Ευτυχώς που οι ανάγκες δανεισμού της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια είναι μικρές, διαφορετικά η χώρα θα αντιμετώπιζε από μεγάλη οικονομική δυσκολία έως και καταστροφή.
Στη φράση αυτή του Παναγιώτη Πετράκη, καθηγητή Οικονομικών στο ΕΚΠΑ, συνοψίζονται όλοι οι κίνδυνοι, από τη σταδιακή αύξηση επιτοκίων, και το τέλος εποχής για το φθηνό χρήμα, έως την αλλαγή του οικονομικού κλίματος παγκοσμίως, με τους οποίους θα βρεθεί αντιμέτωπο το ελληνικό πλεούμενο μετά τις 20 Αυγούστου.
Στην ουσία μιλά για τους ίδιους κινδύνους που επισήμανε προ ημερών και το ΔΝΤ, το οποίο «περιγράφει μια οικονομία η οποία βρίσκεται σε ασθενή θετική πορεία, ωστόσο σε ένα περιβάλλον αρνητικών σοκ, θα υποφέρει αναλογικά περισσότερο από τις άλλες».
Πολλώ δε μάλλον, όπως τονίζει, αν η ελληνική οικονομία, που έχει θεραπεύσει λίγες μόνο από τις παλαιές παθογένειες, αφεθεί να κινείται όπως σήμερα ή ακόμη χειρότερα, αν πέσει σε μια παγίδα στασιμότητας. Τότε η ανάκαμψη θα καθυστερήσει περισσότερο συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη χώρα που έζησε ύφεση στην σύγχρονη οικονομική ιστορία…
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Αρκετές ημέρες έχουν περάσει μετά την έκθεση του ΔΝΤ, ωστόσο αυτή δεν επηρέασε καθόλου τις αγορές. Εξαιτίας μάλιστα ενός συνδυασμού εξωγενών παραγόντων, το επιτόκιο του ελληνικού 10ετούς, αυξήθηκε στο 4%. Πως το εξηγείτε;
Είναι επειδή σε γενικές γραμμές, οι αγορές ανέμεναν μια παρόμοια έκθεση. Ορισμένα όμως σημεία μου έκαναν εντύπωση. Πρώτη φορά βγήκε μια έκθεση του ΔΝΤ, για την Ελλάδα, αλλά ίσως και για άλλες οικονομίες, που δεν βλέπω να διατυπώνονται ενδεχόμενες θετικές εξελίξεις.
Όλοι οι κίνδυνοι, που αναφέρονται, έχουν αρνητικό πρόσημο. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που εν τέλει αφήνει ένα αρνητικό αποτύπωμα για τη γενική εικόνα και την προοπτική της Ελληνικής οικονομίας. Με άλλα λόγια περιγράφει μια οικονομία η οποία βρίσκεται μεν σε ασθενή θετική πορεία αλλά σε ένα περιβάλλον αρνητικών σοκ θα υποφέρει αναλογικά περισσότερο.
- Στην έκθεση γίνεται ευθεία αναφορά στο κεφάλαιο του πολιτικού κινδύνου, σημειώνοντας ότι «με τις εκλογές να πλησιάζουν, η κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων είναι αβέβαιη». Βλέπετε μεταρρυθμιστική κόπωση από το Σεπτέμβριο;
Η μεταρρυθμιστική κόπωση είναι ένα γενικό ευρωπαϊκό φαινόμενο. Στην χώρα μας έχει πάρει πιο συγκεκριμένη μορφή με σχεδόν όλους τους μεταρρυθμιστικούς δείκτες να κινούνται κατά τρόπο ομοειδή και παράλληλο με τον άξονα του χρόνου ήδη από το 2015.
Αυτό που επισημαίνει η έκθεση είναι ότι τον Σεπτέμβριο η κυβέρνηση θα ψηφίσει δύο (επεκτασιμότητα και αναλογικότητα) μέτρα στην αγορά εργασίας που στοχεύουν στην ενδυνάμωση της θέσης της εργασίας σε ένα περιβάλλον που υποφέρει όμως από υψηλή ανεργία και χαμηλή παραγωγικότητα. Η επισήμανση αυτή κατά τη γνώμη του IMF έχει αρνητικό χαρακτήρα και αποδίδεται στον «πολιτικό κύκλο».
