Του Χαράλαμπου Λυδάκη*
Με πρόσφατη απόφαση της (711/2016) η ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματικό τον νόμο του πρώην Υπoυργού Παιδείας κου Αρ. Μπαλτά, σύμφωνα με την οποία η διαδικασία επιλογής Διευθυντών σχολικών μονάδων διενεργείτο με ψηφοφορία από το σύλλογο Διδασκόντων άνευ ύπαρξης ουσιαστικής συγκριτικής αξιολόγησης υποψηφίων. Όπως αναφέρθηκε στην απόφαση : «το επίμαχο νομοθετικό πλαίσιο προσκρούει σε μία σειρά διατάξεων του Συντάγματος, όπως αυτές της ισότητας και της αξιοκρατίας».
Η ανυπαρξία ουσιαστικής αξιολόγησης κατά την εξέλιξη δημοσίων λειτουργών υφίσταται και στον χώρο της Υγείας: Ο νόμος του ΕΣΥ 3754/2009 περί περιγραφής εργασιακών σχέσεων ιατρών (που επιβλήθηκε στην ουσία από συνδικαλιστικές ομάδες, οι οποίες τώρα διαθέτουν πρωτεύουσα ισχύ στις κυβερνητικές αποφάσεις) επι της ουσίας κατάργησε την αξιοκρατική εξέλιξη των ιατρών και έθεσε, σαν μοναδική ουσιαστική προϋπόθεση για εξέλιξη σε ανώτερο μισθολογικό και διοικητικό βαθμό την χρονική τους προϋπηρεσία στο ΕΣΥ(!) Στην παρούσα περίοδο της οικονομικής κρίσης, λόγω της αναστολής των (αξιοκρατικών) προσλήψεων μονίμων ιατρών, επεκράτησε ο θεσμός των καλύψεων των ιατρικών κενών με «επικουρικούς» ειδικευμένους ιατρούς με μοναδικό κριτήριο επιλογής τους την χρονική σειρά υποβολής αίτησης στο υπουργείο σε κάθε προκηρυσσόμενη θέση. Δεδομένου ότι ούτε κατά τη φάση της πρόσληψης των αποφοίτων ιατρικής για ειδικότητα σε νοσοκομείο ακολουθείται κάποιο θεσμοθετημένο κριτήριο επιλογής, στη σημερινή Ελληνική πραγματικότητα η μόνη ουσιαστική κρίση των ιατρών έχει καταλήξει να γίνεται στο στάδιο των Πανελληνίων εξετάσεων για την εισαγωγή των φοιτητών στην Ιατρική σχολή! (Μόνο πολύ πρόσφατα προκηρύχθηκαν κάποιες θέσεις μονίμων ιατρών ΕΣΥ με διαδικασία κρίσης, αλλά χωρίς αυτό το γεγονός να αίρει τη γενική τάση της απαξίωσης της ιδέας της αξιολόγησης με στόχευση την αριστεία).
Μέσα στο Δημόσιο σύστημα θα έπρεπε συνειδητά και θεσμικά να εξασφαλίζεται η αξιο-κρατία (meritocracy), αλλά τελικά επικρατεί η μετριο-κρατία (mediocracy). (Mediocracy: A society in which people with little (if any) talent and skill are dominant and highly influential. (www.urbandictionary.com)). Αποτέλεσμα αυτής της θέσμισης είναι οι καλύτεροι - κινητροποιημένοι επαγγελματίες να γίνονται διαχρονικά μέτριοι, λόγω της μη λειτουργίας της αρχής της επιβράβευσης της επιτυχούς συμπεριφοράς και επανεξέτασης (τιμωρίας) της καθ΄ έξιν αντιπαραγωγικής απόδοσης. Αυτή η κατάληξη θεωρείται ότι είναι το αποτέλεσμα συνδικαλιστικών πιέσεων, αγκυλώσεων και συμβιβασμών με τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες, οι οποίες χάριν πελατειακής εξυπηρέτησης κομματικών, συνδικαλιστικών, οικονομικών ή προσωπικών συμφερόντων αδυνατούν να υιοθετήσουν και το κυριότερο να επιβάλλουν τις απαραίτητες τομές στη σχεδίαση, στοχοθεσία, συντονισμό και αξιολόγηση εργαζομένων και υπηρεσιών στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Η αποτυχία σχεδιασμού Χάρτη Υγείας στη Ελληνική Επικράτεια οφείλεται και σε διαχρονικά συμφέροντα (κομματικά, οικονομικά, τοπικιστικά κλπ), που αντιδρούν στην ορθολογική αλλαγή του Συστήματος ανάλογα με τις επι μέρους πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού.
Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, στην πατρίδα μας φαίνεται να αναπτύσσεται ένα επιπρόσθετο φαινόμενο, το οποίο έχει περιγραφεί από το μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Jean d' Ormesso με τη γαλλική λεξη «inaptocratie» (έτσι εμφανίζεται στα γαλλικά λεξικά). Στα ελληνικά μπορεί να μεταφραστεί ως «αδεξιοκρατία», ο ορισμός της οποίας είναι ο εξής: «Σύστημα διακυβέρνησης, όπου οι λιγότερο ικανοί να ηγηθούν εκλέγονται από τους λιγότερο ικανούς να παράγουν, και στο οποίο τα λιγότερο ικανά μέλη της κοινωνίας να επιβιώσουν ή να επιτύχουν, επιβραβεύονται με αγαθά και υπηρεσίες που πληρώνονται από τον κατασχεμένο πλούτο ενός ολοένα και περισσότερο συρρικνούμενου αριθμού παραγωγικών ατόμων».
Όσο ένα σύστημα διακυβέρνησης ρέπει προς την επιλογή των εύκολων – εύπεπτων προτάσεων προς την κοινωνία (= λαϊκίστικών) προτάσεων προς την κοινωνία, τόσο περισσότερο παρουσιάζει μιαν εγγενή τάση προς «αδεξιοκρατία», επιβραβεύοντας όχι τους πιο άξιους και ικανούς αλλά εκείνους που έχουν την ικανότητα, με τρόπο δημαγωγικό να παραπλανούν συστηματικά τον μέσο πολίτη και ψηφοφόρο και κάνοντας χρήση επικοινωνιακών τεχνασμάτων να διασφαλίζουν την διαιώνιση τους.
Πώς θα ξεπερασθεί το λοιπόν το διπλό φαινόμενο της «μετριοκρατίας» και «αδεξιοκρατίας» στη χώρα μας και ειδικά στο χώρο της επιλογής διευθυντικών στελεχών στα νοσοκομεία, που αποτελούν και την αιχμή του δόρατος του ΕΣΥ; Η καταπολέμηση των ως άνω φαινομένων δεν αποτελεί απλώς αίτημα «δίκαιης μεταχείρισης των υποψηφίων», αλλά πρωτίστως αναγκαία συνθήκη για την διασφάλιση της βέλτιστης παροχής υπηρεσιών υγείας στους πολίτες.
Οι στόχοι της αλλαγής του συστήματος επιλογής ιατρών (και προϊσταμένων διευθυντικών στελεχών) στο ΕΣΥ πρέπει να είναι:
- Η εφαρμογή των φιλελεύθερων αρχών της ευγενούς άμιλλας και αξιοπρεπούς επιστημονικού παραγωγικού ανταγωνισμού εντός του Δημοσίου Συστήματος Υγείας με στόχο τις ποιοτικές παροχές δευτερο - τριτοβάθμιας περίθαλψης
- Η άρση του φαινομένου παραγωγής ιατρών νοοτροπίας «μόνιμου δημοσίου υπαλλήλου» με την εισαγωγή διαδικασίας που θα καθιερώνει την κατάργηση της εξασφαλισμένης ισοβίου παραμονής σε θέση Προϊσταμένου Διευθυντού (Clinical Director), ενώ ταυτόχρονα καθιερώνεται και ανοικτή αξιολογική κρίση των Επιμελητών και Διευθυντών.
- Η αντιστοιχία επιλογής ιατρών και κενών θέσεων προβλεπομένων από το χάρτη υγείας που ισχύει για κάθε Υγειονομική Περιφέρεια και κάθε νοσοκομείο.
- Η δημιουργία συνθηκών εισόδου στο σύστημα ιατρών με συνειδητοποιημένη νοοτροπία συνεργασιμότητας και εν γένει επαγγελματικής συμπεριφοράς δημοσίου λειτουργού
- Η εξασφάλιση επιλογής Προϊσταμένων Διευθυντών (Clinical Directors - με κατεξοχήν διοικητικές αρμοδιότητες και λιγότερο ισχύ «επιστημονικής αυθεντίας») με ηγετικά χαρακτηριστικά, που θα εμπνέουν και δεν θα αμφισβητούνται κατά τη διάρκεια της θητείας τους και θα έχουν θητεία με αξιολόγηση.
