Του Σταύρου Τσερπέ*
Καθορισμός ορθών προτεραιοτήτων
Λίγο πριν αρχίσει η εκστρατεία εναντίον της Ασίας, οι δύο σώφρονες και σεβάσμιοι στρατηγοί του Φιλίππου Παρμενίων και Αντίπατρος εισηγήθηκαν στον Αλέξανδρο να τελέσει τους γάμους του και να τεκνοποιήσει, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για ομαλή διαδοχή στο βασιλικό θρόνο. Οι δυο τιμημένοι στρατηγοί γνώριζαν πόσο επικίνδυνη ήταν η σχεδιασθείσα εκστρατεία και πόσο μεγάλωναν οι κίνδυνοι για τον Αλέξανδρο λόγω του ριψοκίνδυνου χαρακτήρα του.
Ο Αλέξανδρος απάντησε ότι θα ήταν ντροπή για τον ίδιο, ενώ παρέλαβε ότι παρέλαβε από τον πατέρα του Φίλιππο και ενώ όλη η Ελλάδα του ανέθεσε την ηγεμονία της πανελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών, να κάθεται και να τελεί γάμους και να αναμένει τεκνογονία.
Ανθρωπισμός και ηθική συμπεριφορά
Μετά την κατάληψη της Αλικαρνασσού, ο Αλέξανδρος διόρισε ως σατράπη ολόκληρης της Καρίας την 'Αδα, χήρα του πρώην σατράπη Ιδριέως, τον οποίο είχαν παραμερίσει από την εξουσία οι Πέρσες. O Αλέξανδρος της έδειξε τόσο σεβασμό, ώστε η 'Αδα τον ονόμασε γιο της, θέλοντας να δείξει την απεριόριστη εκτίμηση της στο Μακεδόνα στρατηλάτη.
Μετά τη μάχη της Ισσού ο Αλέξανδρος, τραυματισμένος στο μηρό από ξίφος, επέστρεψε στο στρατόπεδο του από την ανεπιτυχή καταδίωξη του Δαρείου. Όταν άκουσε ότι μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και η οικογένεια του Πέρση βασιλέα και ότι τα μέλη της θρηνούσαν απαρηγόρητα, επειδή νόμιζαν ότι ο Δαρείος σκοτώθηκε, o Αλέξανδρος ανέθεσε στο Λεοννάτο να τους αναγγείλει ότι ο Μέγας Βασιλέας ζούσε και ότι ο ίδιος θα μεταχειρισθεί την οικογένεια του με τρόπο βασιλικό. Έδωσε μάλιστα διαταγές να επιτραπεί στα μέλη της οικογένειας του Δαρείου να θάψουν με τιμές τους Πέρσες επισήμους που έπεσαν στη μάχη και φρόντισε να ληφθούν αυστηρά μέτρα, που απέτρεψαν οποιαδήποτε προσβολή της τιμής και της αξιοπρέπειας των βασιλικών αιχμαλώτων του.
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας πολλές φορές συνέβη να αιχμαλωτισθούν όμορφες και νεαρές γυναίκες, όπως και στη μάχη της Ισσού. Ο Αλέξανδρος ουδέποτε επέτρεψε στον εαυτό του να δείξει οποιαδήποτε ανήθικη συμπεριφορά και ουδέποτε άγγιξε ή εκμεταλλεύτηκε οποιαδήποτε από αυτές. Θεωρούσε ότι είναι περισσότερο βασιλικό να επιβάλλεται στον εαυτό του και να έχει εγκράτεια από το να νικά τους εχθρούς του.
Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, κάποιος στρατιωτικός διοικητής μιας κατακτημένης περιοχής, του έγραψε ότι είχε μάθει πως στην πόλη του ζούσαν δυο πολύ όμορφα αγόρια που ήταν προς πώληση και ρωτούσε τον Αλέξανδρο αν ήθελε να τα αγοράσει. Ο Αλέξανδρος οργίστηκε πάρα πολύ με την επιστολή αυτή και δεν έπαυσε να αναφέρει συνέχεια στους φίλους του το γεγονός, ρωτώντας τους τι αισχρό είχε κάμει, που να δίνει αφορμή να τον προσβάλλουν με τέτοιες επονείδιστες προτάσεις.
