Του Στέφανου Μάνου
Με το ασφαλιστικό καταπιάστηκα σε τρεις φάσεις της πολιτικής μου σταδιοδρομίας. Ανέλαβα Υπουργός Εθνικής Οικονομίας στο τέλος Φεβρουαρίου 1992. Πριν από σχεδόν είκοσι τέσσερα χρόνια δηλαδή.
Ήδη από το τέλος του 1989, επί οικουμενικής, είχε γίνει γενικότερα κατανοητό ότι το Ασφαλιστικό Σύστημα οδηγείτο σε κρίση. Γι' αυτό είχε συμφωνηθεί ανάμεσα στην κυβέρνηση, τα συνδικάτα και άλλους κοινωνικούς φορείς η συγκρότηση Επιστημονικής Επιτροπής για τη μελέτη του συστήματος. Η επιτροπή ονομάστηκε Επιτροπή Φακιoλά.
Όπως γίνεται συνήθως με τις επιτροπές, ένα χρόνο μετά τη σύστασή της δεν είχε περατώσει το έργο της και, σαν να μην έφτανε αυτό, είχε διασπαστεί επειδή οι εκπρόσωποι των συνδικάτων αποφάσισαν να συντάξουν δική τους μελέτη.
Θυμάμαι ότι όταν τελικώς παρεδόθη το πόρισμα της επιτροπής εθεωρείτο επτασφράγιστο μυστικό. Ήταν έντονη η ανησυχία ότι και μόνο η γνώση της πραγματικότητας θα μπορούσε να προκαλέσει κοινωνική αναταραχή!
Όπως έκανα και για μια σειρά άλλα μεγάλα προβλήματα, έτσι και για το ασφαλιστικό, ζήτησα τη τεχνική βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Αποδείχτηκε πολύτιμη. Όχι μόνο διότι είχε την εμπειρία πολλών συστημάτων σε άλλες χώρες του κόσμου, αλλά και διότι μπορούσε να εξετάσει τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα χωρίς το βάρος των δικών μας προκαταλήψεων.
Το πρώτο στο οποίο μας βοήθησε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν ότι μας έσπρωξε να αφήσουμε τα δέντρα και να κοιτάξουμε το δάσος. Τα δέντρα είναι τα επιμέρους ταμεία και οι επιμέρους κατηγορίες ασφαλισμένων και το δάσος είναι η κοινωνική ασφάλιση ως μέρος ολόκληρης της οικονομίας.
Η κατάληξη υπήρξε ο ασφαλιστικός νόμος 2084/92. Αυτόν που, υποκινούμενοι δημοσιογράφοι, βάφτισαν νόμο Σιούφα.
Ο v. 2084/92 επέφερε καίριες τομές στο σύστημα. Η βασικότερη ήταν ότι από 1.1.93 όλοι ανεξαιρέτως οι vεο-ασφαλιζόμενοι υπάγονται σε ένα νέο ασφαλιστικό σύστημα. Για όλους τους νέους στην αγορά εργασίας, άνδρες και γυναίκες, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, από 1.1.1993 ισχύει τo 65ο έτος για την συνταξιοδότηση. Με τις υπόλοιπες ρυθμίσεις του v. 2084/92 θεσπίστηκαν μεταβατικές διατάξεις που στο βάθος του χρόνου εκλογίκευαν το σύστημα και εξασφάλιζαν τη βιωσιμότητα του. Χάρις σε αυτό το νόμο ανακάλυψαν οι επόμενες κυβερνήσεις τις περίφημες άσπρες τρύπες, αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δραχμών, που βοήθησαν στην προσπάθεια σύγκλισης χωρίς να χρειαστεί να κάνουν οι ίδιες οτιδήποτε ή να υποστούν οποιοδήποτε πολιτικό κόστος.
Ο v. 2084/92 περιελάμβανε και πολλές άλλες εκσυγχρονιστικές διατάξεις τις οποίες οι επόμενες κυβερνήσεις, ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ., φρόντισαν να φαλκιδεύσουν. Τα κείμενα μένουν. Πολλές από εκείνες τις διατάξεις είναι και σήμερα επίκαιρες και εφαρμόσιμες.
Μολονότι είναι προφανές, δεν βλάπτει να θυμίσω ότι στο διανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα ισχύει η αλήθεια ότι, αν αυξάνεται ο αριθμός των συνταξιούχων ταχύτερα από τον αριθμό των απασχολούμενων, αναπόδραστα είτε θα αυξηθούν οι εισφορές ή θα μειωθούν οι συντάξεις.
