Της Εύας Στάμου*
Αγαπητέ κύριε Υπουργέ,
Όπως ίσως γνωρίζετε, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν διαθέτει σύστημα πρόληψης προβλημάτων ψυχικής υγείας. Είναι επίσης το μόνο ευρωπαϊκό κράτος που, ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, δεν έχει καταφέρει να ολοκληρώσει την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση.
Η κύρια δικαιολογία που προσφέρεται για αυτή την κατάσταση είναι η «έλλειψη κονδυλίων» - ως αιτιολόγηση όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ευσταθεί. Αφενός, διότι η χώρας μας έχει γίνει δέκτης, επί σειρά ετών, σημαντικών ευρωπαϊκών κονδυλίων με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Αφετέρου, διότι το ποσό των διαθέσιμων κονδυλίων δεν απαλλάσσει το Υπουργείο Υγείας από το μερίδιο ευθύνης του για τη διοικητική ανικανότητα, την κομματικά «επιβεβλημένη» ασυνέχεια, και την απουσία σχεδιασμού που οδηγεί σε διάλυση τον τομέα της ψυχικής υγείας.
Η «Διεύθυνση Υγείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής» έχει επανειλημμένα τονίσει ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή στην ψυχική υγεία, αν και όλες οι συναφείς έρευνες καταδεικνύουν πως η διαρκής αύξηση αριθμού ατόμων που βιώνουν έντονα ψυχικά προβλήματα ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη δυσλειτουργία των οικογενειών, των σχολείων, των επιχειρήσεων, της κοινωνίας ολόκληρης.
Ένας στους τέσσερις ανθρώπους θα βιώσει κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής του, σύμφωνα με την πλέον εκτενή συναφή ευρωπαϊκή έρευνα, του μη-κερδοσκοπικού ινστιτούτου MIND. Το 2017 περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έπασχαν από Αγχώδεις Διαταραχές, και 160 εκατομμύρια άνθρωποι από Καταθλιπτική Διαταραχή.
Υπάρχουν, βεβαίως, ασάφειες στα καταγεγραμμένα στοιχεία, εφόσον εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις προσωπικές μαρτυρίες, από όσα δηλαδή δηλώνουν οι ίδιοι οι πάσχοντες για την κατάστασή τους. Το θλιβερό όμως είναι ότι στη χώρα μας δεν διατίθενται καν επαρκή στοιχεία για τη συναφή επιδημιολογία με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε ούτε κατά προσέγγιση πόσοι πολίτες πάσχουν, παραδείγματος χάριν, από διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια, ή διατροφικές διαταραχές.
Επιπροσθέτως, η διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση που επικρατεί στον χώρο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια και με επιθέσεις κατά των εργαζομένων ή με ατυχήματα και θανάτους ασθενών κατά την διάρκεια της νοσηλείας - χαρακτηριστικά είναι τα περιστατικά στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Δαφνί).
Γνωρίζουμε ότι χάρη στο Σχέδιο Πρόνοιας για την Ψυχική Υγεία που έχει εκπονηθεί από άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις καταγράφονται δύο σημαντικές εξελίξεις: Πρώτον, όλο και περισσότεροι πολίτες απευθύνονται για βοήθεια σε δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Δεύτερον, όλο και περισσότεροι νέοι και νέες που έχουν διαγνωστεί με κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής βρίσκονται σε θεραπεία, προλαμβάνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο ακραίες και επώδυνες εκφάνσεις των ψυχικών προβλημάτων.
Η δημιουργία το επόμενο διάστημα μιας καμπάνιας για την αφαίρεση του κοινωνικού στίγματος και την ευαισθητοποίηση όλων των πολιτών σε θέματα ψυχικής υγείας, είναι απολύτως απαραίτητη.
Έχει το ελληνικό κοινό την απαραίτητη ενημέρωση ώστε να θωρακιστεί απέναντι στην χρόνια κατάθλιψη; Υπάρχει μέριμνα προκειμένου να αναχαιτιστεί η ραγδαία άνοδος των διατροφικών διαταραχών κυρίως σε αγόρια και κορίτσια εφηβικής ηλικίας; Τι θα γίνει με την έκρηξη της ενδοοικογενειακής βίας και με το κύμα αυτοκτονιών πολιτών και των δύο φύλων που σαρώνει τη χώρα; Ως πότε η κύρια αφορμή ενημέρωσης των πολιτών για την ψυχική ασθένεια θα είναι οι πλέον ακραίες εκφάνσεις της με τις οποίες γεμίζουν τα αστυνομικά δελτία;
Η βελτίωση της συνεργασίας ανάμεσα σε ψυχιατρικές υπηρεσίες και υπηρεσίες που αναλαμβάνουν επείγοντα περιστατικά, ο ορισμός συγκεκριμένων στόχων προς ταχεία ανακούφιση των πασχόντων και φυσικά η διαρκής αξιολόγηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι άμεσες προτεραιότητες. Αναγκαία επίσης είναι η εκπαίδευση περισσότερων ψυχιάτρων και ειδικών της ψυχικής υγείας, η ευκολότερη πρόσβαση στις ομιλούσες θεραπείες που έχουν συγκριτικά ελάχιστο κόστος, η συνακόλουθη μείωση του χρόνου αναμονής για τους ασθενείς, η αντιμετώπιση της υποστελέχωσης και η δημιουργία περισσότερων κλινών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία.
Η μεγάλη ανισότητα στον τρόπο και τα μέσα αντιμετώπισης της σωματικής και της ψυχικής ασθένειας πρέπει σταδιακά να γεφυρωθεί, όπως ακριβώς επιχειρείται και στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, ώσπου κάποια στιγμή να φτάσουμε στη διασφάλιση αναλογικά ισόποσης χρηματοδότησης για την σωματική και τη ψυχική υγεία.
Δεν γνωρίζω ποιος ή ποια θα αναλάβει την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας μετά την 7η Ιουλίου. Η αλλαγή, όμως, προσέγγισης στην μέριμνα για την ψυχική υγεία είναι αναγκαία -- και το πρώτο βήμα τόσο για τους αρμόδιους, όσο και για τον κάθε πολίτη, είναι η συνειδητοποίηση ότι υγεία, χωρίς ψυχική υγεία, δεν υπάρχει.
* Η κ. Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και Δρ Ψυχολογίας.
