Ο ακαδημαϊκός φυσικός και διαστημικός επιστήμονας Σταμάτης Κριμιζής, από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της επιστήμης παγκοσμίως, από παιδί, στο Βροντάδο της Χίου, σήκωνε το βλέμμα προς τα αστέρια και έψαχνε πώς λειτουργούν οι «ρουκέτες», τα βράδια της Ανάστασης. Με θέση ομότιμου διευθυντή προγραμμάτων της NASA στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins των ΗΠΑ, είναι ο μοναδικός επιστήμονας στον κόσμο που έχει εξοπλίσει με επιστημονικά όργανα διαστημόπλοια σε αποστολές στο σύνολο των πλανητών του Ηλιακού μας Συστήματος. Και πέρα απ'' αυτό, είχε καταλυτική συμμετοχή στις αποστολές της αμερικανικής Διαστημικής Εταιρείας (Voyager 1 και 2, New Horizon) που μας «ταξίδεψαν» μέχρι τον Πλούτωνα.
Οραματιστής της αποστολής με την οποία, σε λίγους μήνες ο άνθρωπος θα πλησιάσει όσο ποτέ τον Ήλιο και διδακτορική διατριβή που φέρει τον τίτλο «Μοντέλο Κριμιζή», τιμημένος από το αμερικανικό κράτος για την προσφορά του στην Αεροδιαστημική, με το όνομά του να έχει δοθεί σε έναν αστεροειδή, διέγραψε μια τροχιά κάθε άλλο παρά «ελλειπτική». Τελευταίος σταθμός, η προεδρία του νεοσύστατου Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (ΕΛΔΟ).
Συνέντευξη στον Γαβριήλ Χ. Σερέτη
- Πώς πάει η εξερεύνηση του... ελληνικού Διαστήματος της γραφειοκρατίας και της πολυνομίας;
Είμαι πολύ απογοητευμένος. Έχουμε προγραμματίσει την τρίτη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου, θέλουμε να δουλέψουμε εντατικά και για δύο εβδομάδες δεν είχαμε ΑΦΜ, τραπεζικό λογαριασμό, νομικό και οικονομικό σύμβουλο. Για μία εταιρεία με αυτό το αντικείμενο, η επίλυση τέτοιων πρακτικών ζητημάτων θα ήταν εκ των ων ουκ άνευ, από την πρώτη μέρα. Σκέφτομαι αυτά που λέμε, ως κράτος, εδώ και χρόνια, για τους επενδυτές, για τη φημολογούμενη διαδικασία της αδειοδότησης σε μια στάση. Πότε θα εφαρμοστούν σ'' αυτή τη χώρα; Είναι πολύ απογοητευτικό.
- Η έδρα του Οργανισμού πού είναι;
Προς το παρόν, είναι στο υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, αλλά αναζητούμε ξεχωριστή έδρα. Στον «Δημόκριτο» θα ήταν ένα σωστό περιβάλλον. Αλλά κι αυτά έχουν πολιτικοποιηθεί, κατά κάποιο τρόπο, και αυτό με απογοητεύει. Στην ηλικία μου, δεν χρειάζομαι προεδρίες, ούτε διακρίσεις. Στην τελευταία διοικητική μου θέση, πριν από 14 χρόνια, είχα 650 ανθρώπους και προϋπολογισμό 215 εκατ. δολάρια τον χρόνο. Γνωρίζω πώς γίνεται η διοίκηση. Και αυτή υπηρεσία, τώρα, έχει μηδέν υπαλλήλους και μηδέν προϋπολογισμό, προς το παρόν. Δεν είναι κάτι το οποίο επεδίωξα.
- Γνωρίζω την έμφαση που δίνετε στην έννοια της αξιοκρατίας και της αριστείας. Πώς αποφασίσατε να συνεργαστείτε με μια κυβέρνηση που δεν έχει την ίδια άποψη μ'' εσάς;
Ο υπουργός, ο κ. Παππάς, είχε υποσχεθεί ότι θα συμβάλει ώστε αυτά τα κριτήρια της αξιοκρατίας, της αριστείας και της αξιολόγησης να εφαρμοστούν. Με έπεισε ότι είναι ειλικρινής στις προθέσεις του. Στην αρχή ήταν απόλυτα υποστηρικτικός, αλλά, εκ των υστέρων, υπήρξαν δυσκολίες. Πρώτον μεταξύ του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής και του υπουργείου Οικονομικών. Όταν αυτά επιλύθηκαν, νόμιζα ότι θα προχωρήσουμε, λογικά. Υποστήριξα το νομοσχέδιο, στη Βουλή. Αν και είχαν υπεισέλθει διαδικασίες με τις οποίες διαφωνούσα. Κατέθεσα τις απόψεις μου. Δυστυχώς, όμως, αυτές δεν ελήφθησαν υπ'' όψιν στο τελικό νομοσχέδιο.