Έτσι και σήμερα. Το δίλημμα είναι αν θα αυξηθούν οι εισφορές ή αν θα μειωθούν οι συντάξεις. Δεν υπάρχει οδός διαφυγής για το άμεσο μέλλον. Υπάρχει μόνο το κλασικό παιχνίδι του παπά. Να σου τα πάρει από άλλη τσέπη. Οι κυβερνητικοί παπατζήδες επεξεργάζονται ήδη διάφορες ευφάνταστες λύσεις.
Οι Φιλελεύθεροι
Τον Μάιο του 2001, οι Φιλελεύθεροι παρουσιάσαμε μια νέα πλήρη πρόταση για το Ασφαλιστικό.
Η πρόταση στηριζόταν σε τρεις άξονες: 1) Ο 1ος άξονας ήταν υποχρεωτικός και βασιζόταν στο διανεμητικό σύστημα. Οι παροχές του διαμορφώνονταν μέσω της μεθόδου της Καθορισμένης Εισφοράς με Νοητή Κεφαλαιοποίηση. Η διαχείριση θα γινόταν από έναν ενιαίο κρατικό φορέα. 2) Ο 2ος άξονας ήταν υποχρεωτικός και βασίζονταν στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Οι παροχές του θα διαμορφώνονταν μέσω της μεθόδου της Καθορισμένης Εισφοράς. Οι ασφαλισμένοι θα μπορούσαν να επιλέγουν τον φορέα του προγράμματος. 3) Ο 3ος άξονας ήταν προαιρετικός και βασίζονταν στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Αποτελείται από ειδικά προγράμματα ασφαλιστικών επιχειρήσεων ή άλλων αποταμιευτικών οργανισμών. Στον 1ο άξονα περιλαμβανόταν πρόβλεψη για κατώτατη σύνταξη. Τυχόν ελλείμματα στον πρώτον άξονα θα χρηματοδοτούνταν από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Στο διαδίκτυο βρίσκεται όλη η πρόταση.
Η Δράση
Επανήλθα για τρίτη φορά στο Ασφαλιστικό με τη Δράση έχοντας διαπιστώσει ότι το σύστημα δεν ήταν πια διαχειρίσιμο. Προτείναμε μία νέα προσέγγιση που θα καθιέρωνε μία εθνική σύνταξη, για όλους στα 67, ύψους 700 ευρώ, που θα χρηματοδοτούνταν αποκλειστικά από την γενική φορολογία, με παράλληλη κατάργηση των ασφαλιστικών εισφορών για σύνταξη (εργαζόμενου και εργοδότη) και κατάργηση όλων των δημοσίων ταμείων συντάξεων. Η κατάργηση των ταμείων θα εξοικονομούσε σημαντικούς πόρους σε βάθος χρόνου.
Η εφαρμογή της πρότασης μας δημιουργούσε σοβαρά κίνητρα για την ανάπτυξη του τρίτου ασφαλιστικού πυλώνα (προαιρετικού κεφαλαιοποιητικού συστήματος), των επαγγελματικών ή επιχειρηματικών ταμείων και της ιδιωτικής ασφάλισης.
Πάνω από όλα όμως η πρόταση της ΔΡΑΣΗΣ ήταν μια ένεση αδρεναλίνης για την ανάπτυξη της οικονομίας λόγω των δύο παράλληλων αυξήσεων που προκαλούσε: 1. της μεγάλης αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος των εργαζομένων και 2. της απότομης αύξησης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων από την κατάργηση των συνταξιοδοτικών εισφορών που επιβαρύνουν την εργασία.
Και τώρα;
Γιατί 3 διαφορετικές προτάσεις για το Ασφαλιστικό; Επειδή άλλαξαν τα δεδομένα. Το 1992 το αμιγώς διανεμητικό σύστημα, που ίσχυε τότε, μπορούσε να αντέξει στο χρόνο με σοβαρό νοικοκύρεμα και διοίκηση πρόθυμη να προσαρμόζει τις παραμέτρους στα εκάστοτε νέα δεδομένα (π.χ. το προσδόκιμο). Το 2001 μου έγινε φανερό ότι το πολιτικό σύστημα δεν ήθελε το νοικοκύρεμα. Πασάλειμμα ναι, όχι όμως νοικοκύρεμα. Γι αυτό η πρόταση των Φιλελευθέρων περιόρισε το διανεμητικό σύστημα και εισήγαγε παράλληλα το κεφαλαιοποιητικό για ένα μέρος της σύνταξης. Με την έναρξη της κρίσης το 2009 άρχισε η ραγδαία μείωση των απασχολούμενων στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας με συνέπεια τη ραγδαία μείωση των εισφορών. Το διανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα δεν μπορεί πια να σωθεί. Τα νούμερα δεν βγαίνουν ό,τι και αν ισχυρίζεται η κυβέρνηση. Με σωστά παρουσιασμένα τα στοιχεία είμαι βέβαιος ότι ένα παιδί της 6ης Δημοτικού θα μπορούσε να το αποδείξει.
