Ο κορονοϊός απειλεί να αποδομήσει την Ευρώπη τονίζει στο liberal.gr ο καθηγητής του Παντείου Κώστας Λάβδας, που στον απόηχο του γερμανικού «όχι» για το ευρωομόλογο, βλέπει τον κίνδυνο οι «χαμένες» χώρες του Νότου, αυτές δηλαδή που πλήττονται βαρύτερα από την επέλαση της πανδημίας, είτε να υποβαθμίζονται περαιτέρω είτε σταδιακά να στρέφονται σε άλλες στρατηγικές έξω από την ενιαία ευρωπαϊκή σφαίρα.
«Αν η ΕΕ δεν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων με αλληλεγγύη και αναζήτηση μιας νέας οικονομικής συναντίληψης, τότε θα καταστεί εκ των πραγμάτων ξεπερασμένη και απονευρωμένη, σταδιακά θα αποδομηθεί σε επιμέρους ομάδες, με πεδία πολιτικών να καθίστανται επιλεκτικά ανενεργά, κάτι πρωτοφανές για την παραδοσιακή, θεσμοκεντρική και αρκετά μυωπική οπτική των Βρυξελλών», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Μιλά για το δραματικό σταυροδρόμι στο οποίο βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, για το κρίσιμο πρώτο 15νθήμερο του Απριλίου οπότε και εκπνέει το τελεσίγραφο της Ρώμης και της Μαδρίτης, τις πιέσεις που θα ασκήσει ο Μακρόν προς την Άνγκελα Μέρκελ, αλλά και για τον κίνδυνο η συνολική προσέγγιση απέναντι στην κρίση από το μπλοκ του Βορρά να ενισχύσει την δυναμική των λαϊκιστών, όπως του Σαλβίνι στην Ιταλία.
«Ενόψει της οικονομικής καταστροφής που φέρνει η πανδημία, χρειάζεται όχι μόνο το ευρωομόλογο ειδικού σκοπού αλλά και μια εντελώς νέα προσέγγιση χωρίς τον ζουρλομανδύα της εσωτερικής υποτίμησης που επιβλήθηκε με τα προγράμματα διάσωσης», αναφέρει ο κ. Λάβδας, οποίος διερωτάται πόσες ρωγμές αντέχει ακόμη το οικοδόμημα της Ευρώπης.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη:
- Συμφωνείτε με την άποψη ότι με τον κορονοϊό η Ευρώπη «παίζει το μέλλον της»;
Όπως καταγράφεται η κατάσταση μέχρι σήμερα, η πανδημία αντί να αποτελεί πρόκληση για περαιτέρω ενοποίηση τείνει να αναδεικνύει με σαφέστερο τρόπο τις ρωγμές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ρωγμές μεταξύ χωρών αλλά και μεταξύ θεσμών.
Η ΕΚΤ με το έκτακτο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και την επίσης σημαντική άρση των περιορισμών που της δίνει πια τη δυνατότητα να κατέχει πάνω από το ένα τρίτο του χρέους μιας χώρας, αναλαμβάνει κρίσιμες πρωτοβουλίες που ενισχύουν την ευρωπαϊκή οικονομία.
Επιπλέον η Λαγκάρντ υποστήριξε ανοικτά την έκδοση ειδικού ευρωομολόγου για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Ως προς την Ελλάδα, η απόφαση να είναι επιλέξιμα και τα ελληνικά ομόλογα για το έκτακτο πρόγραμμα της ΕΚΤ προσφέρει σίγουρα εξαιρετική αν και προσωρινή ανακούφιση.
- Σχολιάστε μας την κριτική που ασκείται στην Μέρκελ ότι επιμένει να αντιμετωπίζει την κατάσταση με τα μυωπικά γυαλιά του παρελθόντος, αλλά και την απάντηση που πήρε από Ιταλία και Ισπανία ότι έχει δέκα μέρες να καταλάβει το λάθος της…
Το Βερολίνο εκτίθεται ανοικτά ως κέντρο αποφάσεων που αγνοεί την ευρωπαϊκή διάσταση. Με πλεονάσματα, καλές υποδομές μεταξύ άλλων και στην υγεία και τον εφησυχασμό που προκαλεί η ιδεολογική προσκόλληση στη σημερινή εκδοχή του Ordoliberalismus, η καγκελάριος Μέρκελ νομίζει ότι η μυωπία δεν έχει κόστος. Ηγείται ενός μπλοκ στο οποίο μετέχουν με διαφορετικούς βαθμούς ενθουσιασμού η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Αυστρία ενώ – πέραν της ευρωζώνης – υποστηρίζεται κατά περίπτωση και από άλλες χώρες της ΕΕ.