Όταν κάποτε πληροφορήθηκε ότι δυο Μακεδόνες που υπηρετούσαν υπό τις διαταγές του Παρμενίωνα είχαν προσβάλει και βιάσει τις γυναίκες μερικών μισθοφόρων, έγραψε στον Παρμενίωνα να εκτελέσει αμέσως τους δύο Μακεδονες και να μην τους επιτρέψει να ζουν και να καταστρέφουν τους ανθρώπους όπως τα θηρία.
Σε σχετική μάλιστα επιστολή του υπογράμμιζε ότι για τον ίδιο κανείς δε θα μπορούσε να πει πως είδε τη γυναίκα του Δαρείου με κακό σκοπό ή ότι δέχτηκε να ακούσει να μιλούν στον ίδιο για την ομορφιά της.
Ο βαθμός της αυτοσυγκράτησης του είναι ακόμα πιο αξιοθαύμαστος, όταν λάβουμε υπόψη ότι ο ίδιος έλεγε ότι συνειδητοποιεί ότι είναι θνητός από τον ύπνο και τον έρωτα.
Ταπεινοφροσύνη και πραότητα
Την επόμενη της μάχης της Ισσού ο Αλέξανδρος μαζί με τον Ηφαιστίωνα πήγαν να δουν αυτοπροσώπως τα μέλη της οικογένειας του Δαρείου. Η μητέρα του Δαρείου Σισύγαμβρις εξέλαβε τον Ηφαιστίωνα ως τον Αλέξανδρο και έσπευσε να τον προσκυνήσει, επειδή οι δύο επισκέπτες φορούσαν τα ίδια ρούχα και ο Ηφαιστίων ήταν πιο μεγαλοπρεπής στην εμφάνιση. Οι παρόντες θορυβήθηκαν από το λάθος της βασιλομήτορος και κάποιος της υπέδειξε ποιος ήταν o Αλέξανδρος. Εκείνη έσκυψε ντροπιασμένη και αμήχανη από το λάθος της. Για να τη βγάλει από την αμηχανία και από τη δύσκολη θέση, ο Αλέξανδρος έσπευσε να της πει: "μηδέν φροντίσεις ω μήτερ και γαρ ούτος Αλέξανδρος εστιν"!
Ο Αλέξανδρος δεν μέθυσε ποτέ από τη μεγάλη εξουσία που πήρε, ούτε τον σύντριψαν ψυχικά και πνευματικά το βάρος και η σπουδαιότητα των πραγμάτων με τα οποία ασχολήθηκε. Η τεράστια εξουσία και η πελώρια δύναμη που απόκτησε, δεν τον οδήγησαν στην εγκατάλειψη του ελληνικού μέτρου. Παρέμεινε απλός, λιτός και απέριττος. Σηκωνόταν πολύ πρωί και προγευμάτιζε λιτά και δειπνούσε και έπινε αργά το βράδυ, αφού πρόσφερε τις επιβαλλόμενες θυσίες στους θεούς. Δύναμη του δεν ήσαν οι πολυάνθρωπες πόλεις που κατέλαβε, ούτε τα μεγάλα πλούτη που συσσώρευσε. Δύναμη του ήταν η προθυμία του για να επιδοθεί σε μια ευγενική άμιλλα για τη δόξα και την ανδρεία, να έχει ευσέβεια προς τους θεούς, πίστη προς τους φίλους, να ζει με λιτότητα και εγκράτεια, να κάμνει έργα ευποιίας, να μη φοβάται το θάνατο και να διαθέτει ευψυχία, να είναι ευπροσήγορος και προσηνής στις σχέσεις του με τους ανθρώπους και να έχει σταθερότητα στις αποφάσεις του.
