Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες και, συνάμα, πιο σκοτεινές σελίδες του 20ού αιώνα, ήταν η γοητεία που ασκούσαν στους διανοούμενους της εποχής, οι «δυνατές» ηγετικές προσωπικότητες των δύο μορφών ολοκληρωτισμού, δηλαδή ο Χίτλερ και ο Στάλιν.
Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που ξέφυγαν από τη σαγήνη που ασκούσαν οι τύραννοι, όπως ο Άρθρουρ Καίσλερ ή ο Τζώρτζ Όργουελ, οι οποίοι εγκαίρως αντιλήφθηκαν την παγίδα και τον ζόφο και τόλμησαν να μιλήσουν δημοσίως.
Ένα μεγάλο μέρος των διανοουμένων, υπέκυψε στον πειρασμό είτε της φυλετικής καθαρότητας είτε του ταξικού μίσους, προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην προπαγάνδα αυτών των ιδεολογιών στις κοινωνίες τους.
Ανάμεσα σε αυτούς, ξεχωριστή θέση κατέχει ο Γάλλος συγγραφέας Ρομέν Ρολάν (1866-1944), ο οποίος με τη μεσολάβηση του Γκόρκι γνώρισε προσωπικά τον Στάλιν και είχε μαζί του μια ιδιόμορφη αλληλογραφία, στην οποία εκφράζει με κάθε ευκαιρία τον θαυμασμό και την αφοσίωσή του.
Για τον Νικολάι Μπουχάριν (1988-1938), δεν χρειάζεται να σημειώσουμε πολλά. Λεπτομέρειες της τύχης του ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει εδώ και εδώ.
Ο συγγραφέας που αναφέρεται στη δεύτερη επιστολή, είναι ο Αλεξάντρ Γιάκοβλεβιτς Αρόσεφ (1890-1938), Ρώσος επαναστάτης, συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα από το 1905, δηλαδή την περίοδο της πρώτης και μοναδικής ρωσικής επανάστασης του 20ου αιώνα, ως μέλος του κόμματος των Εσέρων. Το 1905 τον συνέλαβαν και τον εξόρισαν στη Σιβηρία, απ’ όπου το 1909 απέδρασε στη Δυτική Ευρώπη. Τον Οκτώβριο του 1917 τον βρίσκει μέλος της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής στην Πετρούπολη. Το 1921 με 1927 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού και στη συνέχεια πέρασε στην ΤΣΕ.ΚΑ. δηλαδή τη μυστική πολιτική αστυνομία των Μπολσεβίκων.
Το 1927 - 1933 ήταν πρέσβης στην Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία και ακολούθως, ανέβαλε επικεφαλής του Σοβιετικού Συνδέσμου πολιτιστικών σχέσεων με το εξωτερικό, όπου διακρίθηκε ως ανώτατο στέλεχος της Σοβιετικής Στρατιωτικής Κατασκοπίας. Το 1935 ήταν ο διερμηνέας στη συζήτηση του Ρομέν Ρολάν με τον Στάλιν. Το 1937 τον συνέλαβαν την ώρα που έμπαινε σε μία δεξίωση του αρχηγού της N.K.V.D. Γιεζόφ. Προκειμένου να αποφύγει τα βασανιστήρια κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων υπέγραψε την ομολογία του, την οποία αναίρεσε στη δίκη που ακολούθησε, χωρίς αυτό να τον βοηθήσει να γλιτώσει από τον θάνατο, τον οποίο συνάντησε στις 10 Φεβρουαρίου 1928.
* * *
Villeneuve, Villa Olga
18 Μαρτίου 1937
Αγαπητέ σύντροφε Στάλιν
Απευθύνομαι για άλλη μία φορά σ’ εσάς, εκμεταλλευόμενος την άδεια που μου δώσατε, όταν πριν δύο χρόνια, είχα την ευκαιρία να συζητήσω μαζί σας. Την παραμονή της δίκης κατά του Μπουχάριν, χωρίς να αμφιβάλω επ’ ουδενί για τα συγκεντρωθέντα εναντίον του στοιχεία, απευθύνομαι στην υψηλόφρον πνεύμα ανθρωπισμού και κατανόησης των ύψιστων συμφερόντων της Ε.Σ.Σ.Δ. που διαθέτετε.
Διάνοια σαν του Μπουχάριν είναι πλούτος για την χώρα του, θα μπορούσε και πρέπει να σωθεί για την σοβιετική επιστήμη και σκέψη. Αν κατάφερε, στη βάση άκρως επιζήμιων ιδεολογιών, κατά τρόπο εγκληματικό να φερθεί, θα πρέπει να τιμωρηθούν αυτές οι ιδεολογίες, αλλά να λυπηθούμε τον άνθρωπο που έχει επιστημονική αξία, τον οποίο έκαναν να παρεκκλίνει της πορείας του και, ο οποίος αναγνωρίζοντας το λάθος του και δηλώνοντας μεταμέλεια, μπορεί να βοηθήσει ώστε να πέσουν οι μάσκες αυτών των ιδεολογιών και να διεξάγει τον πλέον δραστήριο αγώνα εναντίον τους.