- Πάντως αν και γνωστά, εντούτοις τα καμπανάκια του ΔΝΤ είναι πάμπολλα. Βάζει αστερίσκους στο κυβερνητικό αναπτυξιακό σχέδιο, προειδοποιεί για εφαρμογή όλων των μεταρρυθμίσεων που έχουν συμφωνηθεί, κάνει λόγο για λήψη ακόμη και καινούργιων, κόστος, κ.ο.κ. Το συνολικότερο δηλαδή ύφος του, δείχνει σοβαρές επιφυλάξεις ότι η χώρα δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της. Πως το σχολιάζετε;
Θα έλεγα ότι το συμπέρασμα που συνεπάγεται από την έκθεση είναι ότι η χώρα μπορεί να πορεύεται με αργά βήματα προς μια βελτίωση των οικονομικών συνθηκών αλλά τίποτα δεν προϊδεάζει ότι μπορεί να ακολουθήσει μια ισχυρή αναπτυξιακή αναζωογόνηση.
Αυτό είναι και το μείζον δίλημμα της περιόδου που διερχόμαστε: εάν δηλαδή αφεθεί η οικονομία να κινείται όπως σήμερα, θα αργήσει, συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη ύφεση (στην σύγχρονη οικονομική ιστορία), να ανακάμψει για να επανέλθει στα προ της κρίσης επίπεδα.
- Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο ενοχλήθηκε τόσο πολύ η κυβέρνηση, όπως φάνηκε από την επιστολή προς το ΔΝΤ του εκπροσώπου της στο Ταμείο, Μ. Ψαλιδόπουλου; Οι επισημάνσεις του Ταμείου της χαλούν το αφήγημα;
Δεν γνωρίζω ότι καταγράφεται τίποτα διαφορετικό από όσο γνωρίζαμε. Ο πολιτικός παράγοντας πάντοτε βλέπει τα γεγονότα από μια δικιά του σκοπιά. Είναι ένα από τα αίτια της κακοδαιμονίες μας και της λανθασμένης σχέσης οικονομίας και πολιτικής. Γι' αυτό και οι τεχνοκράτες έχουν πολύ μεγάλη ευθύνη για την ορθή και έγκαιρη πληροφόρηση αυτών που λαμβάνουν τις αποφάσεις.
- Τελικά τι σήμα στέλνει στους επενδυτές η πρόβλεψη του ΔΝΤ για χαμηλή ανάπτυξη 1% μακροπρόθεσμα; Ποιοι αλήθεια επενδύουν σε μια οικονομία, που δεν μπορεί να σηκώσει κεφάλι και «σέρνεται» με ρυθμό 1%;
Η πρόβλεψη αυτή σηκώνει μια μεγάλη συζήτηση. Δεν ξέρω εάν έχετε εικόνα ότι γενικά ο ανεπτυγμένος κόσμος αναμένεται την επόμενη δεκαετία να «προσγειωθεί» σε χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης και μαζί και η ελληνική οικονομία.
Από την άλλη μεριά οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις είναι εξαιρετικά σχετικές αν και πολύ χρήσιμες. Υπάρχουν πολύ σοβαροί λόγοι που περιμένουμε μια παρόμοια εξέλιξη στην παγκόσμια και την Ελληνική οικονομία. Δεν σημαίνει ότι κατ' ανάγκη θα επαληθευτεί.
Όταν όμως οι προβλέψεις αυτές χρησιμοποιούνται για την λήψη αποφάσεων πολιτικής, όπως τώρα για την ελληνική οικονομία, δημιουργούνται σοβαρά δεοντολογικά διλήμματα. Εάν οι συνθήκες αυτές έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα τότε τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εάν όμως δημιουργηθεί μια παγίδα στασιμότητας ειδικά για την Ελληνική οικονομία τότε θα έχουμε σοβαρό πρόβλημα.