Οι μοναδικές και σπάνιες αρετές του, παρουσιάζονται ανάγλυφες στις ιστορικές παραδόσεις που αφορούν τη ζωή και τα έργα του. Όταν ήταν ακόμη παιδί και άκουε για τις κατακτήσεις του Φιλίππου, συνήθιζε να λέει στους συνομήλικούς του ότι ο πατέρας του θα τα προλάβαινε όλα και δε θα άφηνε κανένα μεγάλο και λαμπρό έργο να επιτελέσει αυτός μαζί με τους φίλους του. Δεν επιθυμούσε να κληρονομήσει το μεγαλείο και τη δόξα, αλλά ήθελε να τα αποκτήσει με τους δικούς του αγώνες.
Κατά την επική διάβαση του Ινδικού Καυκάσου ο στρατός του Αλέξανδρου δεινοπάθησε μέσα στις φοβερές χιονοθύελλες και το ανυπόφορο κρύο. Μια νύχτα, ενώ ο Αλέξανδρος καθόταν στη σκηνή του και ζεσταινόταν μπροστά στη φωτιά, μπήκε ξαφνικά στη βασιλική σκηνή, ημιλιπόθυμος από το κρύο, κάποιος στρατιώτης, που αναζητούσε σωτηρία από την ανυπόφορη παγωνιά. Ο Αλέξανδρος σηκώθηκε αμέσως, έβαλε το στρατιώτη στην καρέκλα του και τον περιποιήθηκε, για να συνέλθει. Μόλις ο στρατιώτης συνήλθε και συνειδητοποίησε ότι βρισκόταν στη βασιλική σκηνή, αναπήδησε έντρομος, επειδή νόμισε ότι θα τιμωρηθεί για την ασέβειά του. Ο Αλέξανδρος όμως τον αγκάλιασε, τον καθησύχασε και τον ηρέμησε με λόγους καλοσύνης και ανθρωπιάς.
Προσωπικές τραγωδίες και συμφορές
Πολλοί κατηγόρησαν τον Αλέξανδρο για προσωπική σκληρότητα, φέρνοντας ως παραδείγματα όχι απλώς την εκτέλεση και σφαγή των αντιπάλων και την καταστροφή των διάφορων πόλεων, αλλά την καταστροφή της Θήβας και τη θανάτωση των φίλων του. Αναφορικά με τη Θήβα, είναι γνωστά πως ο ίδιος προσπάθησε στην αρχή της αποστασίας της πόλης, να δώσει την ευκαιρία στους Θηβαίους να ορθοφρονήσουν, όπως επίσης είναι γνωστό ότι η τελική καταστροφή της Θήβας του προξενούσε συνεχώς μεγάλη λύπη και μάλιστα από όσους Θηβαίους σώθηκαν, κανείς δεν παρουσιάστηκε αργότερα ενώπιον του με συγκεκριμένο αίτημα, που να μην το ικανοποιήσει. Αναφορικά τώρα με τη θανάτωση των φίλων του, είναι επίσης γνωστό ότι θεώρησε τις πράξεις ως προσωπικές τραγωδίες και συμφορές, που του προκάλεσαν συγκλονισμό και ειλικρινή μεταμέλεια. Τόσο οι σύγχρονοί του όσο και οι μεταγενέστεροι, αντί να μισήσουν τον Αλέξανδρο για τις τραγωδίες αυτές, αισθάνθηκαν συμπόνια και λύπη, επειδή η άδολη και έμπρακτη μετάνοιά του απέδειξε ότι οι πράξεις του αυτές δεν ήσαν προμελετημένα εγκλήματα, αλλά τυχαίες συμφορές.
Ορμητικός και βίαιος με αγαθή προαίρεση
Ο Αλέξανδρος ήταν πολλές φορές ορμητικός και βίαιος στις ψυχικές του εκδηλώσεις, αλλά οι πράξεις του χαρακτηρίζονταν πάντοτε από αγαθή προαίρεση. ''Όταν λίγο πριν από την έναρξη της εκστρατείας πήγε στους Δελφούς για να ζητήσει χρησμό, η απάντηση που του δόθηκε ήταν ότι οι ημέρες ήσαν αποφράδες και έτσι δεν ήταν σωστό να του δοθεί οποιοσδήποτε χρησμός. Όταν ο Αλέξανδρος πήρε αυτή την απάντηση, έστειλε αντιπροσώπους του στην προμάντιδα, παρακαλώντας να του δοθεί χρησμός, γιατί το θέμα ήταν τεράστιας σημασίας για τον ίδιο και την Ελλάδα. Όταν η προμάντις αρνήθηκε με πρόφαση τον καθιερωμένο νόμο, αφού ανέβηκε ο ίδιος στο μαντείο, την άρπαξε και την έσυρε προς το ναό και απαίτησε να του δώσει τον απαιτούμενο χρησμό. Η προμάντις συγκλονισμένη υποχώρησε από την άρνηση της και είπε στον Αλέξανδρο ότι είναι ανίκητος.
