Αυτά που βλέπουμε εδώ είναι οι τελευταίοι σπαραγμοί ενός συστήματος που πια δεν δουλεύει, τονίζει ο διάσημος φυσικός και βαθιά δημοκράτης Δημήτρης Νανόπουλος προσθέτοντας πως «ξέρουμε τώρα πότε έγινε η αρχή του Σύμπαντος και δεν μπορούμε να λύσουμε θέματα όπως η συνταγματική αναθεώρηση». Και συνεχίζει σημειώνοντας ότι ««πρέπει να βρούμε ένα άλλου είδους πολίτευμα, γιατί βλέπω ότι και η δημοκρατία per se αρχίζει και έχει προβλήματα»
«Υπάρχουν τρεις τάξεις ανθρώπων: αυτοί που βλέπουν, αυτοί που βλέπουν εφόσον τους δείξεις κάτι, κι αυτοί που δεν βλέπουν. Δυστυχώς, το 95% του κόσμου αντιστοιχεί στην τρίτη τάξη», συμπληρώνει στο μότο του Λεονάρντο ντα Βίντσι ο Δημήτρης Νανόπουλος. Βρισκόμαστε μέσα στην έκθεση που φιλοξενείται αυτή την περίοδο στο Γκάζι, σε ένα αποκαλυπτικό πανόραμα του ζωγραφικού έργου αλλά και των πολλών εφευρημάτων που μηχανεύτηκε το λαμπρό αστέρι της Αναγέννησης.
Ο διάσημος φυσικός, που μιλά συχνά για την απεραντοσύνη του Σύμπαντος και το τυχαίο της ζωής, συναντά το άστρο του Λεονάρντο και με σθένος μιλά για την «πίστη» του στην ανθρώπινη δημιουργία. Από την αγάπη του αυτή είχε δώσει μια φλογερή ομιλία πριν από χρόνια στο Εθνικό Θέατρο για τον Αϊνστάιν και τον Πικάσο.
Και καθώς είναι υπερασπιστής του παραλόγου και της κβαντικής αβεβαιότητας, του θυμίζω στην αρχή της κουβέντας μας αυτή την ομιλία, επισημαίνοντας ότι με έναν παράδοξο ίσως τρόπο συναντιέται με τον Καμί. «Μα δηλώνω Καμικός», μου απαντά απερίφραστα.
«Το θυμάμαι κιόλας σαν χθες. Δεν πρέπει να ήμουν ούτε 17 χρόνων, όταν πήρα από ένα αυτοσχέδιο βιβλιοπωλείο σε πάγκο του δρόμου, τον "Μύθο του Σίσυφου". Θαμπώθηκα βεβαίως και εξεπλάγην μαζί, γιατί σκεφτόμουν πως θα μπορούσα κι εγώ να τα γράψω αυτά? ζήλεψα δηλαδή το βιβλίο με την καλή έννοια. Και ήταν εξαιρετικά απελευθερωτικό, γιατί ένιωσα κατά κάποιο τρόπο πως αυτά που σκεφτόμουν τότε, δεν ήταν δικές μου ανοησίες».
Συνέντευξη στον Γιώργο Μυλωνά
- Κύριε καθηγητά, ο Ντα Βίντσι ονομάζεται από πολλούς «αναγεννησιακός άνθρωπος», με το επιχείρημα ότι χωρίς να είναι ειδικός, χωρίς καν να έχει πάει σχολείο, ασχολήθηκε με θέματα επιστημονικά και πάλεψε να βρει απαντήσεις σε πολλά πεδία. Εσείς πώς θα ερμηνεύατε το φαινόμενο;
Νομίζω ότι ο Ντα Βίντσι με τον Μότσαρτ είναι οι μεγαλύτερες μεγαλοφυΐες που έχουν περάσει. Πώς έγινε αυτό το πράγμα; Κατ'' αρχάς δεν είχε πάει σχολείο. Ο λόγος που δεν του συνέβη είναι απλός: ως νόθο παιδί είχε την τύχη να αναγνωριστεί από τον πατέρα του, αλλά πάντοτε είχε μιαν απόσταση από τα άλλα παιδιά.
