Αν διαφανεί μια διευρυμένη αποτυχία της ρωσικής εισβολής, τότε το ακραίο και εφιαλτικό σενάριο ακόμη και της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων, δεν μπορεί εντελώς να αποκλεισθεί. Τυχόν χρήση τους, όπως επίσης χημικών ή βιολογικών όπλων, θα ήταν από μόνη της μια τεράστια αλλαγή δεδομένων για το ΝΑΤΟ, πολλώ δε μάλλον αν έπλητταν έμμεσα και γειτονικές προς την Ουκρανία, χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, γεγονός που θα ενεργοποιούσε το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, δηλαδή την υποχρέωση κάθε κράτους-μέλους να συνδράμει τη χώρα που υπέστη το πλήγμα, όπως αναφέρει στο Liberal ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών, Γιάννης Βαληνάκης.
«Ένας εμμονικός και στριμωγμένος Πούτιν, μπροστά στο φάσμα μιας ήττας, είναι πιθανό να καταφύγει ακόμη και σε χρήση χημικών ή τακτικών πυρηνικών όπλων», λέει χαρακτηριστικά, θέλοντας να πιστεύει ότι το σενάριο συγκεντρώνει λιγοστές πιθανότητες.
Βλέπει πίσω από τις ρωσικές δηλώσεις πως βασικός τους πλέον στόχος είναι το Ντονμπάς, υποχωρητικούς ελιγμούς και αναδίπλωση ως προς τους αρχικούς στρατηγικούς τους στόχους, μιλά για τους κινδύνους που εγκυμονεί η απουσία επικοινωνίας μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας που δυσχεραίνει τη δυνατότητα συνεννόησης εφόσον τα πράγματα ξεφύγουν, και θέλει να πιστεύει ότι έχουν ενεργοποιηθεί και άλλα κανάλια συνεννόησης.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Η Ρωσία ανακοίνωσε ότι εισέρχεται στην 2η φάση του πολέμου, ότι ουδέποτε είχε στόχο να καταλάβει το Κίεβο, το Χάρκοβο και άλλες πόλεις, καθώς και ότι πλέον, ο βασικός της στόχος είναι «η απελευθέρωση του Ντονμπάς». Αρκετοί δυτικοί αναλυτές ερμηνεύουν τα παραπάνω ως απόρροια των δυσκολιών και της αντίστασης την οποία συνάντησε στην Ουκρανία. Ποια η γνώμη σας;
Γινόμαστε μάρτυρες της εντυπωσιακής και πολύπλευρης αδυναμίας των ρωσικών στρατευμάτων εισβολής να υλοποιήσουν τους προφανώς υπερφίαλους στόχους που είχαν τεθεί από τον Πούτιν για κατάληψη μεγάλου μέρους της ουκρανικής επικράτειας. Κατά τα φαινόμενα ο Ρώσος ηγέτης οδηγείται αδήριτα σε υποχωρητικούς ελιγμούς. Στο κατέβασμα του πήχη συνέβαλαν αναμφίβολα η ηρωική και «έξυπνα» οργανωμένη ανθεκτικότητα της ουκρανικής αντίστασης, αλλά και οι στοχευμένες δυτικές κυρώσεις επί της ρωσικής οικονομίας.
Μπροστά στην παραλυτική αδυναμία του στρατού εισβολής και παρά τους ωμούς βομβαρδισμούς, ο Πούτιν δείχνει να αναδιπλώνεται και ως προς τους στρατηγικούς του στόχους στο τραπέζι της άτυπης διαπραγμάτευσης. Οι νέες διατυπώσεις, εάν επιβεβαιωθούν, θα σημαίνουν λογικά και μείωση των ρωσικών απαιτήσεων ως προς τους βασικούς όρους επίλυσης του προβλήματος: δηλ. αφενός επιστροφή στο Κίεβο περισσότερων νεοκατακτηθέντων εδαφών και αφετέρου λιγότερο αυστηρά όρια ουδετερότητας και αποστρατικοποίησης της Ουκρανίας.
