Πρώτη δημοσίευση Τρίτη 24 Νοεμβρίου 2015
Του Ζαχαρία Μίχα*
Κι ενώ η Ελλάδα συνεχίζει να ομφαλοσκοπεί σε όλα τα επίπεδα, με τα των μνημονιακών υποχρεώσεων να λαμβάνουν απόλυτη προτεραιότητα έναντι όλων των υπολοίπων, οι εξελίξεις στην περιοχή είναι ραγδαίες. Το Κυπριακό δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, ένα πρόβλημα που σαφώς διασυνδέεται με τις ευρύτερες εξελίξεις και ισορροπίες στην περιοχή και τη στάση ενός εκάστου εκ των εμπλεκομένων, είτε στον συριακό εμφύλιο, είτε στις διεργασίες για την αξιοποίηση των υδρογονανθράκων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Τελευταία – χθεσινή – εξέλιξη η είσοδος μιας βρετανικής εταιρίας, της B.G. Group, η οποία προέβη στην αγορά ποσοστού 35% των δικαιωμάτων της Noble Energy στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ. Η σημασία της εξαγοράς τονίστηκε και από την κυπριακή κυβέρνηση, με τον αρμόδιο υπουργό Ενέργειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γιώργο Λακκοτρύπη, να κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, για «ευθυγράμμιση συμφερόντων» και για σημαντική εξέλιξη με ευρύτερες προεκτάσεις που φτάνουν και στο πολιτικό, πέραν του εμπορικού επιπέδου.
Τα κοιτάσματα «Αφροδίτη» και «Ζορ»...
Εν ολίγοις, έχει δρομολογηθεί η αξιοποίηση του κοιτάσματος «Αφροδίτη», πρώτου επιβεβαιωμένου κοιτάσματος της Κυπριακής Δημοκρατίας με απολήψιμα αποθέματα, τη στιγμή που ο εντοπισμός του μεγάλου κοιτάσματος «Ζορ» των Αιγυπτίων, ελάχιστα χιλιόμετρα από το κυπριακό «Οικόπεδο 11» (προφανής ο υπαινιγμός διασύνδεσης των κοιτασμάτων, που προφανώς έχει παίξει ρόλο στην απόφαση της γαλλικής Total να συνεχίσει τη δραστηριότητα, ενώ η ομάδα μάχης του γαλλικού αεροπλανοφόρου Σαρλ ντε Γκολ επιχειρεί στη Συρία από την Ανατολική Μεσόγειο, ενισχυμένη και από βρετανικό αντιτορπιλικό), αλλάζει τα δεδομένα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Η περιοχή μετατρέπεται σταδιακά σε ενεργειακό τροφοδότη που θα περιορίσει στο όχι και τόσο απώτερο πλέον μέλλον την εξάρτηση της Ευρώπης από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, μια εξέλιξη κομβικής σημασίας που μεγιστοποιεί και στην πράξη – διότι στη θεωρία έχουν αναλυθεί επαρκώς εδώ και καιρό – τη γεωστρατηγική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι ΗΠΑ «κλείνουν το μάτι» στην Άγκυρα για το Κυπριακό
Οι εξελίξεις αυτές έρχονται σε μια χρονική στιγμή που συνεχίζονται οι διαβουλεύσεις ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους για την εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό, με την τουρκική πλευρά να επιδεικνύει τη συνηθισμένη ακαμψία, προκρίνοντας μια λύση η οποία κινείται σε σαφή συνομοσπονδιακή λογική, θα πρόκειται δηλαδή για «λύση» σε εισαγωγικά, που θα εξυπηρετήσει αποκλειστικά και μόνο την επιθυμία της Άγκυρας για συμμετοχή στη νομή των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου και τίποτε άλλο, προδιαγράφοντας αρνητικές εξελίξεις στο απώτερο μέλλον.
Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι οι εμπλεκόμενοι δεν έχουν τις ίδιες σκέψεις για το μέλλον της Κύπρου. Παροικούντες υποστηρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προτάσσουν στον σχεδιασμό της πολιτικής τους την αδυναμία «παράκαμψης» της Τουρκίας λόγω α) των εξελίξεων στη Συρία και β) λόγω της αβεβαιότητας για την τροπή που θα λάβουν οι σχέσεις με τη Ρωσία στο προσεχές μέλλον. Κατά συνέπεια, δεν δυσαρεστούνται κιόλας με το ενδεχόμενο συνομοσπονδιακής λύσης, ποντάροντας στην εμπλοκή της Ατλαντικής Συμμαχίας για τον γεωπολιτικό έλεγχο της νήσου που είναι και το ζητούμενο, για μια δύναμη του μεγέθους και της σημασίας των ΗΠΑ.
Εν ολίγοις, χωρίς να παίρνουν επισήμως θέση, περιοριζόμενες σε πολιτικώς ορθές δηλώσεις υπέρ της σημασίας μιας λύση του Κυπριακού και της «επενδυτικής έκρηξης» που θα την ακολουθήσει (επιχειρήματα ξεσηκωμένα από την εποχή του αλήστου μνήμης Σχεδίου Ανάν), στηρίζει εμμέσως την τουρκική οπτική στο θέμα, με τους πιο αυστηρούς επικριτές της πολιτικής της Ουάσιγκτον να ισχυρίζονται ότι ο ρόλος που έπαιξε στην τακτική αξιοποίηση ή ανοχή του κατασκευάσματος που ακούει στο όνομα «Ισλαμικό Κράτος» (πρώην ISIL ή ISIS), μαζί με τους Τούρκους, με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, δεν επιτρέπει διαφοροποίηση ακόμα και να το επιθυμούσαν.
Αυτά προφανώς χρειάζονται αξιόπιστα στοιχεία, για να θεμελιωθούν ως κατηγορίες. Ωστόσο, και μόνο η αναφορά τους σε διπλωματικούς κύκλους διαμορφώνουν κλίμα, οπότε χρήζουν υπόμνησης. Στην εικόνα αυτή προστίθενται ατυχείς διπλωματικοί χειρισμοί της πρέσβειρας των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κύπρο με την πρόσφατη εμφάνιση ένστολων ανώτατων στελεχών των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων σε δεξίωση που διοργανώθηκε στα κατεχόμενα.
Ο παράγοντας «Ισραήλ»
Στην εξίσωση, όμως, υπεισέρχεται ο παράγοντας «Ισραήλ», που τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφώσει μια μάλλον ανεξάρτητη στρατηγική όσον αφορά την Κύπρο, με τις διμερείς σχέσεις να έχουν βελτιωθεί θεαματικά και η Κυπριακή Δημοκρατία να παίζει ατύπως τον ρόλο του κατά τα άλλα ανύπαρκτου στρατηγικού βάθους για το εβραϊκό κράτος. Το ενδιαφέρον των Ισραηλινών ήταν πάντα ιδιαιτέρως ζωηρό για τη νήσο, με τις υπηρεσίες πληροφοριών να ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για τις δραστηριότητες τζιχαντιστών στα κατεχόμενα.
Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στο μέτωπο των σχέσεων με την Τουρκία οδήγησαν σε θεαματική σύγκληση τα συμφέροντα της Κύπρου και του Ισραήλ, με την πολιτική σε όλα τα μεγάλα θέματα της περιοχής σχεδόν να ευθυγραμμίζεται, ενώ οι ανταλλαγές επισκέψεων ανάμεσα σε αξιωματούχους όλων των επιπέδων να είναι συνεχείς, στο πλαίσιο ενός πραγματικού στρατηγικού διαλόγου που βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη και κατά πληροφορίες έχει αποδώσει καρπούς.
Στην εξίσωση φαίνεται να υπεισέρχεται και το χασεμιτικό βασίλειο της Ιορδανίας, που δείχνει απόλυτα ενήμερο για τις εξελίξεις στην περιοχή, προφανώς ποντάροντας να εξασφαλίσει την ενεργειακή του τροφοδοσία σε προνομιακές τιμές, καθώς επίσης σταθερούς και αξιόπιστους συμμάχους στην προσπάθεια αντιμετώπισης των πολλαπλών προκλήσεων που αντιμετωπίζει στον τομέα της ασφάλειας.
Παρενθετικά, δεν έχουν περάσει απαρατήρητες και προμήθειες σημαντικών οπλικών συστημάτων που εντάσσουν στο οπλοστάσιό του οι ένοπλες δυνάμεις του βασιλείου, χωρίς έγερση διπλωματικών θεμάτων από τον οποιονδήποτε, ενώ η δωρεάν παραχώρηση επιθετικών ελικοπτέρων Cobra που αποσύρονται από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις για την αντιμετώπιση των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους, προκάλεσαν αίσθηση.
Το ίδιο βέβαια ισχύει και για εξαιρετικά σημαντικές προμήθειες στις οποίες προέβη η Αίγυπτος οι οποίες αφορούν γαλλικά μαχητικά αεροσκάφη τέταρτης γενιάς τύπου Rafale και επίσης γαλλικές φρεγάτες τύπου FREMM, μαζί με γαλλικές κορβέτες τύπου Gowind, εξοπλισμοί με το βλέμμα στραμμένο στην προστασία των ενεργειακών κοιτασμάτων της περιοχής, οι οποίες σε άλλες εποχές θα προκαλούσαν διπλωματικό «σεισμό». Είναι προφανές ότι υπάρχει πλέον ο παράγοντας που ενοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα των χωρών της περιοχής, με τις περισσότερες εξ αυτών να δείχνουν έμπρακτα ότι είναι διατεθειμένες να φτάσουν ακόμα και «στα άκρα» για την προστασία τους.
Τούτων λεχθέντων, στο Κυπριακό οι θέσεις του Ισραήλ απορρίπτουν σε μεγάλο βαθμό την αμερικανική προσέγγιση, καθώς, προς το παρόν τουλάχιστον, και όσο βρίσκεται στην εξουσία ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, οι Ισραηλινοί δεν επιθυμούν να δουν αυξημένη τουρκική επιρροή στο σύνολο της Κύπρου, καθώς αυτό θα επηρέαζε αρνητικά τον αμυντικό σχεδιασμό που συμπεριλαμβάνει και την ασφάλεια των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, σε συνεργασία και με την Αίγυπτο του στρατάρχη εν αποστρατεία, νυν προέδρου, Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι.
Εν ολίγοις, οι Ισραηλινοί τάσσονται αναφανδόν υπέρ μια ισχυρής κεντρικής εξουσίας ξεκάθαρου ευρωπαϊκού προσανατολισμού στην Κύπρο, με διακριτή όμως παρουσία των Τουρκοκυπρίων, ερχόμενοι σε σύγκρουση με την αμερικανική πολιτική. Στο πλαίσιο αυτό και σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, οι Ισραηλινοί δείχνουν να αποδέχονται, υπό προϋποθέσεις, ακόμα και τη ρωσική παρουσία στην αξιοποίηση των υδρογονανθράκων της περιοχής, ως τον παράγοντα που θα μπορούσε να συνεισφέρει στη διασφάλιση συνθηκών ηρεμίας στην περιοχή που θα διασφαλίσει την απρόσκοπτη ροή των υδρογονανθράκων της περιοχής στις αγορές.
Πούτιν και Νετανιάχου φέρονται να έχουν συζητήσει το θέμα και ανάμεσα στις δυο χώρες δείχνει να διαμορφώνεται μια λειτουργική σχέση που διευκολύνει τη στρατηγική συνεννόηση. Στο μέλλον, η σχέση αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει κατά τρόπον που θα «συμπαρασύρει» και την Ουάσιγκτον, η οποία κάποια στιγμή θα πρέπει να προσδιορίσει τις αρχές που θα διέπουν τη σχέση της με την Άγκυρα.
Η «αυτοκρατορική» συμπεριφορά της Τουρκίας, και η ηγεσία της που είναι φορέας της πεποίθησης ότι όλοι προσπαθούν να τη ζημιώσουν υπονομεύοντας τον ηγεμονικό της ρόλο στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, δεν επιτρέπει μια λειτουργική συνεργασία και οδηγεί σε αντισυσπειρώσεις, τις οποίες νομοτελειακά θα βρει απέναντί της, ενώ η όλη ψυχολογία της ηγεσίας της μπορεί να την οδηγήσει σε σοβαρά σφάλματα, όπως για παράδειγμα η υπερεκτίμηση της ισχύος της σε όλα τα επίπεδα.
Σε μια τελευταία εξέλιξη στο μέτωπο του Κυπριακού, πληροφορίες αναφέρουν ότι οι Ισραηλινοί έχουν επιχειρήσει να πείσουν για την ορθότητα των θέσεών τους τον βρετανικό παράγοντα που παίζει παραδοσιακά κομβικό ρόλο στη γεωπολιτική της περιοχής. Η συμφωνία της βρετανικής B.G. Group με τη Noble Energy θα μπορούσε είτε να συνδέεται με τα προαναφερθέντα, είτε να παίξει ρόλο ώστε να πείσει την ηγεσία του Ηνωμένου Βασιλείου ότι οι ισορροπίες στην περιοχή έχουν αλλάξει, με τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της περιοχής και την προοπτική ανάδειξής της σε σημαντικό ενεργειακό τροφοδότη να μην μπορεί να «παρεξηγηθεί» από τους σχεδιαστές της βρετανικής πολιτικής στο Foreign Office και αλλού.
Η αδυναμία της Κύπρου έχει αντισταθμιστεί
Καταληκτικά, η τύχη της Κύπρου δείχνει να έχει αλλάξει, με τη χώρα να παρουσιάζεται σε καλύτερη θέση από ποτέ για να αποτρέψει την επιβολή μη βιώσιμων – πειραματικών και θνησιγενών επί της ουσίας – λύσεων στο Κυπριακό, καθώς οι νέες περιφερειακές ισορροπίες, σε συνδυασμό με τη μεθοδική δουλειά που γίνεται σε επίπεδο περιφερειακής πολυμερούς διπλωματίας, έχουν προσδώσει νέες δυνατότητες οι οποίες πρέπει να αξιοποιηθούν. Η αμυντική αδυναμία της Κύπρου δείχνει να έχει αντισταθμιστεί και η νήσος δεν θεωρείται, όπως άλλοτε, έρμαιο στις επιθετικές διαθέσεις του οποιουδήποτε θα επιθυμούσε να επιβάλει τετελεσμένα.
Η απουσία της Ελλάδας από τη «συγκομιδή»
Σε αυτές τις εξελίξεις, η Ελλάδα έχει καθυστερήσει για πλειάδα λόγων, με βασικότερο την ανευθυνότητα και την αδράνεια διαδοχικών πολιτικών ηγεσιών, οπότε δεν θα βρίσκεται στο «πρώτο κύμα» των χωρών που θα επωφεληθούν τα μέγιστα από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων της περιοχής.
Ωστόσο, η συμμετοχή στην πολυμερή διπλωματική και στρατιωτική συνεννόηση που βρίσκεται σε εξέλιξη, η οποία δεν έχει επηρεαστεί από την κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα, εξέλιξη κομβικής σημασίας που έχει επισημανθεί στις πρωτεύουσες των εμπλεκομένων χωρών, σε συνδυασμό με τη δράση συγκεκριμένων Ελλήνων αξιωματούχων στο παρασκήνιο της διεθνούς πολιτικής, δημιουργούν συγκρατημένη αισιοδοξία ότι θα ακολουθηθεί ο δρόμος που άνοιξαν οι Έλληνες Κύπριοι, με αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια η υπέρβαση των σημερινών οικονομικών αδιεξόδων και της πολιτικής παρακμής να οδηγήσει σε θεαματικές ανατροπές.
Στο μεταξύ, βέβαια, η Ελλάδα οφείλει να λάβει μέτρα ώστε να σταματήσει να εμφανίζεται ως «αδύναμος κρίκος» στον οποίο θα μπορούσε να στραφεί ο οποιοσδήποτε επιχειρώντας να καταγάγει νίκη, στην προσπάθεια να εξισορροπήσει τις εντυπώσεις από ενδεχόμενες απώλειες σε άλλα μέτωπα.
* Ο Ζαχαρίας Μίχας είναι διευθυντής μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ΙΑΑΑ-ISDA).
