Μύθοι…
Δυναμικός, αποφασιστικός, οραματιστής, ευφυής, ανυποχώρητος, σκληρός, τολμηρός, αλάνθαστος και πολλά άλλα στερεοτυπικά επίθετα συνοδεύουν τους χαρακτηρισμούς που είθισται να δίνουμε για έναν ή μία ηγέτη ή ακόμη για έναν αρχηγό, που χωρίς πολλή σκέψη και εντελώς αυθαίρετα κατατάσσουμε, αυτόματα, στη συνομοταξία των ηγετών. Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν πράγματι ιδιότητες ενός αληθινού ηγέτη, όχι όμως όλα. Ή για να το κάνουμε πιο σαφές, δεν αποτελούν όλα τα συνηθισμένα, στερεοτυπικά χαρακτηριστικά απαραίτητες ιδιότητες ενός αληθινού ηγέτη.
Ακούμε καμιά φορά να λέγεται: οι ηγέτες ξέρουν πάντα και τα πάντα, οι ηγέτες δε λυγίζουν ποτέ, οι ηγέτες είναι απότομοι και φωνακλάδες γιατί έτσι πρέπει να είναι.
Μύθοι, μύθοι στερεοτυπικοί, ανυπόστατοι και αποπροσανατολιστικοί.
Για αυτούς τους μύθους αποφάσισα να μιλήσω μέσα στα 10-15 λεπτά που θα κάλυπτε η ομιλία μου στο Διεθνές Ψηφιακό Συνέδριο του Πανεπιστημίου Αιγαίου με θέμα τις Δεξιότητες Ηγεσίας στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα, την Κυριακή 5 Ιουλίου 2020. Αντί να αναμασήσω βαρετές, χιλιοειπωμένες, μισές αλήθειες σκέφτηκα να είμαι χρήσιμη δίνοντας μια οπτική που υπάρχει, αλλά δεν είναι πολύ προφανής ούτε πολυ-συζητείται , κάτι σαν τα ανείπωτα μυστικά κάθε οικογένειας: όλοι κάτι ξέρουν, αλλά κανένας δεν τολμά να το αναφέρει.
…και Ανείπωτες Αλήθειες
Είναι πολλές οι ανείπωτες αλήθειες περί ηγεσίας. Τα χαρακτηριστικά, οι αρετές του αληθινού ηγέτη είναι μόνο μία από αυτές.
Μετά από 30+ χρόνια στις επιχειρήσεις, γυρνούν συνέχεια στο μυαλό μου εικόνες και λέξεις ανθρώπων που έζησα δίπλα τους επαγγελματικά ή προσωπικά και από τους οποίους πήρα πολύ σημαντικά μαθήματα ηγεσίας. Και διαπιστώνω ότι τα μαθήματα καταλήγουν σε έναν κοινό παρονομαστή, σε μια περίεργη αποκάλυψη, σε μια καλά κρυμμένη αλήθεια για το τι είναι και τι δεν είναι αληθινός ηγέτης, ποια είναι τα βαθύτερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν και τον καθιστούν αποτελεσματικό, ποιες είναι οι αρετές του.
Η «ερευνητική» μου περιπλάνηση κατέληξε σε δέκα απλά χαρακτηριστικά που, όμως, δεν είναι και τόσο απλά. Σίγουρα δεν είναι τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά ηγεσίας. Δίπλα σε πολλές και σημαντικές αρετές, όπως το θάρρος, η ειλικρίνεια, η εργατικότητα, η επιμονή, που δικαίως αποδίδουμε στους ηγέτες, στέκουν, δυναμικά σιωπηλές, δέκα «παρεξηγημένες» αρετές, δέκα ανείπωτες αρετές, που δεν προβάλλονται ως απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη, αλλά που – κατά τη γνώμη μου – αποτελούν τον αδιάψευστο και μόνο δεκάλογο κάθε αληθινού ηγέτη.
