Η 8η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως «Παγκόσμια Ημέρα Ρομά». Μισός αιώνας συμπληρώνεται σήμερα από το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά, που διεξήχθη στις 8 Απριλίου 1971 στο Λονδίνο, το οποίο έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.
Τα ζητήματα της προώθησης της ισότητας, της κοινωνικοοικονομικής ένταξης και της συμμετοχής των Ρομά στην πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή έχουν τεθεί υψηλά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής.
Παρ' όλα αυτά, οι Ρομά βιώνουν ακόμη επίμονα εμπόδια και πολλαπλές μορφές αποστέρησης και αποκλεισμού στους τομείς της αξιοπρεπούς διαβίωσης, της υγείας, της εκπαίδευσης και της απασχόλησης.
Ειδικά, το ζήτημα της εκπαίδευσης των Ρομά στην Ευρώπη αποτελεί θέμα σοβαρών ανησυχιών και προσπαθειών, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο εδώ και δεκαετίες.
Η εκπαίδευση έχει καταστεί προτεραιότητα και ένας από τους κύριους τομείς των παρεμβάσεων των κρατών μελών στο πλαίσιο όλων των υφιστάμενων εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, και το αντικείμενο υψηλών χρηματοοικονομικών και οργανωτικών επενδύσεων.
Δυστυχώς, τα αποτελέσματα δεν είναι ακόμη ικανοποιητικά. Σύμφωνα με την UNESCO (2010), τα άτομα που δεν ολοκληρώνουν τουλάχιστον την υποχρεωτική εκπαίδευση διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας στη μετέπειτα ζωή τους και έχουν περιορισμένες ευκαιρίες να αναπτύξουν μαθησιακές δεξιότητες και να αξιοποιήσουν το σύνολο των δυνατοτήτων τους
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα FRA MIDIS IΙ (2016) το ποσοστό παιδιών Ρομά σε ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης τα οποία φοιτούν στο σχολείο ανέρχεται σε 69 %, ενώ το ποσοστό των νέων ηλικίας 18-24 ετών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι το υψηλότερο μεταξύ των 9 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φτάνοντας το 92%.
Οι περισσότεροι Ρομά, 12 ετών και άνω, εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν προκειμένου να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειας τους. Η φοίτηση γίνεται εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η μετακίνηση, τα οικονομικά προβλήματα που οδηγούν στην παιδική εργασία, η απόσταση από το σχολείο, τα φαινόμενα ρατσισμού στα σχολεία, η έλλειψη κατάλληλης και μόνιμης στέγης κλπ.
Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των οικογενειών τους, το δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον και οι υποβαθμισμένες συνθήκες διαβίωσης, που οδηγούν σε κακή σχέση με το σχολείο και ασυνεπή φοίτηση.
Η μαθητική διαρροή και γενικά η περιθωριοποίηση σχετίζεται επίσης με το αξιακό σύστημα, τα παραδοσιακά στερεότυπα και την ιδιαίτερη κουλτούρα των Ρομά που προάγει την πρόωρη ενδογαμία.
Η μαθητική διαρροή παρατηρείται στις μεγάλες τάξεις του Δημοτικού, οπότε τα κορίτσια δεν συνεχίζουν γιατί παντρεύονται και τα αγόρια εισέρχονται στον εργασιακό στίβο. Το γεγονός αυτό στερεί από τους νέους Ρομά, και ειδικά από τις γυναίκες και τα κορίτσια, την συμμετοχή και συμπερίληψη στα κοινωνικά δρώμενα και τις ευκαιρίες για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους εν γένει.
Η Σύσταση του Συμβουλίου της 12ης Μαρτίου 2021 για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά, θέτει ως έναν από τους κομβικούς στόχους την πρόσβαση σε ποιοτική και συμπεριληπτική γενική εκπαίδευση.
Επισημαίνεται η ανάγκη να διασφαλιστεί ότι οι Ρομά έχουν πραγματικά ίση πρόσβαση και δυνατότητα συμμετοχής σε όλες τις μορφές και τα στάδια εκπαίδευσης, από την προσχολική εκπαίδευση και την παιδική φροντίδα μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση, περιλαμβανομένης της εκπαίδευσης δεύτερης ευκαιρίας, της εκπαίδευσης ενηλίκων και της δια βίου μάθησης.
Προτείνεται, δε, η υιοθέτηση μέτρων και παρεμβάσεων σε εθνικό επίπεδο, με έμφαση στην εξάλειψη κάθε μορφής διαχωρισμού στην εκπαίδευση, την προώθηση της ισότητας, τη συμμετοχικότητας και της πολυμορφίας στο εκπαιδευτικό σύστημα, την ενθάρρυνση της ουσιαστικής ανάμιξης των γονέων στην εκπαίδευση των μαθητών Ρομά και την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών.
Η καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού, των διακρίσεων και των ανισοτήτων όσον αφορά σε ευκαιρίες εκπαίδευσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων ζωής και εργασίας για παιδιά, νέους και γυναίκες Ρομά τίθενται στο προσκήνιο.
Η ισότιμη συμμετοχή των Ρομά και ιδίως των νέων, κοριτσιών και γυναικών Ρομά σε ευκαιρίες εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης μαζί με μέτρα στήριξης για την ενεργό εμπλοκή τους σε κοινοτικές, κοινωνικές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες είναι κομβικής σημασίας.
Συμβάλλει αποτελεσματικά στην ενδυνάμωση, προσωπική ανάπτυξη, κοινωνική ενεργοποίηση, αυτοδιαχείριση, ανθεκτικότητα και ευημερία των Ρομά, προκειμένου να μπορούν να κατανοούν τις υποχρεώσεις τους ως Έλληνες πολίτες και να διεκδικούν ισότιμα και με υπεύθυνο και αποφασιστικό τρόπο τα δικαιώματα τους στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.
Η Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας αποτελεί τον επιτελικό φορέα δημόσιας πολιτικής για την κοινωνική ένταξη των Ρομά σε εθνικό επίπεδο.
Το τρέχον διάστημα ολοκληρώνεται και σύντομα θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση η νέα Εθνική Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά 2021-2030 καθώς και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2021-2030,, σύμφωνα με τις νέες κατευθύνσεις και προτεραιότητες, που έχουν τεθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής στόχευσης προτάσσονται ρεαλιστικές και στοχευμένες παρεμβάσεις, με στόχο να προωθηθεί η ολοκληρωμένη ένταξη των Ρομά στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό της χώρας, με έμφαση στους τομείς της στέγασης, της υγείας, της εκπαίδευσης και της απασχόλησης, και να εξασφαλιστεί η πρόληψη και καταπολέμηση των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού τους.
Η πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, ο ψηφιακός εγγραμματισμός, η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και επιχειρηματικότητας και η εν γένει βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, καθώς και η διαμόρφωση ευνοϊκότερων προϋποθέσεων για ενεργή συμμετοχή, κοινωνική χειραφέτηση, ενδυνάμωση και συμπερίληψη των Ρομά και ειδικά των νέων και γυναικών στην τοπική κοινωνία αποτελούν κομβικά πεδία παρέμβασης.
* Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων
