Ο Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ ηγέτης ενός πανίσχυρου κομμουνιστικού κόμματος που είχε βαθιές τις ρίζες του στην τσεχοσλοβακική κοινωνία - ας μην ξεχνάμε πως στις εκλογές του 1946, που ήταν αδιάβλητες, έλαβε το 38% των ψήφων - επιχείρησε να δώσει πνοή στο ξεφτισμένο όραμα του σοσιαλισμού. Αντιλήφθηκε την αδιέξοδη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στο ανελεύθερο καθεστώς και προσπάθησε να την αλλάξει από τα μέσα. Να δημιουργήσει τον σοσιαλισμό με το ανθρώπινο πρόσωπο. Είναι γνωστό πως ο Α. Ντούμπτσεκ και οι συνεργάτες του δεν επιδίωκαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος, αλλά τον εκδημοκρατισμό του και τον εξανθρωπισμό του. Να αποβάλουν τη βαρβαρότητα από το σώμα της τσεχοσλοβακικής κοινωνίας.
Η κατάληξη του εγχειρήματος είναι γνωστή. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ είχε διαγνώσει πως οι παραμικρές οπές στο σοσιαλιστικό οικοδόμημα μπορούν να γίνουν τάχιστα ένα μεγάλο ρήγμα που θα ανατρέψει τα πάντα. Στα ανελεύθερα καθεστώτα η δυναμική του μετασχηματισμού τους φέρει και το σπέρμα της ανατροπής τους. Οι ελεγχόμενες μεταρρυθμίσεις απελευθερώνουν δυνάμεις που με την ορμή τους ακυρώνουν τον ελεγχόμενο χαρακτήρα τους.
Ήταν φανερό, πως η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών προϋπέθετε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όσο θα άντεχε η μητρόπολη, ο οποιοσδήποτε μετασχηματισμός των δορυφόρων της θα ήταν αδύνατος. Αυτό φάνηκε στη δεκαετία του 1950, στην Πολωνία, στην Α. Γερμανία στην Ουγγαρία και το 1968 στην Τσεχοσλοβακία.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αναμφίβολα με την περεστρόικα και την γκλάσνοστ προσπάθησε να δώσει ζωή στην αποστεωμένη σοβιετική κοινωνία. Ήταν φανερό πως το σύστημα έφτανε στα όριά του και ο πρώτος που το είχε αντιληφθεί ήταν ο Γιούρι Αντρόποφ, ο οποίος φρόντισε να αναδείξει στελέχη με τεχνοκρατικό - ανανεωτικό πνεύμα.
Αυτό για το οποίο ο Μ. Γκορμπατσόφ δικαιούται μια θέση δίπλα στους μεγάλους του 20ου αιώνα είναι το γεγονός πως άφησε ελεύθερα τα κράτη - δορυφόρους να αποφασίσουν για την τύχη τους. Τις πρώτες κρίσιμες ημέρες του Νοεμβρίου 1989 θα μπορούσε κάλλιστα να ακούσει την εισήγηση του Χόνεκερ και να βγάλει τα τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας στους δρόμους του Ανατολικού Βερολίνου. Δεν το έκανε και η Ιστορία πήρε το δρόμο που πήρε.
Ο Μ. Γκορμπατσόφ αποδίδοντας την ελευθερία στους πολίτες του Παραπετάσματος γκρέμισε ολόκληρο το σοσιαλιστικό οικοδόμημα, μέρος του οποίου -αναμφίβολα το βασικότερο- ήταν η Σοβιετική Ένωση. Όμως αυτή δεν μπορούσε να επιβιώσει, με την ολοκληρωτική μορφή της, χωρίς τους δορυφόρους της. Ήταν ένα ενιαίο σύνολο.
Πίστεψε ο Γκορμπατσόφ πως η θέλησή του θα μπορούσε να επιβληθεί πάνω στη δυναμική της Ιστορίας. Πίστεψε πως θα μπορούσε να στρίψει το καράβι προς την πορεία που αυτός ήθελε. Αποδείχθηκε για μια ακόμα φορά πως σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο δεν μπορούσε να υπάρξει. Την πρώτη φορά απέτυχε ο Ντούμπτσεκ, τη δεύτερη και «φαρμακερή» ο Γκορμπατσόφ.
