Τα τελευταία χρόνια έχω γνωρίσει αρκετούς ανθρώπους που έχουν έρθει κοντά στο θάνατο. Κι αυτό είναι κάτι που αναπόφευκτα με έχει καθορίσει. Κάθε ιστορία, που είχα το προνόμιο να ακούσω, έχει διαφορετικές αφετηρίες, πολλά ξεχωριστά σημεία στο ταξίδι του πρόσφυγα, παρατεταμένο δράμα, αφόρητη οδύνη, αυτή του ξεριζωμού, των κακουχιών και των παθών του πρωταγωνιστή μέχρι να φτάσει στον προορισμό του. Ο τελευταίος, κατά κανόνα σχεδόν, δεν αφορά την Ελλάδα, καθώς όλα αυτά τα χρόνια, είμαστε για αυτούς τους ανθρώπους ένα πέρασμα για κάπου αλλού. Για μία άλλη «Γη της Επαγγελίας». Τη Γερμανία, τη Γαλλία, τις Σκανδιναβικές χώρες. «Δεν θέλω να μείνω εδώ, θέλω να πάω να βρω τους δικούς μου... Δεν θέλω να μείνω εδώ, θέλω να πάω κάπου με προοπτική... Δεν θέλω να μείνω εδώ, γιατί εδώ δεν είναι ο τόπος που θα φτιάξω τα όνειρά μου...», λένε.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό που εντοπίζω σε κάθε αφήγηση, παρά το τραυματικό της αναβίωσής της, είναι η νηφαλιότητα στο πρόσωπο του αφηγητή της. Σε κάθε πρόσωπο. Στεκόμαστε αντίκρυ, πίνουμε ένα φλιτζάνι καφέ ή τσάι. Μιλάμε σε ένα μέρος όπου αυτός νιώθει ασφαλής. Ο τόπος συνάντησής μας είναι το μέρος που γεννήθηκα εγώ, όχι εκείνος. Κι όμως αυτός, κατά τη στιγμή που μου αφηγείται την διαδρομή του, έρχεται πιο κοντά στην ιστορία της πατρίδας μου. Είτε περάσει, είτε μείνει εδώ, γίνεται πλέον κομμάτι της. Κι αυτό είναι κάτι που εμένα με κάνει περήφανο, καθώς ο τόπος μου τον βοήθησε κάπως να ξαποστάσει, να πάρει μία ανάσα και να ανατρέξει σε όλα όσα έχει ζήσει μέχρι στιγμής. Εντούτοις, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι αυτό δεν αρκεί σε έναν άνθρωπο που έχει περάσει τα πάνδεινα.
Και για να γίνω πιο σαφής, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα είναι ένας ωραίος τόπος. Κι όπως κάθε μέρος έχει τα καλά και τα κακά της. Ως οργανωμένη Πολιτεία, αλλά και ως κοινωνία. Έχοντας έρθει σε επαφή με άτομα που κυνηγήθηκαν λόγω της διαφορετικότητάς τους, πολιτικής, θρησκευτικής, εθνοτικής, φυλετικής ή και σεξουαλικής και που μπήκαν σε αυτό το επικίνδυνο και γεμάτο ρίσκο ταξίδι αναζητώντας προοπτικές κι ευκαιρίες, μπορώ να πω με βεβαιότητα πως τρέφω πλέον μεγαλύτερο σεβασμό για την αξία της ανθρώπινης ζωής. Έχοντας συνεργαστεί με ανθρώπους που δουλεύουν συστηματικά σε αυτό το πεδίο εργασίας, είτε από κρατικούς φορείς, είτε από τη Κοινωνία των Πολιτών, μπορώ να πω με σιγουριά πως υπάρχει μεγάλο πια απόθεμα τεχνογνωσίας προς αξιοποίηση για τη βελτιστοποίηση των συνθηκών υποδοχής και κοινωνικής ένταξης των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων.
Η Πολιτεία έχει άλλωστε στα χέρια της πειστικά, διαθέσιμα εργαλεία, που μπορεί να αξιοποιήσει για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Για να το κάνει αυτό πρέπει οι εκπρόσωποί της να ξεφύγουν από μία βραχυπρόθεσμη ανάγνωση του προσφυγικού φαινομένου. Είναι επιζήμιο και εντέλει μη παραγωγικό να αποκλείουμε κοινωνικά μία πληθυσμιακή ομάδα που εξ ορισμού, ζητάει και δικαιούται προστασίας κι ασφάλειας, τόσο σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, όσο και με βάση το άρθρο 18 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Με αφορμή, λοιπόν, τη Πανελλήνια Ημέρα Προσφύγων, οφείλω να επισημάνω ότι η Ελλάδα, ως κυρίαρχο κράτος και μέλος ισχυρών διεθνών συμμαχιών, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από ανθρώπους που αναζητούν μια ευκαιρία για σεβασμό στα στοιχειώδη. Αντιθέτως, μπορεί να επωφεληθεί και να αναδείξει τις αρχές και τις αξίες στις οποίες βασίστηκε η συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την ισότητα, την ελευθερία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Πιστεύω πως η χώρα μας μπορεί κι οφείλει να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υπεράσπιση αυτών των φιλελεύθερων ιδεών, ειδικότερα, σήμερα, σε μία ιστορική συγκυρία όπου οι ευρωπαϊκές αξίες δοκιμάζονται αρκετά από τις διαρκώς μεταβαλλόμενες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.
Ο σχεδιασμός του μέλλοντος είναι που διαμορφώνει το παρόν κι αν θέλουμε να προοδεύσουμε, πρέπει να αντλήσουμε έμπνευση από τους ανθρώπους που προτάσσουν τη ζωή έναντι του θανάτου, υπενθυμίζοντας μας την τρωτότητα της ανθρώπινης φύσης και το εφήμερο της ύπαρξής μας. Πρέπει να διαβάσουμε περισσότερο, να ακούσουμε με προσοχή, να μοιραστούμε εντέλει τις κοινές μας αναφορές, ώστε να καταλήξουμε πως η αξία, αν όχι η πεμπτουσία, της ανθρώπινης ζωής είναι το θεμέλιο κάθε κοινωνίας που επιζητεί ένα καλύτερο αύριο.
* Ο Χρήστος Λαζαρίδης είναι Υπεύθυνος Επικοινωνίας στο Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων.