- Νιώθω ότι είστε στα πρόθυρα της παραίτησης, σας ακούω απογοητευμένο...
Καταλαβαίνω ότι στην αρχή πάντα υπάρχουν προβλήματα, αλλά ελπίζω ότι η πολιτική ηγεσία θα δεχτεί να τα αντιμετωπίσει...
- Έχετε βάλει χρονοδιάγραμμα;
Όχι ακόμα, αλλά τα λειτουργικά θέματα πρέπει οπωσδήποτε να τακτοποιηθούν στους επόμενους 2-3 μήνες. Υπάρχουν προγράμματα, για τα οποία το κράτος έχει ήδη δεσμευθεί, που πρέπει να «τρέξουν» για να επιτευχθούν οι στόχοι εγκαίρως.
- Τελικά, πόσο χρήσιμος είναι ένας τέτοιος Οργανισμός για την καθημερινότητά μας;
Πολύ. Έχει υπολογιστεί ότι ο κάθε πολίτης έρχεται σε επαφή με κάποιο διαστημικό σύστημα επτά φορές την ημέρα. Δράσεις για την πλοήγηση, τη μετεωρολογία, τη γεωργία, τους χάρτες, το κτηματολόγιο και τόσα άλλα. Αυτά δεν τα έχουμε συνειδητοποιήσει. Ως κράτος, ως πολίτες, αλλά και ως εκπαίδευση.
Αν και υπάρχει ένα μεταπτυχιακό δίπλωμα στη διαστημική τεχνολογία, πηγαίνουν διάφοροι καθηγητές, από άλλα πανεπιστήμια, κάνουν ένα μάθημα, χωρίς εργαστήρια, και μετά φεύγουν. Το πανεπιστήμιο είναι μία κοινωνία και απαιτεί ομαδική δουλειά. Μία διαστημική υπηρεσία θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά και στην κοινωνική εκπαίδευση. Αν δεν υλοποιηθούν οι προβλέψεις του νομοσχεδίου, όλοι χάνουμε τον χρόνο μας. Θα είναι πολύ λυπηρό αν αποδειχθεί, για ακόμη μία φορά, ότι χάσαμε το τρένο.
- Αν είχαν επιλυθεί τα υφιστάμενα προβλήματα, ποιες θα ήταν οι πρώτες προτεραιότητές σας;
Ο διορισμός του διοικητικού συμβουλίου είναι για δύο χρόνια. Και ακόμα δεν έχουμε στήσει τον Οργανισμό. Το να αποκτήσουμε μικρούς δορυφόρους, που η τεχνολογία σήμερα επιτρέπει με μικρό κόστος, ή γενικότερα, το να εφαρμόσουμε προγράμματα εστιασμένα στις ανάγκες της χώρας προϋποθέτει διοίκηση, ανθρώπους με τεχνογνωσία. Και, αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε κανέναν. Δεν αρχίσαμε καν. Δυστυχώς, και στο Διάστημα, τα αποτελέσματα βγαίνουν σε βάθος χρόνου. Απαιτούν στρατηγικό πλαίσιο. Χρονοδιάγραμμα. Προϋπολογισμό. Ειδική γνώση που δεν υπάρχει στη γραφειοκρατία των υπουργείων. Μιλώ για τον τομέα του Διαστήματος.
- Δηλαδή, αν καταλαβαίνω σωστά, για μία ακόμα φορά, «βάλαμε το κάρο μπροστά από το άλογο»...
Και ναι και όχι. Υπάρχουν γενικότητες που δεν μπορούν να λειτουργήσουν στο Διάστημα, πρέπει να δομηθούν συγκεκριμένα προγράμματα με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Αυτά δεν έγιναν. Είναι η ευκαιρία να τα κάνουμε.