Οι αληθινοί ηγέτες είναι εντελώς διαφορετικοί από αυτό που φαντάζονται οι περισσότεροι, από αυτό που όλοι έχουμε διδαχτεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από αυτό που επικρατεί στις αντιλήψεις διοικούντων και διοικούμενων. Οι αληθινοί ηγέτες διαθέτουν βαθιά ανθρώπινα χαρακτηριστικά τα οποία, ακριβώς, είναι αυτά που εξασφαλίζουν την επιτυχή έκβαση των ηγετικών τους καθηκόντων. Τα χαρακτηριστικά αυτά «κάνουν τη διαφορά», και για αυτό είναι απολύτως απαραίτητα σε εποχές ανατρεπτικές, όπως αυτή που βιώνουμε τώρα και που δεν αναμένεται να σταθεροποιηθεί σύντομα.
Ο Δεκάλογος του Αληθινού Ηγέτη
Δέκα, όχι και τόσο αναμενόμενα χαρακτηριστικά, αποτελούν τις αρετές του αληθινού ηγέτη, του ηγέτη που ακολουθείται χωρίς να χρειάζεται να επιβληθεί.
1. Ταπεινός
Συχνά η ανάληψη ηγεσίας οδηγεί σε αλαζονεία. Όλοι μας γνωρίζουμε παραδείγματα ανθρώπων που η εξουσία τούς «ξεμυάλισε» με αποτέλεσμα να αλλάξουν συμπεριφορά και να λειτουργούν με ανάρμοστη έπαρση. Ο ταπεινός ηγέτης έχει συναίσθηση της ασημαντότητάς του μέσα στη μεγαλοσύνη του κόσμου. Σέβεται τους συνεργάτες του και αντιλαμβάνεται την ύπαρξή τους γύρω του ως θείο δώρο. Δεν κομπάζει, δε λοιδορεί, δεν προσβάλλει.
Ερώτηση: Δεν είναι δείγμα ανασφάλειας η ταπεινότητα;
Απάντηση: Όχι, είναι δείγμα αυτογνωσίας, προσωπικής ωριμότητας και φιλομάθειας.
Παράδειγμα: Έχω στο μυαλό μου έναν επιχειρηματία που δεν πρόλαβα να γνωρίσω μεν, αλλά δούλεψα για την επιχείρησή του και μου έκανε εντύπωση με πόσο θετικά αισθήματα τον μνημόνευαν συνεργάτες, εργαζόμενοι και πελάτες πολλά χρόνια μετά τον άξαφνο θάνατό του.
2. Ευάλωτος
Ο ηγέτης έχει δικαίωμα να φοβάται, να συγκινείται, να ανησυχεί, να αγωνιά, να μη γνωρίζει όλες τις απαντήσεις. Δεν (μπορεί να) μένει στεγνός στην καταιγίδα, δε μένει ατσαλάκωτος στη θύελλα. Και αυτό είναι φυσιολογικό. Φυσικά, ως ηγέτης, έχει την αντίληψη και το κουράγιο να διαχειριστεί τις δυσκολίες και να συνεχίσει, να προχωρήσει μπροστά με αισιοδοξία και ρεαλισμό.
Ερώτηση: Δεν είναι δείγμα αδυναμίας το να εμφανίζει τόσο «καθημερινά», ανθρώπινα συναισθήματα ένας ηγέτης;
Απάντηση: Αντίθετα, είναι δείγμα ολοκληρωμένης προσωπικότητας που οι άνθρωποι εκτιμούν και ανταμείβουν με την αφοσίωσή τους και τη συνειδητή τους συμπόρευση. Τι περισσότερο να ζητήσει ένας ηγέτης;
Παράδειγμα: Θυμάμαι έναν παλιό μου διευθυντή που σε κάποια δύσκολη προσωπική στιγμή τον είδαμε να δακρύζει και να μας κοιτάζει όχι με θλίψη, αλλά με τη δύναμη αυτού που είναι αποφασισμένος να παλέψει ενάντια στις δυσκολίες. Μας έδωσε ένα εξαιρετικό μάθημα αληθινής ηγεσίας.