- Πως σχολιάζετε τις προβλέψεις του ΔΝΤ για το κόστος δανεισμού της Ελλάδας; Γιατί προβλέπει τόσο υψηλά επιτόκια; Αντανακλούν αυτά, μόνο το country risk ή κυρίως την τάση για αυξητική πορεία των επιτοκίων διεθνώς;
Το μέγεθος του κόστους του δημοσίου δανεισμού του IMF είναι περίπου αυτό που και εμείς (στο ΕΚΠΑ) χρησιμοποιούμε. Αντανακλά αφενός μεν την σχέση χρέους προς ΑΕΠ, και ότι αποκαλούμε «fundamentals» μιας οικονομίας: δηλαδή εξωτερικές ανισορροπίες, εσωτερικό χώρο πολιτικής, τραπεζικό τομέα, εταιρικό τομέα, και τον πολιτικό και θεσμικό κίνδυνο.
Όλα αυτά αναλύονται σε επί μέρους λεπτομερείς δείκτες που καταλήγουν να βαθμολογήσουν τον κίνδυνο και το κόστος του δημοσίου δανεισμού. Αυτοί οι δείκτες σταδιακά θα βελτιώνονται μέχρι να έλθει η Ελλάδα σε επενδυτική βαθμίδα έστω και με σχετικά υψηλό κόστος. Έτσι και αλλιώς όμως, η αυθεντική προσφυγή στις αγορές τα επόμενα χρόνια προβλέπεται σχετικά μικρή. Ευτυχώς διότι εάν οι ανάγκες μας μεγαλώσουν για οποιοδήποτε λόγο θα καταλήξουμε σε πολύ μεγάλη οικονομική δυσκολία έως καταστροφή.
- Ποια είναι αλήθεια η σχέση των επιτοκίων με τον βαθμό πτώχευσης μιας χώρας, σύμφωνα με τους υπολογισμούς σας;
Σήμερα η «market-implied unconditioned probability of sovereign default» της Ελλάδος τα επόμενα πέντε χρόνια εκτιμάται γύρω στο 25%-27% που είναι τρεις με τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την Πορτογαλία.
Αυτή η πιθανότητα αντιστοιχεί περίπου σε 4% κόστος κεφαλαίου δημοσίου δανεισμού. Προσοχή πάντως στην χρήση του μεγέθους γιατί οι σχετικοί υπολογισμοί είναι περίπλοκοι και στηρίζονται σε μια σειρά από μαθηματικές φόρμουλες που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις υποθέσεις που χρησιμοποιούνται.
Ένας άλλος δείκτης είναι ο Sovereign Risk Indicator της Oxford Economics που και αυτός δείχνει υψηλό κίνδυνο εμφάνισης κρίσης στο δημόσιο χρέος με μόνο υψηλότερο της Κύπρου στην Ευρωζώνη.
Τα παραπάνω πάντως δείχνουν μια ευαίσθητη και δύσκολη θέση για την Ελληνική οικονομία αλλά όχι και κάποια κρισιμότητα.
- Το πρωτογενές πλεόνασμα δείχνει σημάδια κόπωσης. Στο α'' εξάμηνο ήταν 635 εκατ. ευρώ. Τι μας δείχνει αυτό;
Πράγματι το πρωτογενές πλεόνασμα δείχνει σοβαρά σημάδια κόπωσης που είναι ανησυχητικά. Πέρυσι τέτοιο καιρό εμφανίζαμε ένα πρωτογενές πλεόνασμα περίπου 2,6 δις (Ιανουάριος – Ιούνιος). Φέτος την ίδια περίοδο (Ιανουάριος-Ιούνιος) εμφανίζουμε 650 εκατ. ευρώ.
Μέχρι τέλος του χρόνου όμως θα πρέπει να συγκεντρώσουμε τουλάχιστον άλλα 5 δις ευρώ για να φιλοδοξούμε να φθάσουμε τον στόχο 3,5% του ΑΕΠ. (Ο ακριβής υπολογισμός της υποχρέωσης λαμβάνει υπόψη της και ορισμένα άλλα δημοσιονομικά στοιχεία).
Αυτό μας κάνει λίγο σκεπτικούς για τη συνέχεια. Έτσι εξηγείται και η βεβαιότητα του IMF ότι θα εφαρμοστεί και η περικοπή των συντάξεων όπως και η μείωση του αφορολογήτου. Ελπίζουμε τα κακά νέα να σταματήσουν εδώ.