- Θα θέλετε να μας μεταφέρετε τα συναισθήματά σας από την εμπειρία με το Voyager. Τι κέρδισε η ανθρωπότητα από αυτή την αποστολή;
(Το ύφος του αλλάζει τελείως, χαμογελά). Κερδίσαμε τεράστια γνώση και για τους απώτερους πλανήτες και για τον διαστρικό χώρο. Ξαναγράψαμε τα σχολικά βιβλία.
- Δηλαδή;
Ενώ, προηγουμένως, δεν ξέραμε αν υπάρχουν ηφαίστεια σε άλλο ουράνιο σώμα εκτός από τη Γη, ανακαλύψαμε ότι υπάρχουν ηφαίστεια και μάλιστα 10 φορές ισχυρότερα από τα δικά μας. Οτι υπάρχει νερό και πάγος νερού σχεδόν σε όλο το Ηλιακό Σύστημα, αρχίζοντας με τον Αρη και την Ευρώπη στον Δία και τον Εγκέλαδο και τον Τιτάνα στον Κρόνο, ακόμα και στον Πλούτωνα. Αυτά ήταν άγνωστα. Ακόμα και στην επιστημονική φαντασία.
Οι ιδέες που είχαμε για τον Γαλαξία είναι μάλλον λάθος. Βλέπουμε «τσουνάμι», που κανένας δεν είχε προβλέψει, να περνάνε δίπλα από το διαστημόπλοιο. Ολοι νόμιζαν ότι ο Γαλαξίας είναι σαν μία γαλήνια θάλασσα και είναι ένας τρικυμισμένος ωκεανός, κατά διαστήματα. Τα αιώνια ερωτήματα για το αν υπάρχει άλλη βιολογική δραστηριότητα στο Ηλιακό μας Σύστημα δεν έχουν ακόμη απαντηθεί, αλλά διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν τα βασικά συστατικά, δηλαδή ενέργεια, νερό και οργανικές ουσίες.
- Άρα αυξάνουν οι πιθανότητες να υπάρχει ζωή ή να μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος κάπου εκεί έξω...
Ναι, και σε λίγα χρόνια, μέσα από εκσκαφές στο έδαφος του Αρη, ή σε υπόγειες δεξαμενές, θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε αν υπάρχουν απολιθωμένα μικρόβια, μικροβιακή ζωή. Και φανταστείτε τι επιρροή μπορεί να έχει αυτό ακόμη και στις θρησκείες, οι περισσότερες από τις οποίες πρεσβεύουν ότι η Γη είναι το μόνο μέρος όπου υπάρχει βιολογική δραστηριότητα.
- Κι αν προσθέσουμε και τους άλλους γαλαξίες... Θα μπορέσουμε άραγε ποτέ να τα «φτάσουμε» όλα αυτά;
Είναι λίγο χίμαιρα να πιστεύουμε ότι θα κάνουμε ταξίδια σε άλλα αστέρια, όταν σκεφτεί κανείς ότι το ταξίδι στον πιο κοντινό ήλιο, το άλφα Κενταύρου, είναι εννιά χρονιά μετ'' επιστροφής, με την ταχύτητα του φωτός. Δεν φτάνουν 26.000 χρόνια να πας και να ''ρθεις, με 6 φορές την ταχύτητα του Voyager, που ταξιδεύει με 61.000 χλμ. την ώρα. Το ταξίδι σε αυτούς τους άλλους κόσμους δεν είναι εφικτό. Εκτός και αν αλλάξουν οι νόμοι της Φυσικής. Αυτό που είναι εφικτό είναι να παρατηρήσουμε άλλους πλανήτες με την αύξηση της ισχύος των τηλεσκοπίων και με φασματοσκοπία της ατμόσφαιρας ενός πλανήτη σε άλλο άστρο. Και μπορεί να ανακαλύψουμε ότι υπάρχει άζωτο και οξυγόνο ή άλλα στοιχεία, και τότε θα μπορούσαμε να πούμε αν υπάρχει δυνατότητα βιολογικής δραστηριότητας σε τέτοιο πλανήτη.
-Αν λάβουμε υπόψη και τη σκοτεινή ύλη, τη σκοτεινή ενέργεια, καταλαβαίνουμε ότι δεν γνωρίζουμε και πολλά για το τι γίνεται εκεί έξω...