Αίσθηση λιτότητας, εγκράτεια και περιφρόνηση υλικών αγαθών
Όταν μετά τη μάχη της Ισσού ο Αλέξανδρος επέστρεψε από την καταδίωξη του Δαρείου κατάκοπος και κατευθύνθηκε προς τη σκηνή του Πέρση βασιλέα και είδε μπροστά του τόσες λεκάνες και υδρίες και σκάφες, κατασκευασμένες όλες από χρυσάφι και μπήκε σ'' ένα χώρο πλημμυρισμένο από θεσπέσια αρώματα και μύρα και είδε γενικά τη μεγαλοπρέπεια του περιεχομένου της σκηνής του Δαρείου, έστρεψε το βλέμμα προς τους εταίρους που τον συνόδευαν και είπε "όπως φαίνεται αυτό είναι το να είσαι βασιλέας". Με τη φράση αυτή ο Αλέξανδρος διατύπωνε με ειρωνικό τρόπο τη διαφορά που είχαν μεταξύ τους οι Έλληνες και Πέρσες στον τρόπο ζωής.
Το πόσο περιφρονούσε τα υλικά αγαθά καταδεικνύεται και από το ακόλουθο επεισόδιο. Τις παραμονές της εκστρατείας στην Ινδία, φόρτωσε τις άμαξες με το πλήθος των λαφύρων που είχαν συσσωρεύσει οι Μακεδόνες και έδωσε διαταγή να τους βάλουν φωτιά. Έκαψε πρώτα τις δικές του άμαξες, τις άμαξες των εταίρων και έπειτα τις άμαξες των υπόλοιπων Μακεδόνων. Θεωρούσε ότι όλα αυτά ήσαν περιττά βάρη και δεν ήταν δυνατό να ξεκινήσει μια τόσο μεγάλη εκστρατεία με ένα τόσο μεγάλο πλήθος λαφύρων. Περισσότερο βέβαια ήθελε να υπογραμμίσει ότι τους Μακεδόνες έπρεπε να χαρακτηρίζει η πολεμική αρετή και όχι η χλιδή και η πολυτέλεια.
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, πολλοί εταίροι και προσωπικοί φίλοι του είχαν καταντήσει τρυφηλοί και ζούσαν σε χλιδή και σε προκλητική πολυτέλεια. Ο Αλέξανδρος δεν έπαυε να τους τονίζει ότι είναι πιο δουλοπρεπές το να ζει κανείς μέσα στη χλιδή και πιο βασιλικό το να υποβάλλεται σε κόπους. Τους παρότρυνε συνέχεια να μην πέφτουν στην παγίδα να κάνουν την ίδια ζωή με τη ζωή των Περσών που είχαν κατακτήσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις δεκάδες χιλιάδες τάλαντα που απόκτησε από τους θησαυρούς του Δαρείου, μόνο πέντε χιλιάδες τάλαντα υπήρχαν στο θησαυροφυλάκιο κατά το θάνατο του.
Κατά τη διάβαση της ερήμου Γεδρωσίας, απέρριψε την προσφορά νερού από τους στρατιώτες του και προτίμησε να συνεχίσει την πορεία του διψασμένος όπως οι συμπολεμιστές του. Κατά τη διάρκεια της καταδίωξης του Βήσσου μέσα στις άνυδρες εκτάσεις της Βακτρίας, ο μακεδονικός στρατός έφτασε ταλαιπωρημένος και διψασμένος στις όχθες του ''Ωξου ποταμού. Ο Αλέξανδρος έμεινε άγρυπνος ολόκληρη τη νύχτα με την πανοπλία του, φρόντισε πρώτα να εφοδιασθεί και ο τελευταίος στρατιώτης με νερό και ύστερα ικανοποίησε ο ίδιος την προσωπική δίψα του.