3. Όχι τέλειος
Ο ηγέτης δεν είναι αλάνθαστος. Κάνει λάθη, τα παραδέχεται και τα διορθώνει. Κάθε λάθος τον κάνει σοφότερο, κάθε δοκιμασία δυνατότερο.
Ερώτηση: Δεν υπάρχουν αλάνθαστοι ηγέτες;
Απάντηση: Όχι, μόνο ψευδεπίγραφοι τελειοθήρες.
Παράδειγμα: Στην προσωπική μου ηγετική διαδρομή πήρα τη μεγαλύτερη αποδοχή και κατανόηση από τους συνεργάτες μου όταν δημοσίως παραδέχτηκα κάποιο λάθος που είχα κάνει και το οποίο φρόντισα να αποκαταστήσω γρήγορα. Δεν άκουσα τα «ουφ, επιτέλους!» της ανακούφισης, αλλά τα ένιωσα πολύ έντονα.
4. Ανθεκτικός
Η αποτυχία είναι μέσα στο παιχνίδι. Ο αληθινός ηγέτης έχει προ πολλού απορρίψει το κοντόφθαλμο δόγμα “failure is not an option”. Είναι προετοιμασμένος για την αποτυχία, ξέρει ότι θα χρειαστεί να λυγίσει κάποιες φορές, προσέχει να μην σπάσει. Το δικό του δόγμα είναι “Bend, not break” της εξαιρετικής και αγαπημένης μου mentor, Ping Fu.
Ερώτηση: Ένας ανθεκτικός ηγέτης δεν πρέπει να στέκεται συνέχεια όρθιος;
Απάντηση: Αν είναι άγαλμα, ναι. Αν είναι άνθρωπος, όχι. Συνήθως στους οργανισμούς διαλέγουμε φυσικούς ανθρώπους ως ηγέτες όχι μαρμάρινα ομοιώματα.
Παράδειγμα: Την εποχή της έξαρσης του COVID-19 και του lockdown που ακολούθησε, είδαμε περιπτώσεις ανάλγητων ηγετών που η συναισθηματική και κοινωνική τους νοημοσύνη σκόραρε «ψηλά» αρνητικά, και περιπτώσεις ηγετών που λύγισαν, συναισθάνθηκαν, μοιράστηκαν και κατάφεραν να ξανασηκωθούν δίνοντας χέρι βοηθείας και στους ανθρώπους τους – λίγοι αυτοί οι δεύτεροι δυστυχώς….
5. Ήσυχος
Ο αληθινός ηγέτης εξασκεί τη λεγόμενη ενεργητική ακοή: ακούει με προσοχή, με ενδιαφέρον, με αληθινό νοιάξιμο. Επεξεργάζεται αυτά που ακούει και μετά απαντά. Σε κάθε περίπτωση, ακούει περισσότερο από όσο μιλάει. Ο αληθινός ηγέτης δεν είναι φωνακλάς, δεν επιβάλλεται με τη φωνή, έχει άλλους πιο αξιοπρεπείς τρόπους για να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους. Είναι ήσυχος.
Ερώτηση: Είναι διεκδικητικός ένας ήσυχος ηγέτης; Σήμερα, ακόμη και το να έχει το λόγο πρέπει να το διεκδικήσει κάποιος.
Απάντηση: Ο ήσυχος ηγέτης είναι «ήρεμη δύναμη». Ακόμη και η σιωπή του είναι σεβαστή, γιατί έχει περιεχόμενο, σημαίνει κάτι για αυτούς που τον γνωρίζουν. Και όταν χρειαστεί να διεκδικήσει, δεν μένει άφωνος. Αλλά δεν «κραυγάζει», επιχειρηματολογεί και πείθει.
Παράδειγμα: Ρώτησα κάποτε έναν πολύ έμπειρο σύμβουλο επιχειρήσεων γιατί τα γραφεία κάποιων διευθυντών είναι μονίμως γεμάτα από κόσμο μέσα (και έξω που περιμένει να μπει), και άλλων είναι άδεια. «Γιατί οι πρώτοι ακούνε» μου απάντησε.