Στη Σύνοδο πρωταγωνίστησαν από την πλευρά του μπλοκ η Γερμανία και η Ολλανδία. Ήταν αναμενόμενο να υφίστανται από χθες οξύτατη δημόσια κριτική από την κυβέρνηση της Ιταλίας, η οποία κυβέρνηση ανησυχεί σε πολλαπλά επίπεδα.
- Εκτιμάτε ότι θα υποχωρήσει τελικά η Μέρκελ;
Θα εξαρτηθεί από τρεις παράγοντες. Πρώτον από την πορεία της πανδημίας στην Ευρώπη τις επόμενες εβδομάδες, κάτι που εμμέσως συνδέεται και με το τελεσίγραφο Ιταλίας – Ισπανίας προς τον Βορρά.
Δεύτερον, από την πίεση που θα θελήσει και θα μπορέσει να ασκήσει – όχι απαραίτητα μέσω της δημοσιότητας – η Γαλλία.
Τέλος, θα εξαρτηθεί και από το εάν και κατά πόσον οι χώρες που ορθά πιέζουν για ευρωομόλογο ειδικού σκοπού είναι διατεθειμένες να αποδεχθούν μια συμβατική προσέγγιση ως προς τη συνακόλουθη δέσμευσή τους μέσω μνημονίων κλπ.
Πάντως στο εσωτερικό των δομών εξουσίας στο Βερολίνο η αντίδραση είναι αρνητική. Θυμίζω ότι τα ομόλογα ειδικού σκοπού είχαν προταθεί προ ετών και από την Επιτροπή σε άλλη φυσικά συγκυρία.
Τώρα, ενόψει της οικονομικής καταστροφής που φέρνει η πανδημία, χρειάζεται όχι μόνο το ευρωομόλογο ειδικού σκοπού αλλά και μια εντελώς νέα προσέγγιση χωρίς τον ζουρλομανδύα της εσωτερικής υποτίμησης που επιβλήθηκε με τα προγράμματα διάσωσης. Αλλιώς οι «χαμένες» χώρες είτε θα υποβαθμιστούν περαιτέρω είτε σταδιακά θα στραφούν σε άλλες στρατηγικές. Οπότε το ερώτημα είναι, πόσες ρωγμές αντέχει η Ευρώπη;
- Σύμφωνα με μια ερμηνεία, στο καλό σενάριο, το «όχι» στο ευρωομολόγο θα αποτελεί μια ακόμη χαμένη ευκαιρία για περισσότερο ενωμένη Ευρώπη. Στο πολύ κακό όμως σενάριο που η πανδημία κρατήσει για πολύ, εφόσον συνεχιστεί η άρνηση των βορείων να βοηθήσουν την Ευρώπη να αντιμετωπίσει τις κατακλυσμιαίες οικονομικές επιπτώσεις, μπορεί να δούμε την ΕΕ ακόμη και να διαλύεται;
Παρότι όπως ανέφερα οι ρωγμές αναδεικνύονται σαφέστερα, η άμεση διάλυση της ΕΕ είναι απίθανη πρώτον διότι οι ευρωπαϊκές ηγετικές ομάδες κάθε είδους έχουν επενδύσει πολύ στο ευρωπαϊκό project και δεύτερον διότι οι σχέσεις προχωρημένης αλληλεξάρτησης και μερικής ενοποίησης είναι πλέον εξαιρετικά πυκνές και σύνθετες.