Όταν ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής, η ορατή ύλη του σύμπαντος θεωρούσαμε ότι ήταν 75%. Τώρα, έχει «κατέβει”» στο 4%. Φανταστείτε το μέγεθος της άγνοιάς μας. Ξέρουμε ότι υπάρχει σκοτεινή ύλη και ενέργεια, αλλά δεν έχουμε καμία απόδειξη από τι συνίστανται, τι ακριβώς κάνουν. Φανταστείτε, επομένως, πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσουμε το φυσικό σύμπαν. Χώρια η βιολογική δραστηριότητα που είναι κάτι ακόμα πιο δύσκολο από όλα αυτά. Και δεν μιλάω για UFO''s. Αυτό, νομίζω, δεν θα το μάθουμε για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
-Μήπως αντί για ταξίδια θα έπρεπε να δουλέψουμε τα... διαστημικά γυαλιά μας; Τελικά, μήπως το πρόβλημα είναι η ανικανότητά μας να δούμε, οι περιορισμοί του ανθρώπινου ματιού;
Μα αυτό κάνουμε. Όπως είπατε, η δυνατότητα που έχουν τα μάτια μας να δουν είναι πολύ περιορισμένη, η αισθητικότητα του οπτικού μας συστήματος ελάχιστη. Το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα επεκτείνεται σε εκατομμύρια χιλιόκυκλους, αριστερά και δεξιά, από το οπτικό μας πεδίο. Και με αυτό τον τρόπο έχουμε μάθει αυτά που έχουμε μάθει για το Διάστημα. Κοιτάμε τις ακτίνες Χ, τις υπεριώδεις, τις υπέρυθρες, τις ακτίνες Γ, τις κοσμικές ακτίνες. Ολα αυτά δεν έχουμε τη δυνατότητα να τα δούμε με τα μάτια μας. Γι'' αυτό και όταν με ρωτάνε αν θέλεις να ταξιδέψεις με ένα διαστημόπλοιο, απαντώ ότι είναι σχεδόν άχρηστο. Μπορεί να δεις πολύ περισσότερα με τα επιστημονικά όργανα. Τα ρομποτικά διαστημόπλοια μπορούν να πάνε πολύ πιο μακριά και χρειάζονται ελάχιστη συντήρηση, ενώ ο άνθρωπος δεν έχει τις δυνατότητες. Είναι δαπανηρό το ανθρώπινο πλήρωμα και χρειάζεται τεράστια συντήρηση.
- Σε λίγους μήνες ο Ηλιακός Εξερευνητής (Solar Probe Plus), τον οποίο οραματιστήκατε, θα ξεκινήσει το ταξίδι για τον Ήλιο. Πώς νιώθετε; Τι ελπίζετε ότι θα ανακαλύψουμε;
Το σλόγκαν είναι «ν'' αγγίξουμε τον Ήλιο». Στο τέλος της αποστολής θα πάμε όσο πιο κοντά γίνεται στον Ηλιο, σε μία απόσταση έξι εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Είναι η πρώτη αποστολή σε ένα άστρο, το δικό μας. Δεν ξέρουμε πώς λειτουργεί, πώς γίνεται αυτή η εκρηκτική μεταστροφή της ατμόσφαιρας του Ηλίου από 6.000 στην επιφάνεια σε 1.000.000 βαθμούς στο στέμμα. Οταν «μπούμε» τόσο κοντά, ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς συμβαίνει αυτό το φυσικό φαινόμενο. Πώς γίνονται οι εκρήξεις που μεταφέρουν δισεκατομμύρια τόνους υλικού από τον Ηλιο στο Διάστημα. Αν μπορέσουμε να καταλάβουμε τον μηχανισμό, τότε θα κάνουμε προβλέψεις για να προστατεύσουμε καλύτερα και τον πλανήτη μας.
- Μου έκανε εντύπωση αυτό που είχατε πει ότι ο επιστήμονας είναι η συνείδηση αλλά βρίσκεται στο έλεος των πολιτικών.