- Είχε, λέτε, τη «ρετσινιά» του νόθου;
Ακριβώς και, ίσως, αυτό να του βγήκε σε καλό. Κατόρθωσε έτσι μόνος του να αναπτυχθεί για να αποδείξει πράγματα. Από το ξεκίνημά του λοιπόν βλέπουμε μια διαφορετικότητα. Προσέξτε, όμως, υπάρχει ζήτημα περιβάλλοντος, αλλά είναι και ζήτημα συνάψεων στον εγκέφαλο. Πώς να το κάνουμε, δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Και παρακαλώ να μην ακουστεί ρατσιστικό γιατί η φύση βγάζει τέτοιου είδους μυαλά με τυχαίους λόγους, χωρίς να κοιτά αν είσαι πλούσιος ή φτωχός. Αυτό πρέπει να το αναγνωρίσουμε στους ανθρώπους που έχουν μια ιδιαιτερότητα. Αυτή είναι η διαφορά μου με ορισμένα συστήματα της ισοπέδωσης. Τους ανθρώπους αυτούς πρέπει να τους υποστηρίζουμε, γιατί είναι αυτοί που τραβάνε την ανθρωπότητα μπροστά.
- Πέρα από την ιστορία της επιστήμης, έχει κάποια αξία για τη σημερινή επιστήμη το έργο του Ντα Βίντσι ή μένει ένας πολύ δυνατός ζωγράφος;
Μια στιγμή, για να ορίσουμε την επιστήμη. Κατ'' αρχάς ήταν ένας πολύ μεγάλος μηχανικός κι εφευρέτης. Έχει κάνει τα πάντα, από αερόστατα και αεροπλάνα μέχρι υδροπλάνα. Όλα αυτά είναι εφαρμογές της φυσικής. Άρα ο άνθρωπος είχε σίγουρα καταλάβει πράγματα που μπορεί να μην τον ενδιέφεραν per se, αλλά τα χρησιμοποιούσε για να κάνει όσα ήθελε. Ας μη λησμονούμε ότι ο Λεονάρντο ήταν μία περίπτωση 200 χρόνια πριν από τον Νεύτωνα και 100 χρόνια πριν από τον Γαλιλαίο. Εδώ όμως καταλαβαίνεις την αγωνία ενός δημιουργικού μυαλού, που θέλει να καταλάβει και ψάχνει. Και βλέπεις ότι πηγαίνει στη σωστή περιοχή, προσπαθεί να δει φυσικές δυνάμεις, δεν λέει ανοησίες.
- Γιατί δεν μπόρεσε να θέσει σε λειτουργία ούτε ένα από τα μηχανήματά του;
Αναμφισβήτητα ήταν εξαιρετικά ευφάνταστος, αλλά πρέπει να σημειώσουμε εδώ κάτι που έχει σημασία. Ο Ντα Βίντσι δούλευε πάρα πολύ σκληρά. Μη νομίζει ο κόσμος και ιδίως οι νέοι ότι μια μεγαλοφυΐα ξυπνά το πρωί, πίνει ένα τσάι και κατεβαίνουν στο χαρτί οι ιδέες. Δούλευε σαν σκύλος. Κοιμόταν, λέει, τόσο λίγο, που ο ύπνος του δεν ξεπερνούσε τη μία ώρα τη μέρα. Υπερβολή, αλλά στην υπερβολή του το στοιχείο αυτό μας δείχνει ότι ήθελε να πει τόσο πολλά που έπρεπε να τα γράψει, να βγουν από μέσα του. Ήταν ένας «θεωρητικός μηχανικός», αν υπάρχει ο όρος, με την έννοια ότι το έβλεπε και το έδινε στους άλλους. Ίσως ήταν ατυχία για την ανθρωπότητα που ήταν τόσο πολύ προχωρημένος και η εποχή του δεν πήρε είδηση. Η φύση όμως έτσι δουλεύει!
- Σε σχέση με την εποχή που αναφέρετε, θα συνιστούσατε σήμερα που κυριαρχεί η ακραία εξειδίκευση να ανοιχτούν οι μαθητές σε άλλα πεδία;
Είναι χρόνια τώρα που μιλώ γι'' αυτό το πράγμα. Αφού ο τραχανάς απλώθηκε, είναι καιρός ν'' αρχίσουν να εμφανίζονται οι νεο- ή μετα-αναγεννησιακοί άνθρωποι. Τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα που έχουμε, βγαίνουν μόνα τους από την κοσμολογία. Όταν για παράδειγμα σήμερα η φυσική ισχυρίζεται ότι το Σύμπαν είναι μια τυχαία κβαντική διακύμανση και μπαίνει η έννοια του τυχαίου, τότε αυτό που υποστηρίζω, πως δηλαδή δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά μια ανακατανομή του τίποτα, ούτε ο Καμί δεν θα μπορούσε να το θέσει διαφορετικά. Πρέπει, λοιπόν, να δούμε τα πράγματα πιο σφαιρικά. Και για να μην παρεξηγηθώ, πρέπει πρώτα ο νέος άνθρωπος να αποδείξει τον εαυτό του σε κάτι -για να μην είμαστε αμπελοφιλόσοφοι, γιατί οι Έλληνες το ''χουμε λίγο αυτό-, να κατακτήσεις πρώτα κάτι. Είμαι υπέρ του μετα-αναγεννησιακού ανθρώπου, αλλά θέλει μυαλό, όρεξη και πολλή δουλειά.
