Των Κωνσταντίνου Καλλίρη και Αλέξανδρου Σκούρα*
Χθες το πρωί ο κόσμος ξύπνησε σε μία νέα πραγματικότητα: οι Βρετανοί επιθυμούν να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για όσους από εμάς πιστεύουν ότι αυτή δεν είναι η καλύτερη επιλογή για το Ηνωμένο Βασίλειο, το ξύπνημα ήταν απότομο. Είναι δικαιολογημένος ο φόβος για το αύριο της σπουδαίας αυτής χώρας, αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε ότι πρόκειται για το λίκνο της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι βρετανικοί πολιτικοί θεσμοί είναι πολύ πιθανόν να αντέξουν τις συνέπειες μίας επιλογής που λήφθηκε εν μέσω μίας φορτισμένης προεκλογικής περιόδου κατά την οποία η ρητορική του εθνολαϊκισμού όπλισε την πλευρά της αποχώρησης από την Ε.Ε. και η τρομολαγνεία την πλευρά της παραμονής.
Μπορούμε, όμως, να είμαστε εξίσου αισιόδοξοι για την υπόλοιπη Ευρώπη; Η εικόνα της Marine Le Pen να χαιρετίζει διαδικτυακά το Brexit καταδεικνύει την σοβαρότητα της κατάστασης, ιδίως επειδή ο χαιρετισμός γίνεται στο όνομα της «ελευθερίας». Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ήττα για την Ευρώπη από την παραχώρηση της υπεράσπισης της ελευθερίας στον εθνολαϊκισμό (ο οποίος, ας μην το ξεχνάμε, βρήκε τον τρόπο να συγκυβερνήσει και στη χώρα μας). Δεν υπάρχει αμφιβολία: η ΕΕ απέχει ακόμα από τα φιλελεύθερα ιδανικά και δικαίως πολλοί άνθρωποι που εύλογα και έντιμα αυτοπροσδιορίζονται ως φιλελεύθεροι διακατέχονται από έναν υγιή σκεπτικισμό. Αλλά, εν προκειμένω, το τίμημα της εγκατάλειψης του ευρωπαϊκού ιδεώδους είναι πολύ μεγαλύτερο, ιδίως για τις χώρες που δεν έχουν την πολιτική παράδοση της Μεγάλης Βρετανίας. Βρισκόμαστε ενώπιον της κυριαρχίας των εχθρών της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αν επιτρέψουμε την επικράτησή τους, οι διαφωνίες με τον τρόπο λειτουργίας της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών θα είναι μια ευχάριστη ανάμνηση, ο «παλιός, καλός καιρός» που μαλώναμε προς υπεράσπιση της ίδιας ιδέας.
Ο κόσμος μοιάζει να μικραίνει, αντί να μεγαλώνει. Όλο και περισσότερες χώρες βρίσκουν ελκυστικές λογικές απομονωτισμού, προστατευτισμού και εσωστρέφειας που πριν λίγα χρόνια απέρριπταν ως αναχρονιστικές και ανελεύθερες. Τούτο συνεπάγεται με λιγότερη πραγματική ελευθερία στο εμπόριο, τις μετακινήσεις, την επιστήμη, την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων. Σε πολλά απέτυχε η ΕΕ, αλλά αυτή την ελευθερία την πέτυχε σε σημαντικό βαθμό. Έγινε, με όλα τα στραβά της, ένας μεγάλος τόπος χωρίς σύνορα για τα εμπορεύματα, τους ανθρώπους και τις ιδέες. Η πρώτη προειδοποίηση έρχεται πάντα με την δαιμονοποίηση των ιδεών και την αντικατάσταση των επιχειρημάτων με συνθήματα και ταμπέλες – με πρώτη και καλύτερη ταμπέλα τον κενό περιεχομένου όρο «νεοφιλελευθερισμός» που αντηχεί σε κάθε έκρηξη λαϊκισμού. Με την δυναμική που αναπτύσσει η υποψηφιότητα Trump στις ΗΠΑ, κινδυνεύουμε να κρατούν τις τύχες του κόσμου στα χέρια τους άνθρωποι που έχουν χτίσει τις πολιτικές τους καριέρες πάνω στο λαϊκισμό, τον φόβο και τα συνθήματα. Κάποια από αυτά τα συνθήματα, δυστυχώς, μιλούν και για «ελευθερία». Θέλουμε να κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και να αποφασίζουν για την ελευθερία μας; Αυτό είναι το πολιτικό διακύβευμα πλέον.
Η ανησυχία είναι, λοιπόν, δικαιολογημένη. Αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε πώς φτάσαμε ως εδώ. Υπήρχαν κάποτε αξίες και ιδανικά μιας μεγάλης φιλελεύθερης δημοκρατίας που ενέπνευσαν τους ευρωπαίους πολίτες που δεν ήθελαν πια πολέμους και διχασμό. Σήμερα, με τους πολέμους να μην είναι πια παρά εικόνες στην τηλεόραση και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου να θεωρείται αυτονόητη, πολλοί έχουν ξεχάσει γιατί φτιάξαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτό βοήθησε, ασφαλώς, και η αυτονόμηση των Βρυξελλών και η δημιουργία μιας γραφειοκρατίας απόμακρης και ακατανόητης. Αλλά είναι στο χέρι μας οι αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας να αναλάβουν τη θέση που τους αξίζει στην πολιτική διαβούλευση και να στείλουν ξανά στο περιθώριο τον εθνολαϊκισμό. Κάποτε θα ερχόταν η στιγμή για σύνεση και αποφάσεις που θα φέρουν τις αξίες αυτές πιο κοντά στον μέσο πολίτη. Σήμερα το πρωί αυτή η στιγμή ήρθε.
* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Καλλίρης είναι ο Αναπ. Διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών – Μάρκος Δραγούμης. Ο Αλέξανδρος Σκούρας είναι μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών – Μάρκος Δραγούμης και Αναπ. Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο Atlas Network των Η.Π.Α.