Κατά την διάρκεια ενάμιση αιώνα, από την στιγμή που το Επαναστατικό Δικαστήριο του Παρισιού καταδίκασε σε θάνατο τον μεγαλοφυή χημικό Λαβουαζιέ, εμείς, οι πλέον ένθερμοι επαναστάτες, πιστοί στην μνήμη του Ροβεσπιέρου και της Ένδοξης Επιτροπής Κοινωνικής Σωτηρίας, πάντα μετανιώναμε για αυτή την εκτέλεση και είχαμε τύψεις.
Επιτρέψτε μου, επίσης, να αναφερθώ σε ένα όνομα αγαπητό και στους δυο μας: τον κοινό μας φίλο Μαξίμ Γκόρκι. Τον συναντούσα τακτικά στο διαμέρισμα του Μπουχάριν, είδα την στενή φιλία που τους συνέδεε. Η μνήμη αυτής της φιλίας, ας σώσει τον Μπουχάριν! Εν ονόματι του Γκόρκι, σας παρακαλώ να δείξετε μεγαλοψυχία. Όσο ένοχος κι αν είναι, πρόκειται για άνθρωπο άλλης ράτσας, απ’ ό,τι οι κατηγορούμενοι στην προηγούμενη δίκη. Μπορεί ακόμη να αποτελέσει τιμή για την σοβιετική σκέψη και να αποτελέσει μαρτυρία στην ιστορία για το πνεύμα της μεγαλοψυχίας σας.
Σας παρακαλώ να πιστέψετε, αγαπητέ σύντροφε Στάλιν, στην ειλικρινή μου αφοσίωση.
Ρομέν Ρολάν
Αρχείο Προεδρίας της Ρωσικής Ομοσπονδίας
Κιβώτιο 45, κατάλογος 1, Φάκελος 795, Φύλλα 143-144, Αυτόγραφο.
---
4 Αυγούστου 1937
Αγαπητέ σύντροφε Στάλιν
Πληροφορήθηκα από τις εφημερίδες την σύλληψη του Αλεξάντρ Αρόσεφ και της συζύγου του. Φυσικά, δεν έχω την δυνατότητα να γνωρίζω τις αιτίες της και δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να τις αποτιμήσει. Θέλω, όμως, να σας πω τα παρακάτω:
Για πολλά χρόνια, κατά την διάρκεια των οποίων είχα με τον Αρόσεφ συχνές συναντήσεις και αλληλογραφία, εκδήλωνε πάντα αναφορικά με εσάς την απόλυτη πίστη και αφοσίωσή του. Δεν υπήρξε ούτε μία λέξη αμφιβολία ή επιφυλακτικότητας. Μιλούσε για εσάς με αγάπη και υπερηφάνεια. Μεταξύ των άλλων, ο Αρόσεφ, δεν είναι άνθρωπος που μπορεί να κρύψει τα αισθήματά του.
Προσθέτω πως έλαβα μία ανησυχητική επιστολή από την Πράγα, από την μητέρα της συζύγου του, Τερί Φρέιντ, η οποία δεν έχει νέα για την τύχη της κόρης της και του γαμπρού της. Απορρίπτει κάθε κατηγορία για σχέσεις του Αρόσεφ με τον γιο της Τερί Φρέιντ, ο οποίος, είναι τάχα, μαρξιστής αντιπολιτευόμενος συγγραφέας, αλλά ο οποίος, κατά τον ισχυρισμό της, είναι ορκισμένος εχθρός του τροτσκισμού, εναντίον του οποίου έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες. Διαβεβαιώνει πως ο Αρόσεφ έχει άσχημες σχέσεις μαζί του και πως του έχει γράψει ποτέ.
Επιτρέψτε μου, συμπερασματικά, να ζητήσω την προσοχή σας στα παιδιά του Αρόσεβ. Το ένα, είναι μόλις τριών ετών. Δεν έχουν συγγενείς στην Μόσχα. Ο Αρόσεφ και η σύζυγός του, έχουν πολλές καρδιακές παθήσεις. Αν έχετε την καλοσύνη, ενημερώστε τους πως κάποιος ασχολείται με τα παιδιά τους.
Πιστέψτε, αγαπητέ σύντροφε Στέλιν στην αιώνια αφοσίωσή μου.
Ρομέν Ρολάν
Αρχείο Προεδρίας της Ρωσικής Ομοσπονδίας
Κιβώτιο 45, κατάλογος 1, Φάκελος 795, Φύλλα 147-148, Αυτόγραφο. Δαχτυλόγραφο. Μετάφραση.