Η πρώτη και βασική προϋπόθεση επιτυχίας ενός αξιοκρατικού συστήματος επιλογής είναι ο περιορισμός του ρόλου της Διοίκησης σε καθαρά ελεγκτική αρμοδιότητα, σχετικά με τη νομιμότητα των διαδικασιών. Οποιαδήποτε εμπλοκή της Διοίκησης στην ουσία της κρίσης, προδιαθέτει για διαιώνιση πελατειακής συμπεριφοράς. Επίσης σημαντικός παράγων είναι η αξιοπιστία της Διοίκησης με την σταθερή προσκόλληση της στις θεσμικές ελεγκτικές διαδικασίες.
Η διαδικασία επιλογής από τα αρμόδια συμβούλια κρίσης δεν πρέπει να διεξάγεται μόνο με μία ξερή αποτίμηση των τυπικών προσόντων του υποψήφιου αλλά και (κυρίως) με το προφίλ προσωπικότητας του (συμπεριφορών), γιατί αυτό είναι κυρίως καθοριστικό για την επιτυχία ή όχι του κάθε υποψήφιου σε μία υψηλή θέση ηγετικών προδιαγραφών.
Τελικός στόχος όλων των προαναφερομένων διαδικασιών είναι να εξασφαλισθεί η βέλτιστη εξυπηρέτηση τού ασθενούς τόσο σε επίπεδο καθαυτό παροχής ιατρικής υπηρεσίας, όσο και σε επίπεδο αξιοπρεπούς ανθρώπινης μεταχείρισης. Χαρακτηριστικό στοίχημα επιλογής κατάλληλου προσωπικού (και αντίστοιχης ηγεσίας) στα νοσοκομεία αποτελεί το παράδειγμα του τμήματος Επειγόντων Περιστατικών. Η ιδιαιτερότητα του παραπάνω τμήματος έγκειται στο οτι αυτό αποτελεί το πλέον ευαίσθητο σημείο επαφής νοσοκομείου και πολίτη. Η ετερογένεια τόσο του συνεργαζόμενου ιατρικού προσωπικού στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών, όσο και οι ποικιλομορφία αναγκών και συμπεριφορών του μεγάλου αριθμού προσερχομένων ασθενών, δημιουργούν την ανάγκη επιλογής του υπευθύνου Προϊσταμένου Ιατρού με πολύ προσεκτική αξιολόγηση των απαιτουμένων προσόντων τόσο ιατρικών όσο και στοιχείων προσωπικότητας – ηγετικών χαρακτηριστικών.
Συμπερασματικά: η διαιώνιση του κρατικίστικου πνεύματος ισοβίου παραμονής άνευ αξιολογήσεως του ιατρικού προσωπικού μέσα στο σύστημα και χωρίς ύπαρξη διαδικασία αξιοκρατικής ανάδειξης ηγετικών ιατρικών στελεχών, καθόλου δεν συμβάλλει στην διαμόρφωση συνθηκών βέλτιστων υπηρεσιών υγείας στους πολίτες. Αντίθετα, η σημερινή ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, παραμένοντας εγκλωβισμένη στην ηθικολογική και προσχηματολογική ρητορική περί «ουδεμίας αμφισβήτησης του κρατικού χαρακτήρα του συστήματος», στην ουσία υποστηρίζει συνδικαλιστικά και συντεχνιακά συμφέροντα ομάδων εργαζομένων, οι οποίοι νοιώθουν ότι απειλούνται επικίνδυνα από την οποιοδήποτε εφαρμογή αξιοκρατίας και αξιολόγησης. Για τον ίδιο λόγο επίσης δεν προτάσσεται η προαγωγή ηγετικών ή άλλων χαρακτηριστικών αριστείας σε θέσεις ευθύνης, καθότι αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την τάση της «εξισωτικής» (προς τα κάτω) ισοπέδωσης, η οποία βολεύει την μετριότητα, αλλά σίγουρα όχι τον εξυπηρετούμενο πολίτη. Μία γνήσια μεταρρύθμιση του ΕΣΥ προς την κατεύθυνση ενός σύγχρονου, αξιοκρατικού και ανοικτού συστήματος υγείας (όπως στα αναπτυγμένα δυτικά κράτη) χρειάζεται μία άλλη φιλελεύθερη και τολμηρή κυβερνητική ηγεσία, η οποία θα είναι αποφασισμένη να κόψει τους ομφάλιους λώρους του πελατειακού παρελθόντος.
* Ο κ. Χαράλαμπος Λυδάκης είναι Παθολόγος, Προϊστάμενος Διευθυντής Β΄ Παθολογικής κλινικής Βενιζελείου Νοσοκομείου Ηρακλείου.