6. Δοτικός
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από αυτήν του «δίνειν», του «μοιράζεσθαι». Για τον αληθινό ηγέτη το να μοιράζεται αυτά που γνωρίζει, το να ενισχύει τις γνώσεις και τις δεξιότητες των ανθρώπων του, το να τους βλέπει να προοδεύουν είναι ανταμοιβή σημαντικότερη από το μισθό του. Δίνοντας αισθάνεται ότι κερδίζει, εν αντιθέσει με τους μικρόνοες ανθρώπους (και ηγέτες) που πιστεύουν ότι χάνουν.
Ερώτηση: Μα τι θα μείνει στον ηγέτη αν δίνει συνεχώς;
Απάντηση: Ποιος είπε ότι αυτός που δίνει, δεν παίρνει κιόλας; Πρώτα απ? όλα ευγνωμοσύνη και αλληλεγγύη. Και, επίσης, μελλοντική υποστήριξη.
Παράδειγμα: το μεγαλύτερο παράδειγμα δοτικού ανθρώπου που έχω ζήσει είναι αυτό του πατέρα μου, και σήμερα που είναι 92 ετών και αρκετά ανήμπορος. Δίνει χωρίς δεύτερη σκέψη, ακόμη και σε αυτούς που αρνήθηκαν να τον βοηθήσουν όταν το χρειάστηκε.
7. Ευγενικός
Το να φέρεσαι ευγενικά δεν είναι δείγμα αδυναμίας. Το να φέρεσαι σαν άξεστος αγριάνθρωπος δεν είναι δείγμα δύναμης. Η ευγένεια φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους δένει , τους εμπνέει. Ο αληθινός ηγέτης φέρεται ευγενικά, και καταφέρνει να δεσμεύει τους ανθρώπους του στο όραμά του.
Ερώτηση: Ευγένεια στις επιχειρήσεις;
Απάντηση - Ερώτηση: Γιατί όχι; Μόνο για τα καλλιτεχνικά σαλόνια είναι η ευγένεια; Να εγκαταλείψουμε, δηλαδή, τα επιτεύγματα του πολιτισμού στις επιχειρήσεις;
(Αντι-)παράδειγμα: Έχω συμβιώσει με ηγέτες που διατηρούσαν μια χάρτινη ισορροπία ειρήνης και παραγωγικότητας μέσα από συμπεριφορές φιλαυτίας και τρομοκρατίας. Δεν άργησε να τους βγει μπούμερανγκ.
8. Συγχωρεί
Ο αληθινός ηγέτης συγχωρεί λάθη και αποτυχίες. Όπως αναγνωρίζει τα δικά του λάθη, καταλαβαίνει ότι και οι άλλοι έχουν δικαίωμα να κάνουν λάθος. Και αυτό αποτρέπει τους ανθρώπους του από το να του λένε ψέματα, να κρύβονται ή να μην αναλαμβάνουν ευθύνες. Δεν συγχωρεί, όμως, την κακή προαίρεση, το φθόνο, το ψέμα.
Ερώτηση: Αμαρτίες συγχωρεί ο αληθινός ηγέτης;
Απάντηση: Αν ο ορισμός της αμαρτίας περιορίζεται σε «παράβαση του θείου νόμου» δεν τον αφορά το θέμα.
Παράδειγμα: «Δεν πειράζει, θα το κάνεις καλύτερα την επόμενη φορά» άκουσα κάποια ηγέτη να λέει σε υφιστάμενό της που είχε αποτύχει σε κάποιο project, κι εκείνος έβαλε τα δυνατά του και πραγματικά τα κατάφερε – όχι μόνο την επόμενη φορά, αλλά πολλές φορές στη συνέχεια.
9. Έχει συναισθηματική νοημοσύνη
Ο αληθινός ηγέτης βάζει τον εαυτό του στη θέση των άλλων πριν αποφασίσει. Η ολιστική του προσέγγιση δεν αφήνει απέξω τους συνομιλητές του, τους συνεργάτες του, τους συναγωνιστές του. Καταλαβαίνει πώς νιώθουν και το λαμβάνει υπόψη του αυτό. Λειτουργεί ως ένας από αυτούς. Θυμάται από πού ξεκίνησε. Δεν είναι αλεξιπτωτιστής.