Χθες ο αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας Ντ. Μεντβέντεφ επανέφερε την απειλή των πυρηνικών, λέγοντας ότι η Ρωσία μπορεί να τα χρησιμοποιήσει και εναντίον εχθρού που διαθέτει μόνο συμβατικά όπλα. Είχαν προηγηθεί τη Πέμπτη, οι δηλώσεις Στόλτενμπεργκ ότι η Μόσχα είναι πιθανό να κάνει χρήση χημικών, χρησιμοποιώντας το πρόσχημα ότι η αντίπαλη πλευρά προετοιμάζει ανάλογη επίθεση. Τι θα σήμαινε χρήση χημικών ή και τακτικών πυρηνικών όπλων στην Ουκρανία;
Η δυσκολία που συναντά η Ρωσία εξαιτίας της αντίστασης της Ουκρανίας, σε συνδυασμό με την απόφαση του ΝΑΤΟ να ενισχύσει πλέον στρατιωτικά (με αμυντικά συστήματα) το Κίεβο, έπειτα από την απόφαση που έλαβε την Πέμπτη, μπορεί να αλλάξει τον αρχικό συσχετισμό δυνάμεων και τα συναφή δεδομένα του πολέμου.
Οι απροσδόκητες επιτυχίες της ουκρανικής αντίστασης, λογικά, και εφόσον συνεχιστούν, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ακόμη σοβαρότερες ήττες των ρωσικών δυνάμεων εισβολής. Οι εξελίξεις αυτές όμως, κατά τρόπο οξύμωρο, προκαλούν στη Δύση ανησυχία, μήπως οδηγήσουν, αντί προς τη λήξη του πολέμου, στην γενικευμένη κλιμάκωσή του. Κι αυτό γιατί ένας εμμονικός και στριμωγμένος Πούτιν, μπροστά στο φάσμα μιας ήττας, είναι πιθανό να καταφύγει ακόμη και σε χρήση χημικών ή τακτικών πυρηνικών όπλων.
Λογικά, ένας εισβολέας θα προσερχόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων εφόσον η αδιέξοδη εξέλιξη των εχθροπραξιών τον οδηγούσε σε αυτό. Στην περίπτωση όμως του Πούτιν, η Δύση φοβάται ότι η αδυναμία υλοποίησης του σχεδίου του μπορεί να τον οδηγήσει σε ακόμη πιο ακραίες στρατιωτικές ενέργειες. Αυτό άλλωστε προβλέπεται και στο ρωσικό πυρηνικό δόγμα. Δηλαδή ότι αν η Ρωσία βρεθεί σε δύσκολη θέση στο πεδίο, θα πρέπει υποχρεωτικά να προσφύγει σε υψηλότερο επίπεδο κλιμάκωσης, ακόμη δηλ. και στη χρήση χημικών ή πυρηνικών όπλων (escalate to de-escalate).
Πρόκειται ασφαλώς για εφιαλτικό σενάριο, που όμως δεν μπορεί να αποκλεισθεί εντελώς, αν διαφανεί διευρυμένη αποτυχία των ρωσικών δυνάμεων σε επίπεδο καθαρής ήττας για τον Πούτιν. Τυχόν επιβεβαίωση τέτοιων σεναρίων θα επέφερε βέβαια τεράστιες επιπτώσεις για την ανθρωπότητα, καθώς θα διαβαίναμε ένα κατώφλι κλιμάκωσης, έστω και στο τακτικό (και άρα λιγότερο καταστροφικό) επίπεδο, που είχαμε να παραβιάσουμε από την εποχή του Ναγκασάκι και της Χιροσίμα.
Συμφωνά πάντως με τον Στόλτενμπεργκ, αν η Μόσχα κάνει τελικά χρήση χημικών, δεν αποκλείεται να υπάρξει διασπορά και σε χώρες - μέλη του ΝΑΤΟ στην Αν. Ευρώπη. Σε ένα τέτοιο εφιαλτικό σενάριο μπορεί να φτάναμε ακόμη και σε στρατιωτική εμπλοκή του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία;
Η τυχόν χρήση χημικών, βιολογικών ή τακτικών πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία στην Ουκρανία, θα ήταν από μόνη της μια τεράστια αλλαγή των δεδομένων για το ΝΑΤΟ. Πολλώ δε μάλλον, αν η χρήση των όπλων αυτών έπληττε έμμεσα και γειτονικές προς την Ουκρανία, χώρες- μέλη του ΝΑΤΟ, γεγονός που θα ενεργοποιούσε το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Δηλαδή την υποχρέωση κάθε κράτους-μέλους να συνδράμει την χώρα- μέλος που υπέστη το πλήγμα. Προφανώς θα επρόκειτο για μια εφιαλτική κατάσταση.
