Του Αλέξανδρου Σκούρα
Το γεγονός ότι σε λίγους μήνες μπαίνουμε σε χρονιά δημοτικών και περιφερειακών εκλογών είναι η τέλεια αφορμή για να συζητήσουμε ως κοινωνία τον ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σήμερα, οι δήμοι και οι περιφέρειες βρίσκονται στο περιθώριο της πραγματικής πολιτικής. Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού τους προέρχεται απευθείας από την κεντρική διοίκηση, έχουν ελάχιστες αρμοδιότητες σε σχέση με άλλες χώρες που ο θεσμός των ΟΤΑ είναι περισσότερο ανεπτυγμένος, και σε καμία περίπτωση δεν έχουν την ευχέρεια άσκησης πολιτικής που έχουν τα μέλη της κεντρικής κυβέρνησης.
Το σημερινό σύστημα της τοπικής αλλά και της ευρύτερης δημόσιας διοίκησης στη χώρα μας έχει στο επίκεντρο τους εκάστοτε υπουργούς. Μοιάζει να είναι φτιαγμένο από μία πολιτική τάξη που δεν εμπιστεύεται όσους βρίσκονται έξω από αυτή να διαχειριστούν τις υποθέσεις τους. Ενδεχομένως η κατάσταση αυτή να μην είναι συγκυριακή ή τυχαία αλλά να προέρχεται από τα κατάλοιπα του βαυαρικού συστήματος που εισήχθη στη χώρα μας την εποχή του Όθωνα. Όμως η συγκέντρωση της πολιτικής ισχύος στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας δημιουργεί συστημικά προβλήματα, όπως η μεγάλη απόσταση των αρμόδιων για τον σχεδιασμό των πολιτικών που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών από τους ίδιους τους πολίτες. Επίσης, δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για διαφθορά και παρεοκρατία: Αν κάποιος θέλει να αποκτήσει κρατική εύνοια, είναι πιο εύκολο να το κάνει δωροδοκώντας ή ανταλλάσσοντας χάρες με έναν άνθρωπο, παρά με δέκα.
Ιδιαίτερα σήμερα, η συζήτηση για τον τρόπο της λειτουργίας του κράτους και την αποκέντρωση είναι επιτακτική: η σημερινή κατάσταση δεν είναι ούτε μονόδρομος, ούτε η καλύτερη διαθέσιμη λύση. Τα χρόνια που έμεινα στις ΗΠΑ, είδα ένα τελείως διαφορετικό σύστημα οργάνωσης. Εκεί, το κεντρικό, ομοσπονδιακό κράτος έχει περιορισμένο εύρος. Κάθε πολιτεία, ενώ υποχρεούται να σέβεται και να τηρεί το ομοσπονδιακό σύνταγμα, έχει και το δικό της, πολιτειακό σύνταγμα και την ευχέρεια να θεσπίζει δικούς της κανόνες. Οι κομητείες και οι δήμοι έχουν και αυτοί τη δυνατότητα να νομοθετούν. Θέματα όπως τα ωράρια λειτουργίας των καταστημάτων, η αδειοδότηση των επιχειρήσεων, η περισυλλογή απορριμμάτων, ρυθμίζονται διαφορετικά από δήμο σε δήμο. Η μόνη δέσμευση των φορέων της αυτοδιοίκησης είναι να μην παραβιάζουν τους ομοσπονδιακούς και πολιτειακούς νόμους. Από εκεί και πέρα, είναι ελεύθεροι να εφαρμόσουν τις πολιτικές που επιθυμούν.
Ένα τόσο αποκεντρωμένο σύστημα μπορεί να φοβίζει, να μοιάζει χαοτικό ή απρόβλεπτο. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Ο σημαντικός Ανώτατος Δικαστής των ΗΠΑ Λούις Μπραντάις είχε χαρακτηρίσει τις πολιτείες ως “εργαστήρια δημοκρατίας” όπου οι νόμοι και οι πολιτικές που δημιουργούνται ακολουθούν την επιστημονική μέθοδο της δοκιμής και του λάθους. Η λογική της αυτονόμησης των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης στα πρότυπα αυτού του εργαστηριακού πειραματισμού συμβάλλει εν τέλει ουσιαστικά στη βελτίωση της ζωής των κατοίκων τους. Για παράδειγμα, αν ένας δήμαρχος βρει ότι η σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα στην αποκομιδή απορριμμάτων είναι φθηνότερη, γρηγορότερη και φιλικότερη στο περιβάλλον, τότε πιθανότατα ολοένα και περισσότεροι δήμαρχοι θα μιμηθούν την πετυχημένη αυτή πρακτική. Όμως, για να υπάρξει τέτοιου είδους πειραματισμός, οι δήμαρχοι θα πρέπει να έχουν τη θεσμική ισχύ να πειραματιστούν! Χωρίς αυτή την ισχύ, είναι απλά εκτελεστικά όργανα - όχι των πολιτών που τους εξέλεξαν, αλλά του εκάστοτε υπουργού.
Υπ' αυτή την έννοια, η πρόταση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την απόδοση του ΕΝΦΙΑ στους ΟΤΑ προκειμένου να αποκτήσουν οικονομική ανεξαρτησία, μπορεί να λειτουργήσει ως η απαρχή της εφαρμογής αυτού του πειράματος. Η κυβέρνηση όμως που θα εφαρμόσει ένα τέτοιο μέτρο, θα πρέπει να δώσει στους δημάρχους της χώρας μας και τα θεσμικά εργαλεία ώστε να αξιοποιήσουν την αυξημένη αυτονομία τους. Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι οι πολιτικοί μας δεν μας έχουν συνηθίσει σε τέτοιου είδους προτάσεις που μειώνουν αντί να αυξάνουν τη δική τους ισχύ. Υπό αυτή την οπτική, η πρόταση για την αποκέντρωση και την οικονομική αυτονομία των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι δείγμα γενναιότητας. Ας ευχηθούμε ότι θα την αποδεχθούν οι δήμαρχοι που θα προκύψουν από τις εκλογές τον Μάιο.
