιέγραψε την προσκυνηματικό του ταξίδι στην Ιερουσαλήμ. Από τις ίδιες αγοράστηκαν διάφορα άχρηστα πορτραίτα και έπιπλα, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με την αποστολή του μουσείου. Η παροχή υλικής βοήθειας σε αντεπαναστατικά στοιχεία, ως συστηματικό στοιχείο της λειτουργίας του μουσείου, επιβεβαιώνεται, πέραν των προαναφερομένων γεγονότων, από εκφράσεις των καθοδηγητικών στελεχών του μουσείου και των κύκλων τους. Ο επικεφαλής επιστημονικός συνεργάτης του μουσείου Ιλίνσκι δήλωσε στην πρώην κυρία των τιμών Ερμόλοβα: «Θεωρούμε χρέος μας, να ξεδιπλώσουμε πλατιά τη βοήθεια προς εκείνους τους πρώην αριστοκράτες που έχουν ανάγκη. Θέλουμε τα υπόλοιπα χρήματα κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου να τα δαπανήσουμε όσο τον δυνατόν πιο παραγωγικά. Αν γνωρίζετε κάποιον γνωστό σας που βρίσκεται σε ανάγκη και θέλει να πουλήσει πράγματα, ας έρθει στο Λογοτεχνικό Μουσείου, θα του δώσουμε αρκετά χρήματα».
Το 1933, για την αγορά υλικού από το εξωτερικό δαπανήθηκαν 5.000 ρούβλια σε χρυσό. Με την απόκτηση υλικού από το εξωτερικό ασχολείται ο επικεφαλής της επιτροπής πόρων του μουσείου Τσιαβλόφσκι. Μεγάλο μέρος του αρχειακού υλικού που αγοράστηκε από το εξωτερικό, ανήκε σε λευκοεμιγκρέδες. Έτσι, περιήλθε σε γνώση μας, πως τα υλικά αγοράστηκαν από τον συνεργάτη των δεξιών-μοναρχικών εφημερίδων στο Παρίσι Σεμένοφ, στον οποίο καταβλήθηκαν 12.000 ρούβλια. Αρχειακό υλικό αγοράστηκε και από τον λευκοεμιγκρέ Ζαρέτσι, ο οποίος ζει στην Πράγα.
Βοήθεια προς τους πρώην ανθρώπους χορηγείται όχι μόνο μέσω αγορών κάθε είδους άχρηστων πραγμάτων, αλλά και μέσω της προσφοράς λογοτεχνικής δουλειάς, η οποία δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον για το μουσείο. Στην πρώην κυρία των τιμών Γιερμόλοβα προτάθηκε να γράψει τα απομνημονεύματά της, πράγμα για το οποίο της υποσχέθηκαν «να πληρώσουν καλά». Ανάλογα απομνημονεύματα προτάθηκε να γράψουν οι πρώτη γαιοκτήμονες αδελφές Χορβίν, οι οποίες συνδέονται ενεργά με τον λευκοεμιγκρέ ανιψιό του Ιλιά Λαντιζίνσκι. Η παρακάτω φράση του Τσιαβλόφσκι, επιβεβαιώνει πως η πρόταση λογοτεχνικής δουλειάς σε πρώην ανθρώπους, έχει ως στόχο την παροχή υλικής βοήθειας: «Βοηθάμε πολλούς δικούς μας ανθρώπους. Το κάνουμε προσεκτικά, χωρίς τυπικά να ανακατευόμαστε στη ζωή τους, αλλά μέσω της προσφοράς λογοτεχνικής δουλειάς». Αυτή η πρακτική στη λειτουργία του μουσείου οφείλεται στο ότι είναι γεμάτο με αλλότρια πρόσωπα. Οι επιστημονικοί συνεργάτες και σύμβουλοι του μουσείου προέρχονται αποκλειστικά από ανθρώπους με αντισοβιετικές διαθέσεις, συνδεόμενους κατά το παρελθόν με τα αριστοκρατικά στρώματα της τσαρικής Ρωσίας.
Παραθέτουμε κατάλογο:
1) Τσιαβλόφσκι Μ. Α. - πρώην αριστοκράτης, κριτικός της λογοτεχνίας, ειδικός στον Πούσκιν, ένας από τους επιμελητές της ιωβηλαίας έκδοσης των έργων του Λ. Τολστόι, επικεφαλής επιστημονικός συνεργάτης και, ουσιαστικά, υπεύθυνος της επιτροπής πόρων του μουσείου, εχθρικά διακείμενος απέναντι στη σοβιετική εξουσία∙
2) Ιλίνσκι Ι. Β. - επικεφαλής επιστημονικός συνεργάτης του μουσείου, πρώην αριστοκράτης, ειδικός στον Τολστόι, το 1925 συνελήφθη από τα όργανα της Ο.ΓΚΕ.ΠΕ.ΟΥ για ενεργό αντεπαναστατική δράση, συγγραφέας του λιβέλου «Μαρξιάδα», ο οποίος τυπώθηκε στο εξωτερικό∙
3) Τσουλκόφ Ν. Π.- πρώην αριστοκράτης, επικεφαλής του υπό-τμήματος του μουσείου, μεταφραστής και ειδικός στην γενεαλογία, αντισοβιετικά διακείμενος∙
4) Μπαχρούσιν Γ. Α. - μέλος της επιτροπής πόρων, γιος πρώην μεγαλέμπορου και θεατρικού παράγοντα, ειδικός στην εικονογραφία και την καθημερινή ζωή κατά τον 19ο αιώνα∙
5) Μουραβιόβα Μ. Γ. - επικεφαλής επιστημονικός συνεργάτης, πρώην αριστοκράτισσα, κόρη του τσαρικού υπουργού Ζένγκερ, συγγενής του Τσιαβλόφσκι∙
6) Σόκολοφ Μ. Γ.- μέλος της επιτροπής πόρων, πρώην αριστοκράτης, καθηγητής Λαογραφίας, το 1933 συνελήφθη από τα όργανα της Ο.ΓΚΕ.ΜΠΕ.ΟΥ. για αντεπαναστατική δράση∙
7) Γκουντζίν Ν. Κ. - μέλος της επιτροπής πόρων, πρώην αριστοκράτης, ειδικός στον Τολστόι, αντισοβιετικά διακείμενος.
Το τμήμα Μουσείων του Λαϊκού Κομισαριάτου Παιδείας, όλο αυτό το διάστημα πραγματοποίηση μόνο έναν έλεγχο και αυτό μόνο για τα οικονομικά, ο οποίος δεν διακρίβωσε τη σπατάλη των κρατικών πόρων.
Θεωρούμε αναγκαία την εκκαθάριση του μουσείου από τα αλλότρια στοιχεία και την ενίσχυση της ηγεσίας του.
Αναπληρωτής πρόεδρος της Ο.ΓΚΕ.ΠΕ.ΟΥ.
Αγρκάνοφ
Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας
Κιβώτιο 3, Κατάλογος 1, Φάκελος 33. Φύλλα 214-218. Αντίγραφο.
[1] Πρώην άνθρωποι: Έτσι χαρακτήρισαν οι Μπολσεβίκοι, όλους όσους δεν ήταν εργάτες ή αγρότες κατά το τσαρικό καθεστώς.