- Πρόσφατα είπατε ότι η αληθινή επανάσταση γίνεται με το μυαλό.
(με διακόπτει) Χαίρομαι που το αναφέρετε, γιατί μου ριχτήκανε μερικοί λέγοντας ότι η επανάσταση γίνεται με ιδρώτα και αίμα. Τους απαντώ λοιπόν γιατί δεν καταλάβανε τίποτα, ότι κάποιοι σκέφτονται την επανάσταση. Ας πούμε, η Γαλλική Επανάσταση ήταν η επανάσταση των αστών, δεν ήταν η επανάσταση των μουζίκων. Είδαμε πού κατέληξε η επανάσταση των μουζίκων. Στη Γαλλία ήταν οι μορφωμένοι που άλλαξαν το σύστημα. Αυτό εννοώ. Ναι, θα βγει κόσμος έξω, θα σκοτωθεί. Και προφανώς δεν είναι υποδεέστεροι οι άνθρωποι που βάζουν το σώμα τους μπροστά.
Όταν σκέφτομαι οδηγητές -ινστρούκτορες τους λέμε εδώ σε διάφορα κόμματα- δεν εννοώ τον Μπρέζνιεφ να γίνεται ο καινούργιος τσάρος. Δεν είναι αυτό το νόημα της Ιστορίας που συζητάμε. Ας δούμε και πώς έγινε η Ελληνική Επανάσταση. Αν δεν είχε γίνει ο Διαφωτισμός, αν δεν ήταν ο Ρήγας Φεραίος ή ο Κοραής που μιλούσαν πρώτοι για την αμορφωσιά των Ελλήνων, τίποτα δεν θα είχε γίνει. Αυτοί ήταν οι υποκινητές και αν δεν είχαμε τη Φιλική Εταιρεία -μορφωμένοι έμποροι που τα έδωσαν όλα για τον Αγώνα- τίποτε δεν θα ξεκινούσε. Βεβαίως έχουμε τους ήρωες, αλλά πρέπει να δούμε πώς γεννιέται η επανάσταση. Δεν σηκώθηκε ο Κολοκοτρώνης ένα βράδυ και είπε ας σηκώσουμε κεφάλι. Είχε πάει στη Ζάκυνθο, είχε μορφωθεί, είχε δει πώς είναι τα πράγματα.
- Στο μέλλον πώς βλέπετε τις επαναστάσεις;
Ο άνθρωπος όπως τον ξέρουμε, έχει τελειώσει. Δεν αργεί ο καιρός που θα φέρει συσκευές ως υβρίδιο. Άρα, λοιπόν, αυτά που βλέπουμε εδώ είναι οι τελευταίοι σπαραγμοί ενός συστήματος που πια δεν δουλεύει. Ξέρουμε τώρα πότε έγινε η αρχή του Σύμπαντος. Περίπου 13,8 δισ. χρόνια πριν, και δεν μπορούμε να λύσουμε θέματα όπως η συνταγματική αναθεώρηση; Κάπου εδώ πέρα εγώ το χάνω. Περνάμε πλέον σε άλλο ξέφωτο κι αυτή η γενιά είναι μια μεταβατική γενιά. Θα πω και κάτι που το σκέφτομαι χρόνια τώρα: πρέπει να βρούμε ένα άλλου είδους πολίτευμα, γιατί βλέπω ότι και η δημοκρατία per se αρχίζει και έχει προβλήματα. Μιλάμε για τη δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα, αλλά δεν ήταν ακριβώς έτσι. Δεν ψήφιζαν όλοι για όλα. Η ψήφος «όλοι για όλα», το δημοψήφισμα, ήταν για πόλεμο, για μία συμμαχία, για ζητήματα σημαντικά, αλλά στα υπόλοιπα, οι επαΐοντες. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε ένα νέο σύστημα, ένα αμάλγαμα ενδεχομένως αυτών που έχουμε ζήσει μέχρι τώρα, γιατί ακόμη και στα συστήματα που απέτυχαν υπάρχουν καλά πράγματα. Δεν μπορούμε, όμως, να μείνουμε κολλημένοι σε κείμενα και ιδέες, οι οποίες τότε ήταν πολύ μεγάλες και κατόπιν εφαρμόστηκαν λάθος. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι έχουμε τελειώσει με αυτού του είδους τη σκέψη. Και η αλλαγή έρχεται μέσα από την τεχνολογία.