Ψυχική γενναιοφροσύνη
Όταν η γυναίκα του Δαρείου πέθανε στη γέννα της, ο Αλέξανδρος την έθαψε με πολύ μεγάλες τιμές και χωρίς να υπολογίσει καμιά πολυτέλεια. Όταν ένας από τους θαλαμηπόλους ευνούχους δραπέτευσε από το στρατόπεδο του Αλέξανδρου και πληροφόρησε το Δαρείο για το θάνατο της γυναίκας του, ο Δαρείος ξέσπασε σε δυνατά κλάματα για το χαμό της, αλλά και για το γεγονός ότι δεν έτυχε βασιλικής ταφής, όπως νόμιζε. Τότε ο ευνούχος θαλαμηπόλος πληροφόρησε τον Πέρση βασιλέα ότι η οικογένεια του είχε τύχει βασιλικών τιμών και περιποιήσεων και η γυναίκα του, όταν πέθανε, όχι μόνο τιμήθηκε με ξεχωριστές τιμές, αλλά την έκλαψαν και αυτοί οι ίδιοι Μακεδόνες, τιμώντας την με τα δάκρυα τους. Ο ευνούχος πρόσθεσε μάλιστα ότι ο Αλέξανδρος όσο φοβερός είναι όταν πολεμά, τόσο ευγενικός είναι μετά τη νίκη του στη μάχη.
Όταν άκουσε αυτά τα πράγματα ο Δαρείος, ο νους του πήγε σε άλλα πράγματα. Υποψιάστηκε ότι ο Αλέξανδρος είχε ατιμάσει τη γυναίκα του όσο ήταν ζωντανή και γι'' αυτό την τίμησε τόσο πολύ όταν πέθανε. Εξόρκισε μάλιστα τον ευνούχο θαλαμηπόλο και τον ικέτευσε κυριολεκτικά να του πει όλη την αλήθεια. Όταν ο θαλαμηπόλος επιβεβαίωσε τις πληροφορίες του με φρικώδεις όρκους και μίλησε ακόμα μια φορά με ενθουσιασμό για την εγκράτεια και τη μεγαλοψυχία του Αλέξανδρου, ο Δαρείος ύψωσε τα χέρια του προς τον ουρανό και παρακάλεσε τον θεό να τον αναδείξει νικητή, για να μπορέσει να ανταποδώσει στον Αλέξανδρο τα όσα είχε πράξει για αγαπημένα του πρόσωπα. Πρόσθεσε μάλιστα ότι, αν τυχόν ήταν γραμμένο να τερματισθεί η εξουσία των Περσών, κανένας άλλος από τους ανθρώπους να μην καθίσει στο θρόνο του Κύρου εκτός από τον Αλέξανδρο.
Όταν η μητέρα του Δαρείου Σισύγαμβρις πληροφορήθηκε το θάνατο του Αλέξανδρου, δεν έβαλε πλέον στο στόμα της τροφή και νερό και σε λίγες μέρες πέθανε. Είχε επιζήσει ύστερα από το θάνατο του γιου της Δαρείου, αλλά της ήταν αδύνατο να αντέξει το θάνατο του ανθρώπου που είχε ανατρέψει το Δαρείο, αλλά αναδείχθηκε μέγας ανθρωπιστής και ευεργέτης της. Μεγαλύτερο εγκώμιο για τη μεγαλοσύνη του Αλέξανδρου δεν θα μπορούσε να υπάρξει.
* Ο κ. Σταύρος Τσερπές είναι Αντιστράτηγος ε.α και το άρθρο (4ο Μέρος) αυτό όπως και τα λοιπά που θα φιλοξενηθούν στο Liberal είναι μέρος Μελέτης που παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας (Universitatea Nation Na?ionala de Aparare (UNAp) Carol) της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι.
Μπορείτε να διαβάσετε το 1ο Μέρος του αφιερώματος εδώ, το 2ο Μέρος εδώ και το 3ο Μέρος εδώ.