(Γελάει) Δεν αφήνουν τους άριστους να προκόψουν. Έχω πει πολλά για τα οποία μπορεί να κατηγορηθώ. Το ότι η επιστήμη είναι στο έλεος των πολιτικών είναι γνωστό, παγκοσμίως, με την ατομική βόμβα και τόσα άλλα παραδείγματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε την έρευνα και να περιορίσουμε τα όρια της γνώσης, επειδή κάποιος πολιτικός μπορεί να καταχραστεί αυτή τη γνώση για άλλους σκοπούς. Αλλά αυτό που κάνουμε στην Ελλάδα, που «ποινικοποιούμε» τους άριστους, αυτό είναι άλλο πράγμα. Δεν ξέρω να υπάρχει σε άλλες κοινωνίες και αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στη δική μας κοινωνία από άλλες πιο προηγμένες. Δεν πιστεύουμε και δεν χρησιμοποιούμε την αξιοκρατία σε όλες τις φάσεις της κοινωνίας μας και του κράτους. Και, δεύτερον, δεν πιστεύουμε στην ομαδική δουλειά. Δεν έχουμε καταλάβει ότι μόνο με ομαδική δουλειά μπορούμε να έχουμε αποτελέσματα. Ηρωοποιούμε το άτομο. Μόνο όταν τα δικά μας παιδιά βγουν έξω και δουλέψουν, σε διαφορετικό περιβάλλον, τότε μόνο μαθαίνουν τη σημασία της ομαδικής δουλειάς.
-Τελικά πιστεύετε ότι μπορεί να επιστρέψουν οι επιστήμονες, τουλάχιστον, και να αλλάξει αυτή η χώρα; Πώς μπορεί να συμβεί αυτό με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση; Γιατί, για παράδειγμα, το επίσημο υπουργείο Παιδείας με συμβολικές ή και ουσιαστικές κινήσεις, από τους σημαιοφόρους στα δημοτικά μέχρι τα «ασύδοτα» πανεπιστήμια, κατευθύνεται προς... άλλους γαλαξίες...
Δυστυχώς, είμαι απαισιόδοξος. Θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια, που, δυστυχώς, θα πάρει μία γενιά, ίσως και παραπάνω. Πρέπει να υπάρχει θέληση και από την ηγεσία, αλλά και από την κοινωνία, που έχει γαλουχηθεί σε μία νοοτροπία ισοπέδωσης τα τελευταία 30-40 χρόνια. Οντως, εκεί που χωλαίνουμε, ως κοινωνία, είναι η εμπέδωση της αριστείας και της αξιοκρατίας.
-Μα δεν υπάρχει και αξιολόγηση. Πώς θα πετύχουμε να βρούμε τους άριστους όταν δεν υπάρχει αξιολόγηση σ'' ένα προηγούμενο στάδιο;
Το ξέρω, γι'' αυτό είχα πει ότι εδώ στον Διαστημικό Οργανισμό θα προσπαθήσουμε να πετύχουμε την αριστεία, την αξιοκρατία, αξιολόγηση και ήθος.
-Μάλλον θα είστε μία... νησίδα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον το οποίο...
-(Γελάει). Ο Δον Κιχώτης.
Στις διαλέξεις που δίνετε σε σχολεία ανά την Ελλάδα, τι εισπράττετε από τα παιδιά; Τι σας έχει εντυπωσιάσει;
Διαισθάνονται πολύ περισσότερα απ'' ό,τι εμείς πιστεύουμε. Και όταν βλέπουν ένα πρότυπο, ιδιαίτερα όταν μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα που δεν είναι προνομιακά, τότε εντυπωσιάζονται από αυτό. Προσπαθώ να μεταλαμπαδεύσω αυτό που είπαμε προηγουμένως για την αξιοκρατία, την αριστεία, την αξιολόγηση, τη σκληρή δουλειά, τη σημασία της ομάδος, ότι πρέπει να ακούμε πολύ περισσότερο από ό,τι πρέπει να μιλάμε. Τους λέω ότι ο Δημιουργός μας έδωσε δύο αυτιά και ένα στόμα, να τα χρησιμοποιούμε κατ'' αναλογία. Και εμείς, σ'' αυτή τη χώρα, κάνουμε το ακριβώς αντίθετο. Θέλουμε να μιλάμε συνέχεια και να μην ακούμε. Και όταν δεν ακούμε, δεν μαθαίνουμε. Αυτά έμαθα εγώ και αυτά πιστεύω ότι είναι βασικά για την πρόοδο της χώρας. Και τα παιδιά το διαισθάνονται αυτό. Χρειάζεται όραμα και ελπίδα. Αλλά, πάνω από όλα, σκληρή δουλειά. Αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθώ να περάσω. Υπάρχει ανταπόκριση από τα παιδιά και γι'' αυτό συνεχίζω.