Όμως όποιο σενάριο και αν επαληθευτεί, εάν η ΕΕ δεν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων με αλληλεγγύη και αναζήτηση μιας νέας οικονομικής συναντίληψης, τότε θα καταστεί εκ των πραγμάτων ξεπερασμένη και απονευρωμένη και σταδιακά θα αποδομηθεί ουσιαστικά σε επιμέρους ομάδες, με πεδία πολιτικών να καθίστανται επιλεκτικά ανενεργά, κάτι πρωτοφανές για την παραδοσιακή, θεσμοκεντρική και αρκετά μυωπική οπτική των Βρυξελλών. Με αυτή την έννοια, και όχι με κίνδυνο άμεσης θεσμικής διάλυση, η ΕΕ βρίσκεται πράγματι σε δραματικό σταυροδρόμι.
- Το ρωτώ γιατί ποιος αποκλείει το σενάριο να δούμε τον ηγέτη της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι να ξαναβάζει ζήτημα εξόδου από την ΕΕ;
Είναι προφανές ότι η προσέγγιση Μέρκελ αγνοεί τον κίνδυνο όχι μόνο ενός Σαλβίνι σε ένα χρόνο αλλά και μιας Λεπέν αργότερα. Οπότε εδώ βλέπουμε και μια από τις πραγματικές πηγές του «λαϊκισμού» για τον οποίο γράφουν ατελείωτες και συχνά ανούσιες πραγματείες κάποιοι εν ακαδημία συνάδελφοί μου. Αφού ανεχθούμε (αν όχι ευνοήσουμε) τις συνθήκες και τα ερεθίσματα γιγάντωσης του, στη συνέχεια θα κουνάμε το δάκτυλο ex cathedra σε όσους απογοητευμένους τον ακολουθήσουν.
- Εάν η Γερμανία δεν υποχωρήσει, αυτός ο νέος διχασμός στην Ευρώπη, με τον Κ.Μητσοτάκη να μιλά για Σύνοδο Κορυφής κατώτερη των περιστάσεων και τον Μακρόν να προαναγγέλει ότι ετοιμάζει από κοινού με τον Τραμπ και ηγέτες άλλων χωρών μια «νέα σημαντική πρωτοβουλία» για την αντιμετώπιση της πανδημίας, που μπορεί να οδηγήσει;
Σε τελική ανάλυση, οι ΗΠΑ είναι ομοσπονδία ενώ η ΕΕ φαίνεται να αδυνατεί να γίνει. Αυτό αφορά άμεσα και τα εργαλεία πολιτικής. Η «εδαφοποίηση» της ΕΕ στην οποία τώρα αναφέρονται ορισμένοι (στην πραγματικότητα η σχετική συζήτηση έχει παλαιές ρίζες στην ανάλυση της ΕΚ/ΕΕ) λόγω του προσωρινού κλεισίματος των εξωτερικών συνόρων μπορεί να διευκολύνει κάποιες κυβερνήσεις απέναντι στα ανήσυχα εσωτερικά ακροατήριά τους, αλλά δεν αποτελεί από μόνη της ενοποιητικό παράγοντα. Η εκτόνωση που φέρνει το κλείσιμο των συνόρων είναι προσωρινή και οφείλεται – τουλάχιστον ως αφορμή -στην πρόκληση της πανδημίας. Το πραγματικό μεταναστευτικό πρόβλημα από τη Συρία - και όχι από τις διάφορες ομάδες με τις οποίες πίεζε ο Ερντογάν στα σύνορα - παραμένει ανοικτό, οπότε για την Ελλάδα τα δύσκολα έρχονται και η αντιμετώπισή τους προϋποθέτει στρατηγική.
Διότι ενώ οι αντιδράσεις της ΕΚΤ αποτελούν εξαιρετικά νέα για την Ελλάδα, το μέλλον μετά την πανδημία προμηνύεται δύσκολο. Αφενός οι χώρες που μπορούν, προαναγγέλλουν ξεχωριστά την εθνική στήριξη επιχειρήσεων κλπ με εντυπωσιακά μεγέθη παρεμβάσεων. Αφετέρου το νέο, προσωρινό πλαίσιο ως προς την πολιτική της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις που ανακοινώθηκε προ ημερών από την Επιτροπή εγείρει ερωτήματα κατά πόσον θα είναι σε θέση να λειτουργήσει ταυτόχρονα ως ένα ακόμη μέσο καταπολέμησης της πανδημίας αλλά και ως παράγοντας αποφυγής της έναρξης ενός ευρωπαϊκού "state of nature" στις κρατικές ενισχύσεις.