Ερώτηση: Είναι ισχυρότερη στις γυναίκες-ηγέτες αυτή η αρετή;
Απάντηση: Συναντάται συχνότερα στις γυναίκες-ηγέτες, αλλά δεν είναι – κατά τη γνώμη μου – θέμα φύλου, περισσότερο θέμα κοινωνικών προτύπων και εμπειριών.
Παράδειγμα: Ρώτησα κάποτε εργαζόμενους μιας επιχείρησης γιατί η ηγέτης τους είχε τόσο μεγάλη αποδοχή. «Γιατί είναι μία από μας, έχει κάνει την ίδια διαδρομή με εμάς» μου είπαν. «Και σίγουρα καταλαβαίνει πώς νιώθουμε και τι χρειαζόμαστε» συνέχισαν.
10. Αυθεντικός
Ο αληθινός ηγέτης δεν υποκρίνεται, δε μιμείται, δεν παριστάνει κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι. Είναι ο ίδιος άνθρωπος εντός και εκτός εργασίας. Ευρισκόμενος σε μια θέση υψηλής ευθύνης, τη διαμορφώνει σύμφωνα με τα δικά του ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Δεν αρνείται την αλήθεια του, αξιοποιεί τα ταλέντα του και χειρίζεται τις ανεπάρκειές του.
Ερώτηση: Αυθεντικός σημαίνει ειλικρινής;
Απάντηση: Ναι, αλλά όχι μόνο. Η αυθεντικότητα δεν έχει να κάνει μόνο με την ειλικρίνεια. Αποτυπώνει τις βαθιές επιλογές και αξίες κάθε ανθρώπου.
Παράδειγμα: Τα καλύτερα παραδείγματα αυθεντικών ηγετών που έχω στο μυαλό μου είναι ανθρώπων που δε δίστασαν να «εκτεθούν» υποστηρίζοντας απόψεις ανατρεπτικές, μη κοινώς αποδεκτές, αλλά που οι ίδιοι ή οι ίδιες πίστευαν με πάθος.
Η σημερινή εποχή των αλλεπάλληλων κρίσεων και ανατροπών τέτοιους ηγέτες χρειάζεται: ανθρώπινους, αληθινούς! Οι άλλοι δεν μπορούν να τα καταφέρουν. Είναι ήδη obsolete*.
Σε αυτές τις απρόσμενα ανατρεπτικές εποχές, όπου όλα αλλάζουν και όλα αποκαλύπτονται απροειδοποίητα, όπου η γενναιότητα και η αδυναμία είναι όψεις του ίδιου νομίσματος, οι αρετές του αληθινού ηγέτη είναι εξαιρετικά σημαντικές, γίνονται πυξίδα διοικητικής αρτιότητας και επιχειρηματικής αριστείας. Δεν μπορούν να λείπουν από κάποιον που ονειρεύεται να ηγηθεί. Δεν μπορούν να λείπουν από κάποιον που ήδη ηγείται. Οι αρετές αυτές, οι «παρεξηγημένες», υποδεικνύουν τους μελλοντικούς ηγέτες και ταυτόχρονα δείχνουν την έξοδο σε κάποιους από τους τωρινούς. Είναι σκληρό, αλλά ποτέ η πραγματικότητα δεν ήταν βελούδινη. Πρέπει όμως να είναι σεβαστή.
*παρωχημένοι
Σημαντική διευκρίνηση: το αρσενικό γένος χρησιμοποιείται στο κείμενο για λόγους ευκολίας και συνήθειας. Προφανώς, ισχύουν τα ίδια για γυναίκες και άντρες ηγέτες. Βέβαια, αν είχαμε περισσότερους αληθινούς ηγέτες σε θέσεις ευθύνης, θα είχαμε και περισσότερες γυναίκες – ηγέτες, αλλά αυτό είναι μια άλλη, μεγάλη συζήτηση.
*H Μαρίκα Λάμπρου είναι Senior Business Advisor.