-Σας άκουσα να χρησιμοποιείτε τη λέξη Δημιουργός. Αλήθεια, πιστεύετε στον Θεό;
Ακούστε, χρησιμοποιώ τη λέξη «θεσμικά» κατά κάποιον τρόπο. Θέλω να πω η Φύση, που μας έδωσε δύο αυτιά, ο Δημιουργός μας έδωσε δύο αυτιά. Δεν κάνω ιδιαίτερο συσχετισμό με τη βιβλική άποψη της δημιουργίας.
-Επομένως, στα λεγόμενα υπαρξιακά ερωτήματα, όχι μόνο της ανθρωπότητας αλλά και τα δικά σας, η ενασχόληση επί τόσα χρόνια με το Διάστημα, σας έδωσε κάποιες απαντήσεις;
Εγώ δεν διασυνδέω επιστήμη και θρησκεία. Η επιστήμη δεν μπορεί να ερμηνεύσει, να καταλάβει τι υπάρχει στην καρδιά του ανθρώπου. Η πίστη είναι ατομικό φαινόμενο, δεν έχει σχέση με τη γνώση, αυτή καθ'' αυτή. Η γνώση μάς βοηθάει να καταλάβουμε πώς λειτουργούν τα πράγματα. Οχι γιατί λειτουργούν με τον τρόπο που λειτουργούν. Κανένας δεν έχει καταφέρει ακόμα να καταλάβει γιατί η δύναμη ανάμεσα σε δύο σώματα εξαρτάται από το αντίστροφο του τετραγώνου της απόστασης. Είναι ένας φυσικός νόμος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Δημιουργός σχεδίασε να είναι το αντίστροφο του τετραγώνου της απόστασης. Το γεγονός ότι έχουμε εξερευνήσει το ένα δισεκατομμυριοστό του ενός δισεκατομμυριοστού του Σύμπαντος, δεν μας επιτρέπει να πούμε ότι ο Θεός έχει κάποιο σχέδιο. Ή, αν το Big Bang εμφανίστηκε με τον τρόπο που εμφανίστηκε, γιατί ο Θεός έχει σχέδιο.
-Η έκφραση «Υou have to give Yourself the chance to get lucky», που υπάρχει στο βιβλίο σας, τελικά τι σημαίνει;
-(Γελά) Σημαίνει ότι η σκληρή δουλειά και η γνώση, η αριστεία είναι προϋπόθεση για να έχεις καλή τύχη. Διότι, αν δεν είσαι προετοιμασμένος με γνώση, δεν θα καταλάβεις την ευκαιρία η οποία σου παρουσιάζεται. Δεν είναι θέμα απλής τύχης, είναι θέμα προετοιμασίας. Ο μόνος τρόπος για να γίνει κανείς τυχερός είναι να είναι καλά προετοιμασμένος.
-Μιλήσαμε για τους άλλους πλανήτες αλλά ξεχάσαμε τον δικό μας. Η Γη κινδυνεύει;
Η Γη κινδυνεύει από εμάς. Το σύνολο σχεδόν της επιστημονικής κοινότητας συμφωνεί ότι εμείς είμαστε αυτοί που καταστρέφουμε την ατμόσφαιρα. Εάν συνεχίσουμε να αποδομούμε την επιστήμη, όπως κάνει ο κ. Τραμπ, νομίζω ότι κινδυνεύουμε να καταστρέψουμε τον πλανήτη. Και όλοι αυτοί που «πουλάνε» τη μετοίκηση σε άλλους πλανήτες, δεν ξέρουν τι λένε. Εχω πει ότι η Γη είναι το μόνο διαστημόπλοιο που διαθέτουμε κι αν εμείς οι επιβάτες το βουλιάξουμε, δεν υπάρχει σωτήρια λέμβος να μας πάει κάπου αλλού.
-Ο διχασμός που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία και στην ελληνική πολιτική σκηνή σας ανησυχεί;
Αυτό είναι πολύ σοβαρό πρόβλημα και υπάρχουν τρομερές ευθύνες. Αυτό που δεν βλέπω είναι η ανάληψη της ευθύνης, για το τι γίνεται στη χώρα, για τους κινδύνους που διατρέχουμε. Δεν υπάρχει ανάλογη ομοψυχία κι αυτό με ανησυχεί πάρα πολύ.
*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο τη Δευτέρα 16 Απριλίου.