- Αυτή θα δώσει τον τόνο;
Απολύτως, αλλά για να μην παρεξηγηθώ κι αρχίσουν τις μπούρδες ότι θα γίνουμε σκλάβοι της τεχνολογίας, πρέπει να ξέρεις πώς να τη χρησιμοποιείς. Δεν μπορεί από τη μία να την κατηγορείς και την άλλη να σώζεσαι στο νοσοκομείο από μία μαγνητική τομογραφία. Δεν υπονοώ ότι θα γίνουμε στρατιωτάκια, αλλά...
- Συνεχώς φοβάστε ότι θα παρεξηγηθείτε;
Μα δεν καταλαβαίνουν! Παρεξήγησαν ότι η επανάσταση γίνεται με το μυαλό, οπότε τι άλλο να πεις!
- Αναφερθήκατε στον Ρήγα και την Εθνεγερσία και σε λίγο γιορτάζουμε δύο αιώνες από το ''21. Τι θα μπορούσε να «σηκώσει» τον τόπο; Ποιο πρέπει να είναι το νέο αφήγημα σήμερα;
Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι η Ελλάδα ανήκει στη Δύση. Κι ας μου λένε ό,τι θέλουν. Η Ελλάδα είναι η Δύση, έφτιαξε τη Δύση, είναι η ταυτότητά της. Κι εμείς δεν μπορούμε να είμαστε έξω από αυτή. Όταν λέω Δύση, βάζω μέσα και τη Μικρά Ασία -δεν το λέω εθνικιστικά-, αλλά εκεί ξεκίνησε η φιλοσοφία. Δεν μπορούμε τόσα χρόνια να περπατήσουμε με τους υπόλοιπους στην Ευρώπη; Θα σας πω και κάτι που είναι βαρύ.
Πιστεύω ότι πολλοί από αυτούς που μιλάνε για την Ανατολή, αισθάνονται ότι δεν μπορούν να συναγωνιστούν μέσα στη Δύση. Το γεγονός δηλαδή ότι αυτοί είναι καλύτεροι από εμάς, είναι μύθος. Έχουμε αποδείξει ότι όταν θέλουμε, μπορούμε να πετύχουμε. Είμαστε στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση και αν χάσουμε το τρένο, απλά τελειώσαμε. Χάσαμε πάρα πολύ με τη δολοφονία του Καποδίστρια και η μοίρα του τόπου θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Τώρα, χρειαζόμαστε παιδεία και να μην ακούω όλες αυτές τις ιδεοληψίες περί ρετσινιάς και αριστείας. Όταν μιλάω για παιδεία, εννοώ την αληθινή κουλτούρα. Και να χρησιμοποιήσουμε τους ανθρώπους που έχουμε στο εξωτερικό ώστε να μπορέσουμε να αναπτυχθούμε. Δόξα τω Θεώ, μυαλό διαθέτουμε -και δεν πιστεύω ότι έχουμε ξεχωριστό DNA- και επίσης έχουμε μια τάση για καλά πράγματα. Αυτό θέλει ηγέτες που να έχουν σωστή κουλτούρα και πνεύμα τεχνοκρατικό. Προσοχή εδώ, δεν μιλώ για στυγνό τεχνοκρατισμό.
Μιλώ για αληθινή γνώση, γιατί η γνώση είναι δύναμη. Αλλά όπως έλεγε κι ο Φέρμι, η γνώση μπορεί να είναι δύναμη, αλλά η άγνοια για πολύ χρόνο δεν σημαίνει αδυναμία. Κι εφαρμόζεται σήμερα αυτό το πράγμα. Η ζωή είναι μικρή, αλλά ας τη χρησιμοποιήσουμε τη ρημάδα για να κάνουμε κάτι. Ξέρετε τι «ξύπνημα» για τα παιδιά είναι η έκθεση του Λεονάρντο; Φεύγαμε θυμάμαι από το Χαρβάτι (Παλλήνη) και πηγαίναμε στην Αθήνα να δούμε κάτι και γύριζα πίσω και χόρευα! Έβλεπα ότι υπάρχει ένας άλλος κόσμος. Εδώ μέσα ανοίγουν τα ματάκια και μπορεί να βγει ένας Νταβιντσάκος, που δεν θα το ήξερε ποτέ! Γι' αυτό δίνω δημόσια διαλέξεις: για να διαχυθεί η γνώση και να «ξυπνήσουν» τα παιδιά μας.
* Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στον «Φιλελεύθερο» της 22/2