Όπως προανέφερα, ήδη οικονομικά εύρωστα κράτη-μέλη όπως η Γερμανία ανακοίνωσαν εντυπωσιακά εθνικά εργαλεία ενίσχυσης των δικών τους οικονομιών. Προφανώς η συνολική επίδραση στην Ευρωζώνη θα είναι θετική και πέραν των συνόρων τους, αλλά το ζήτημα είναι κατά πόσον (α) το νέο πλαίσιο θα αποδειχθεί όντως προσωρινό και (β) εάν ως προσωρινό είναι το πλέον κατάλληλο. Ενώ η απελευθέρωση του δανεισμού προϋποθέτει και αυτή ένα πλαίσιο για την μετά την πανδημία εποχή. Και όμως το μπλοκ του Βερολίνου αντιστέκεται στην ιδέα ενός ευρωομολόγου ειδικού σκοπού.
- Αν και είναι νωρίς να μιλήσουμε για την επόμενη ημέρα, εντούτοις όλες οι παραπάνω εξελίξεις, πως μπορεί να επηρεάσουν τα ελληνικού ενδιαφέροντος θέματα;
Με τα σημερινά δεδομένα, η μεν ΕΕ παραμένει ουσιαστικά μια συνομοσπονδία δυνάμεων η δε Τουρκία παραμένει ένας τραυματισμένος αλλά επικίνδυνος αναθεωρητικός παράγοντας στο προβλέψιμο μέλλον. Γι αυτό και χρειάζεται μια κατά το δυνατόν σαφής διαμόρφωση βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων προσεγγίσεων και στόχων από ελληνικής πλευράς.
Είναι ακόμη νωρίς να μιλάμε για την επόμενη ημέρα, αλλά σε κάθε περίπτωση η μετά την πανδημία εποχή δεν είναι και τόσο βέβαιο ότι θα είναι τρομερά διαφορετική, ανεξαρτήτως των όσων λέγονται. Το ζήτημα είναι, που θα επικεντρωθούν οι όποιες αλλαγές όντως υπάρξουν.
Χρειαζόμαστε άλλο μείγμα πολιτικών, άλλο ρόλο των κεντρικών θεσμών και της ΕΚΤ, άλλη ισορροπία δυνάμεων στο εσωτερικό της Ένωσης και άλλη αντίληψη περί εξωτερικών συνόρων – πέραν της κρίσης – αναφορικά π.χ. και με τον αμυντικό προϋπολογισμό των συνοριακών κρατών. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να αναφερθούμε σε μερική αλλά ουσιαστική κάλυψη των αναγκών της Ελλάδας ως προς την ασφάλεια.
Σε διαφορετική περίπτωση, χωρίς ρήξεις και επικοινωνιακούς θεατρινισμούς, θα πρέπει σταδιακά να αναζητήσουμε περισσότερο διαφοροποιημένες βάσεις στήριξης.
- Σε γεωπολιτικό επίπεδο, ποια η στάση των ΗΠΑ; Μήπως αυτή αναδεικνύει ακόμη περισσότερο το «νόσημα» της Ευρώπης;
Οι παλινωδίες και η έλλειψη στρατηγικής τόσο του Τραμπ όσο και του Τζόνσον απέναντι στην πανδημία απλώς ενισχύουν την γενικότερη τάση που για πρώτη φορά λαμβάνει τέτοιες διαστάσεις μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή την απομάκρυνση και των ΗΠΑ και της Βρετανίας από την Ευρώπη.
Όμως παρά τις παλινωδίες αναφορικά με την πανδημία, ο Τραμπ επιδιώκει τώρα την κινητοποίηση τιτάνιων πόρων για την αμερικανική οικονομία, ενώ και η παρέμβαση της Fed είναι πρωτοφανής ακόμη και με τα δικά της standards και προηγούμενα, κάτι που αναδεικνύει και αυτό την ολιγωρία και τον περιορισμό των εργαλείων της ΕΕ.