Ο αρμόδιος υπουργός, ο κ. Κατρούγκαλος, ακολουθώντας τις οδηγίες του πρωθυπουργού, προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο υποσχόμενος ότι δεν θα μειωθούν οι συντάξεις. Για να μη μειωθούν οι συντάξεις θα χρειαστεί όμως να αυξηθούν οι εισφορές ή, αν δεν είναι οι εισφορές, οι φόροι. Με συνέπεια την περαιτέρω μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και συνεπώς της απασχόλησης που συνεισφέρει για να πληρώνονται οι συντάξεις. Τον επόμενο χρόνο το πρόβλημα θα είναι μεγαλύτερο από ότι είναι σήμερα.
Τέσσερεις αριθμοί για το παιδί της 6ης Δημοτικού. Το 2008 το σύνολο των απασχολούμενων στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας ήταν 3.741 χιλιάδες. Το 2013 είχαν περιοριστεί σε 2.784 χιλιάδες. 957 χιλιάδες λιγότεροι συνεισέφεραν για να πληρώνονται συντάξεις. Το 2008 οι συνταξιούχοι ήσαν 2.601 χιλιάδες. Το 2013 αυξήθηκαν κατά 157 χιλιάδες σε 2.758 χιλιάδες.
Η ανόητη επιμονή σε ένα αδιέξοδο πια ασφαλιστικό σύστημα όχι μόνο δεν λύνει το ασφαλιστικό αλλά παρασύρει ολόκληρη την οικονομία. Η προοπτική οριστικής καταστροφής είναι ορατή. Τα τελευταία 5 χρόνια εξανεμίστηκαν αποταμιεύσεις, μηδενίστηκαν περιουσίες. Επιχειρήσεις έκλεισαν, χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους. Πολλές επιχειρήσεις σήμερα λειτουργούν στο όριο της βιωσιμότητας. Μια αύξηση στις εισφορές ή θα τις κλείσει ή θα τις αναγκάσει να εισφοροδιαφύγουν. Περισσότεροι άνεργοι, περισσότεροι ανασφάλιστοι, λιγότερα έσοδα στα ταμεία.
Προέχει η άμεση αλλαγή πορείας. Αυτή την αλλαγή πορείας με τη δημιουργία συνθηκών συμβατών και φιλικών με γρήγορη ανάπτυξη υπηρετεί η πρόταση κατάργησης όλων των συνταξιοδοτικών εισφορών και η καθιέρωση ενιαίας σύνταξης 700 ευρώ χρηματοδοτούμενης από τον προϋπολογισμό για όσους συμπληρώσουν το 67 έτος της ηλικίας. Η πρόταση έχει δύσκολα προβλήματα μετάβασης. Ιδίως για το 12% των συνταξιούχων που λαμβάνουν σύνταξη μεγαλύτερη από 1.500 ευρώ το μήνα. Κανείς δεν πρέπει να παραβλέπει όμως ποια θα είναι η κατάσταση μετά από 2-3 χρόνια. Κανείς επίσης δεν πρέπει να παραβλέπει ότι σήμερα - πριν από τις επερχόμενες μειώσεις - το 40% των συντάξεων είναι μικρότερες από 700 ευρώ το μήνα. Η πρόταση συνεπώς βελτιώνει τα εισοδήματα των φτωχότερων συνταξιούχων (σημ: εφ όσον είναι 67 και πάνω).
Με την εφαρμογή της πρότασης, επειδή καταργούνται οι επιβαρύνσεις της εργασίας, περιορίζεται σημαντικά και το κίνητρο της μαύρης εργασίας. Περιορίζεται και το κίνητρο μετανάστευσης μια που το διαθέσιμο εισόδημα θα αυξηθεί. Αυξάνεται η κινητικότητα των εργαζομένων που δεν θα παρεμποδίζονται από ατέλειωτα ασφαλιστικά εμπόδια. Απλοποιείται η ζωή μας.
Ζητείται γενναιότητα. Να αποδεχθούμε την πραγματικότητα και να ενεργήσουμε σύμφωνα με αυτή.
Υ.Γ. Οι άνθρωποι που αποφασίζουν για την αναμόρφωση του ασφαλιστικού, δεν εξαρτώνται από επιχειρηματίες που πληρώνουν εργοδοτικές εισφορές, πιστεύουν ότι θα βγουν στη σύνταξη πριν τα 67 και περιμένουν σύνταξη σημαντικά υψηλότερη από 700 ευρώ.