Επαναλαμβάνω κι εδώ, όσο παράδοξο και αν ακούγεται, ότι η αποτυχία του Πούτιν να πετύχει τους στόχους του ένα μήνα μετά την έναρξη της εισβολής, θα μπορούσε να φέρει πιο κοντά το σενάριο επιδεικτικής χρήσης μη συμβατικών όπλων, προκειμένου το Κρεμλίνο να αποτρέψει στρατιωτική εμπλοκή της Δύσης και να επιβάλει στην Ουκρανία μια λύση στα μέτρα του.
Διογκώνει την επικινδυνότητα της κατάστασης, το γεγονός ότι φαίνεται να έχουν κοπεί ή να μην λειτουργούν αποτελεσματικά οι γραμμές επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, ΗΠΑ και Ρωσίας, για την αποφυγή «ατυχημάτων» ή «εσφαλμένων υπολογισμών»;
Η απουσία επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών είναι σίγουρα παράγοντας προβληματισμού. Εάν πράγματι συμβαίνουν όσα μεταδίδουν διεθνή μέσα ενημέρωσης, δυσχεραίνεται πολύ η δυνατότητα συνεννόησης, ιδίως εφόσον τα πράγματα ξεφύγουν και ζήσουμε μια κλιμάκωση σε τέτοιο επίπεδο. Πιστεύω πάντως ότι έχουν ενεργοποιηθεί μέσω τρίτων και άλλα κανάλια επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, τα οποία ενδεχομένως θα μπορέσουν να συμβάλλουν σε ένα διπλωματικό συμβιβασμό. Μόσχα και Κίεβο λογικά επιδιώκουν -και πιστεύω έχουν ήδη επιτύχει κάποια βήματα- σμίκρυνση της απόστασης που χωρίζει τις θέσεις τους. Υπογραμμίζω εδώ ότι μια διπλωματική λύση προϋποθέτει συνήθως να μπορούν να ισχυριστούν αμφότερες οι πλευρές -αλλά ιδίως η ισχυρότερη- ότι έχουν πετύχει τους στόχους τους.
Σε ένα άλλο μέτωπο, αυτό του οικονομικού πολέμου, φαίνεται ότι η Σύνοδος Κορυφής, μαζί με τη συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ για σημαντική αύξηση των ροών LNG στις ευρωπαϊκές χώρες, βάζουν τα θεμέλια για τη σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία και αποκλιμάκωση των τιμών. Ποια η γνώμη σας ;
Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι η Ευρώπη συνειδητοποίησε, έστω με καθυστέρηση, πόσο αδυνατίζει τη θέση της η ενεργειακή της εξάρτηση από τη Μόσχα. Έκανε για αυτό τα πρώτα μεγάλα βήματα. Το τελικό ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής δείχνει ότι η Ευρώπη είναι αποφασισμένη να κάμψει αυτή την ενεργειακή της εξάρτηση, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Η διαφοροποίηση των ευρωπαϊκών πηγών προμήθειας, στο πλαίσιο της οποίας έγινε και η συμφωνία Μπάιντεν - Φον Ντερ Λάιεν, αποτελεί ένα πρώτο βήμα. Όλα δείχνουν ότι θα συμπληρωθεί με ανάλογες γενικότερες κινήσεις και προς άλλες χώρες παραγωγούς (Κατάρ, Αλγερία, κ.ά) αλλά και ότι το LNG θα αποτελέσει πλέον, λόγω και της τεράστιας ευελιξίας που παρέχει για τη μεταφορά οπουδήποτε, βασικό εργαλείο για την ισχυροποίηση της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας.
* Ο Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής, Πρόεδρος του Ευρωπ. Κέντρου Αριστείας /ΕΚΠΑ και πρ. υφυπουργός Εξωτερικών
