Είναι γεγονός, ότι η χώρα, αμέσως μετά την έξοδο από το lockdown, δεν θα έχει να αντιμετωπίσει μόνο τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης, αλλά, θα κληθεί, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, να επιχειρήσει ένα ευρύ μετασχηματισμό της οικονομικής της αναδιάρθρωσης, και της ολοκλήρωσης των μεγάλων θεσμικών μεταρρυθμίσεων, με στόχο την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη.
Είναι γνωστά τα κύρια θέματα που ανέδειξε η πανδημία: η δημόσια υγεία στον καιρό μιας παγκόσμιας απειλής και διακινδύνευσης, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και η σχέση της με την τέταρτη τεχνολογική επανάσταση, η ανασυγκρότηση και η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, η εμπέδωση της ασφάλειας αλλά και της ελευθερίας του πολίτη, οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, η πράσινη ανάπτυξη, η επενδυτική καινοτομία, η ψηφιακή μετάβαση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας του πολίτη.
Η Σοσιαλδημοκρατία σήμερα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι ο κρίσιμος πολιτικός παράγοντας που μπορεί να συμβάλλει στη διατύπωση προγραμματικών θέσεων και εναλλακτικών προτάσεων διακυβέρνησης με άξονα τις πολιτικές στο «κέντρο» της κοινωνίας. Η σύγχρονη Σοσιαλδημοκρατία, η οποία ήταν και είναι παρούσα στις μεγάλες μάχες μεταξύ της προόδου και της συντήρησης, μεταξύ του πολιτικού ορθολογισμού και του εκσυγχρονισμού απέναντι στο λαϊκισμό, ανανεώνει παντού στην Ευρώπη τις κατευθύνσεις και πρακτικές της.
Επαναπροσδιορίζει το περιεχόμενο της παρέμβασής της για τις μεταρρυθμίσεις και τις πολιτικές, με βάση τις οποίες οι παραγωγικές δυνάμεις του τόπου, οι νέοι, ο επιχειρηματικός κόσμος, το πολιτιστικό δυναμικό, το επιστημονικό και ανθρώπινο κεφάλαιο μπορούν να σχεδιάσουν μαζί αυτή την επόμενη μέρα μετά την οικονομική και υγειονομική κρίση.
Αυτό που αλλάζει πλέον στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρώπη, στην πορεία εξόδου από την υγειονομική κρίση είναι ότι όλοι «ανακαλύπτουν» ξανά τη Σοσιαλδημοκρατία, όχι απαραίτητα από ιδεολογική ή πολιτική επιλογή. Κατά κάποιο τρόπο, η Σοσιαλδημοκρατία γίνεται επίκαιρη επειδή την επιβάλλει η συγκυρία. Έτσι θεωρείται πλέον αναγκαιότητα η ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας γιατί η πανδημία ανέδειξε την καθολική χρησιμότητά του για την κοινωνία την ώρα της κρίσης, αναζητούνται λύσεις για τις επιπτώσεις στο εργασιακό περιβάλλον και τα εργασιακά δικαιώματα από τη ραγδαία εξέλιξη της τηλεργασίας και της ψηφιακής διαχείρισης του εργασιακού χρόνου, επανατίθεται επιτακτικά το ζήτημα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης ως μεγάλης επένδυσης στη γνώση και μοχλού κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, εντείνονται οι προσπάθειες για τη ψηφιακή μετάβαση και επιδιώκεται η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πόρων του ταμείου ανάκαμψης με στόχο τη ριζική αναδιάρθρωση της οικονομίας.
Αυτό οδηγεί με βεβαιότητα σε ένα συνολικό ανακαθορισμό της προοδευτικής πολιτικής, γύρω από την οποία ωστόσο αναδεικνύεται το εξής παράδοξο : τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, αναζητούνται σχέδια, μεταρρυθμίσεις και πολιτικά εργαλεία που θα προέρχονται από το χώρο του πολιτικού Κέντρου και της Σοσιαλδημοκρατίας, αλλά τα εργαλεία αυτά δεν θα ενεργοποιηθούν απαραίτητα από τον παραδοσιακό χώρο του πολιτικού Κέντρου, αν το ίδιο δεν πρωταγωνιστήσει σε αυτές τις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες.
Από τη δεξιά μέχρι την αριστερά, κυβερνήσεις και κόμματα ανατρέχουν σε κλασσικές σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, γιατί τόσο μέσα στην κρίση όσο και μετά από την κρίση αναδύεται και πάλι ο βασικός πυρήνας της Σοσιαλδημοκρατίας: το κοινωνικό κράτος δεν αποτελεί «δίχτυ» για τους ασθενέστερους, αλλά προϋπόθεση για την ανάπτυξη.
Με άλλα λόγια, η Σοσιαλδημοκρατία παρεμβαίνει ως «διπλή διαχωριστική γραμμή» απέναντι στους συντηρητικούς αυτοματισμούς και τη λαϊκιστική οπισθοδρόμηση. Η εν λόγω διαχωριστική γραμμή ισχύει, δηλαδή, απέναντι στη λογική του «δανείου κοινωνικής πολιτικής» (ή λογική του πολιτικού δανεισμού) που επιχειρούν να εφαρμόσουν οι συντηρητικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες επιπτώσεις της υγειονομικής και οικονομικής κρίσης.
Ισχύει ακόμα περισσότερο απέναντι στη λαϊκιστική αριστερά, η οποία επενδύει συνειδητά στις καταστροφικές συνέπειες της κρίσης και στη ρηγμάτωση της κοινωνίας για να αποκτήσει και πάλι το ρόλο του εκφραστή της κοινωνικής αντίδρασης. Η ίδια γραμμή ωστόσο είναι αυτή που ενώνει και συσπειρώνει αξιακά, ιδεολογικά και πολιτικά τις δυνάμεις που υπηρετούν τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Αυτό που αλλάζει σήμερα είναι ότι η Σοσιαλδημοκρατία επανακάμπτει στο πολιτικό σκηνικό με εναλλακτικές προτάσεις διακυβέρνησης για μία δυναμική κοινωνία. Αυτή την προοπτική, φαίνεται ότι μπορεί να διεκδικήσει και πάλι η Σοσιαλδημοκρατία αναδιατάσσοντας τον πολιτικό χώρο του κέντρου και της κεντροαριστεράς – εντός και εκτός των κομματικών τειχών- και κυρίως εμπνέοντας εμπιστοσύνη στους πολίτες που προσβλέπουν στην πολιτική σταθερότητα, την ευρωπαϊκή προοπτική, την υπεύθυνη εθνική γραμμή, την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικονομική ανάκαμψη και ευημερία.
Πρόκειται για μια νέα πολιτική συμμαχιών της μισθωτής εργασίας με τα μεσαία στρώματα, (μια πολιτική δηλαδή που θα πραγματοποιείται στο Κέντρο) με στόχο ένα συναινετικό εκσυγχρονισμό με κοινωνικό πρόσημο. Πρόκειται, επίσης, για μια προσπάθεια να συναντηθεί και πάλι ο χώρος αυτός με τα μεγάλα κοινωνικά στρώματα που καθιστούσαν διαχρονικά πλειοψηφική και πολιτικά ηγεμονική την κοινωνική αλλαγή σε αυτή τη χώρα.
* Ο Θεόδωρος Π. Παπαθεοδώρου είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, πρ. Υφυπουργός
